امسال دومین سالی است که در فصل سرد سال با جریان ناترازی یا عدم تعادل در تولید و مصرف گاز روبه ‌ رو هستیم. ناترازی تولید و مصرف گاز که در چند سال گذشته وزارت نفت را با چالش ‌ های جدی در تامین سوخت زمستانی به ویژه در بخش ‌ های صنعتی و نیروگاه ‌ ها مواجه کرد، امسال با شکاف بیشتری روبه ‌ رو شد. براساس آخرین بررسی ‌ ها وآمارهای ارائه شده از سوی مقامات مسئول در شرکت ملی گاز ایران در فصل سرد سال، مصرف گاز خانگی از روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب به ۶۵۰ میلیون متر مکعب افزایش پیدا می ‌ کند و این موضوع باعث می ‌ شود که بیش از ۲۰۰ میلیون متر مکعب در روز ناترازی داشته باشیم.برخی دیگر از آمارها می ‌ گوید؛ ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر این ماده اثرگذار در دنیاست. همچنین بر اساس آخرین اطلاعات و آمار موسسات تحقیقاتی انرژی، مصرف گاز در ایران ۲ برابر اتحادیه اروپاست.

براساس اطلاعات و آمار مربوط به مصرف گاز، از مجموع تولید ۸۷۰ میلیون متر مکعبی گاز در فصل سرد سال، بیش از ۸۰ درصد از کل تولید گاز کشور در بخش خانگی و تجاری مورد استفاده قرار می ‌ گیرد. نکته بسیار مهم در این زمینه مصرف بسیار بالای مشترکان خانگی خارج از الگوی بهینه مصرف است. با وجود اینکه تنها ۱۱ تا ۱۲ درصد مشترکان گاز در فهرست پرمصرف ‌ ها قرار دارند، اما این مشترکان علاوه بر اخذ حداکثری یارانه ‌ ها حدود ۴ تا ۵ برابر مشترکان عادی مصرف گاز دارند که همین موضوع سبب شده بخش بزرگی از ناترازی گاز بر دوش همین عده کم اما پر مصرف جامعه باشد. بنابراین بهترین سیاست در مقابله با این مشترکین استفاده از مکانیسم اصلاح قیمتی بدون فشار به ۸۹ درصد سایبر مشترکان است. سیاست تعرفه ‌ گذاری پلکانی همان مدلی است که موجب خواهد شد مشترکان پرمصرف گاز به سمت اصلاح رویه ‌ های موجود بروند.

در فاز نخست اعمال این مدل تعرفه ‌ گذاری که آذر ۱۴۰۰ بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم اجرایی شد با کاهش روزانه ۲۵ میلیون متر مکعبی میزان مصرف مشترکان پر مصرف به نسبت مدت مشابه در سال ۱۳۹۹ مواجه بودیم. این مهم در حالی انجام شد که تامین مالی سالانه مورد نیاز برای افزایش این میزان گاز در سال برابر با ۳ میلیارد دلار خواهد بود. بنابراین با اعمال سیاست مدیریت مصرف از طریق اعمال تعرفه ‌ گذاری پلکانی گاز پر مصرف ‌ ها در کنار سرمایه ‌ گذاری در تولید بهینه ‌ گاز، نه تنها می ‌ توان از ناترازی گاز عبور کرد بلکه می ‌ توان به یکی از صادرکنندگان گاز در منطقه نیز تبدیل شد و درآمد ارزی بالایی نیز از این محل به ‌ دست آورد. البته ناگفته نماند که اگر سرمایه ‌ گذاری ‌ ها طبق پیش ‌ بینی ‌ ها و برنامه ‌ های اقتصادی هدف ‌ گذاری می ‌ شد به طبع تولید نفت و گاز کشور افزایش چشمگیری پیدا می ‌ کرد و صادرات انرژی نیز مسیر مناسب ‌ تری را در پیش می ‌ گرفت. این درحالی است که تا امروز خلاء سرمایه ‌ گذاری ‌ ها، موجب درجازدن تولیدات محصولات انرژی به ویژه تولیدات گازی کشور شده و روز به روز از آنچه انتظار می ‌ رفت فاصله گرفته است. این موضوع بارهااز سوی وزیر نفت مطرح و تاکید شده با وجود اینکه در برنامه ششم توسعه مقرر شده بود روزانه معادل یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب تولید گاز داشته باشیم اکنون تولید روزانه ما حداکثر ۸۶۰ میلیون متر مکعب است. عدم سرمایه ‌ گذاری در توسعه میادین گازی سبب این عقب ماندگی در تحقق اهداف برنامه ششم توسعه شده است. موضوع بعدی که باید برای آن برنامه ‌ ریزی کرد این است که ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر بوده و مصرف گاز طبیعی در ایران ۲ برابر اتحادیه اروپاست. به عبارت دیگر حجم تولید و مصرف گاز در ایران بسیار نزدیک به یکدیگر بوده و از این رو بهینه ‌ سازی مصرف گاز بسیار مهم و حیاتی است تا از این طریق بتوانیم ناترازی را به نحو موثر مثمری کنترل کنیم. براساس اظهارات رئیس انجمن بهینه ‌ سازی مصرف انرژی، متولی بهینه ‌ سازی مصرف انرژی یک نهاد یا سازمان نیست، بلکه مجموعه ‌ ای از ارگان ‌ ها و سازمان ‌ های مربوطه باید برای این موضوع برنامه ‌ ریزی کنند تا از مصرف بی ‌ رویه جلوگیری شود. این موضوعات به تنهایی از عهده وزارت نفت برنمی ‌ آید، بلکه باید سایر سازمان ‌ ها برای بهینه ‌ سازی مصرف انرژی به میدان بیایند. توجه داشته باشیم که بهینه ‌ سازی مصرف انرژی بر همه جنبه ‌ های زندگی انسان تاثیر مستقیم دارد. از منابع طبیعی گرفته تا منابع انسانی و انرژی ‌ های تجدیدپذیر و فرآیند گرمایش زمین و آلودگی هوا و مواردی از این دست که به طور مستقیم دستخوش تغییرات می ‌ شوند.

از این رو می ‌ توان گفت در کلانشهری مانند تهران بهینه ‌ سازی مصرف انرژی می ‌ تواند اهمیت زیادی برای کنترل آلودگی هوا داشته باشد که امروزه بلای جان این کلانشهر شده است. هر چند یافتن چاره حل مشکل آلودگی هوا از مهم ‌ ترین وظایف دولت ‌ هاست اما پیدا کردن مقصر به قدری زمان می ‌ برد که دیگر فرصتی برای چاره اندیشی نیست. در این بین موضوع مازوت سوزی نیز مزید بر علت شده که در فصل سرد سال دامن اقتصاد را گرفته است.