از دهه ۱۹۳۰ با توسعه فناوری ایجاد خطوط لوله طولانی و کم ‌ هزینه، رقابت سوخت گاز طبیعی با نفت آغاز شد. این درحالی است که طبق آمار، بیشتر گاز طبیعی جهان در بخش صنعت مورد استفاده قرار می ‌ گیرد، به ‌ طوری که در سال ۲۰۱۴ بخش صنعت با ۴۴ درصد بیشترین مصرف گاز طبیعی را در جهان دارا بوده است.

با اینهمه روند رو به رشد مصرف گاز با رشد روزافزون صنایع در دنیا، همراه شده و پیش ‌ بینی می ‌ شود تقاضای جهان برای گاز طبیعی تا سال ۲۰۳۵ به ۵ . ۷ میلیارد مترمکعب در روز برسد که بیانگر رشد سالانه ۲ تا ۳ درصدی تقاضای گاز طبیعی و بیش از رشد تقاضای دیگر منابع انرژی مانند نفت، زغال ‌ سنگ، انرژی هسته ‌ ای و... است؛ در نتیجه گاز طبیعی به ‌ سرعت در حال کسب اهمیت ژئوپلتیکی است.

با اهمیت یافتن گاز طبیعی در بازار جهانی انرژی، رفته ‌ رفته نقش کشورهای مهم دارنده این انرژی در جهان سیاست و در ابعاد مختلف اقتصاد افزایش یافت، این در حالی است که در سراسر دنیا هم در کشورهای توسعه ‌ یافته و هم در حال توسعه برای انرژی تقاضای ‌ سیری ‌ ناپذیر و آشکاری وجود دارد.

از سوی دیگر فصل سرما در نیم ‌ کره شمالی آغاز شده و ضرورت تولید و مصرف بهینه گاز به ‌ عنوان یکی از عوامل مهم و اثرگذار انرژی در سطح جهانی بیش از پیش نمایان است.

در این بین ایران به ‌ عنوان یکی از مهم ‌ ترین کشورهای تولیدکننده و مصرف ‌ کننده گاز نقش غیرقابل ‌ انکاری در تامین جهانی این انرژی دارد. از سویی ایران دارای منابع غنی گاز است و از سوی دیگر مصرف نامناسب گاز در کشور، شرایطی را پدید آورده که می ‌ تواند در صورت نبود نظارت و برنامه ‌ ریزی چالش ‌ هایی برای کشور و جهان ایجاد کند و موجب بروز ناترازی نامعقولی در تولید و مصرف انرژی گاز شود.

آمار تولید گاز در حالی مطرح می ‌ شود که آمارهای بانک جهانی نشان می ‌ دهد ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۷ . ۴ میلیارد مترمکعب (روزانه معادل ۴۸ میلیون مترمکعب) تولید گاز داشته که ۷ درصد آن را در همان مرحله تولید در مشعل ‌ ها سوزانده و هدر می ‌ دهد. این میزان هدررفت گاز نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود یک ‌ سوم افزایش یافته است.

همچنین برآوردهای بانک جهانی نشان می ‌ دهد ایران طی سال ‌ های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ ، مقام اول افزایش هدررفت گاز از میادین نفت و گاز را به ‌ دلیل بی ‌ توجهی به مصرف بهینه گاز و اجرای الزامات زیست ‌ محیطی در میان کشورهای جهان داشته است. براساس برآورد بانک جهانی در ۱۰ سال گذشته سالانه ۱۴۴ میلیارد مترمکعب گاز در جهان هدر رفته که با این حجم هدررفت می ‌ توان ۱۸۰۰ تراوات ساعت برق تولید کرد؛ یعنی دوسوم کل برق تولیدی در اتحادیه اروپا؛ بنابراین با جلوگیری از هدررفت این گازها می ‌ توان تا حد زیادی انرژی موردنیاز جهان را تامین کرد.

چنین تلفات عظیمی در حوزه گازی جهان و ایران قابل ‌ تامل است. چنانچه به ‌ عنوان نمونه در زمستان ۱۴۰۰ ایران با روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز مواجه بود و بخش نیروگاه ‌ های برقی و صنایع کشور به ‌ جای گاز از سوخت بسیار آلاینده مازوت و گازوئیل استفاده کردند.

به ‌ عبارت دیگر ایران از لحاظ مشعل ‌ سوزی بعد از روسیه و عراق در جایگاه سوم جهان قرار دارد. به این ترتیب می ‌ توان گفت چالش ‌ های عمده ایران در بخش گاز طبیعی، مصرف بیش از حد گاز، وجود میادین گازی مشترک، تحریم ‌ ها و اقدامات کشورهای غربی و همان ‌ گونه که اشاره شد حجم عظیم گازهای سوزانده شده هستند. در همین حال ایران دارای فرصت ‌ هایی از جمله توسعه اقتصادی، به ‌ دست آوردن بازارهای عمده واردکنندگان گاز جهان، افزایش امنیت، توسعه مناطق محروم، کاهش مصرف بنزین و افزایش بازیافت و تولید نفت نیز هست.

به ‌ بیان دیگر انرژی از زیرساخت ‌ های اساسی توسعه در ایران و جهان به ‌ شمار می ‌ رود؛ به ‌ گونه ‌ ای که تامین نشدن تقاضای آن باعث بحران در جهان خواهد شد. نگاهی به تاریخ جهان به ‌‌ ویژه در چند قرن اخیر نشان می ‌ دهد انرژی چگونه در روند تحولات سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بوده است. انرژی برای کشورهای پیشرفته صنعتی جهان عامل حرکت چرخ ‌ های تولید و اقتصاد است و برای بیشتر کشورهای عمده دارنده آن، منبع اصلی درآمد محسوب می ‌ شود.

در این بین ایران با دارا بودن ۱۸ درصد از کل ذخایر گاز جهان دومین دارنده مهم گاز جهان بعد از روسیه است؛ بنابراین می ‌ تواند نقش مهمی را در تامین گاز موردنیاز جهان ایفا کند. گاز طبیعی باتوجه به اینکه بالاترین نقش ‌ پذیری سیاسی را در بین سوخت ‌ های فسیلی دارد، می ‌ تواند باعث ارتقای منزلت ژئوپلتیکی ایران شود و توسعه اقتصادی ایران را شتاب بخشد، اما باوجود مزایای متنوع گاز طبیعی و برخورداری ایران از منابع عظیم این انرژی و همچنین موقعیت مناسب جغرافیایی ایران در بین بازارهای عمده مصرف گاز طبیعی، به ‌ علت چالش ‌ های روز موفق به استفاده از فرصت ‌ های موجود در بخش گاز طبیعی نشده ‌ ایم. باتوجه به اهمیت بیش از حد این انرژی در حوزه ‌ های اقتصادی و سیاسی جهانی باید با دقت بیشتری در زمینه اهمیت استراتژیک و جغرافیایی این منبع انرژی صحبت کرد و با شناخت چالش ‌ های اثرگذار بر تولید این انرژی توجه بیشتری را معطوف مصرف آن داشت.