نقشه راه تولید دانش‌بنیان
شهرام شیرکوند_ پژوهشگر صنعت
تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی از مهم‌ترین مباحثی است که در حال حاضر در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی کلان کشور مورد توجه قرار گرفته و توفیق متخصصان و تولیدکنندگان ایرانی در عرصه‌های جهانی و در برابر تولیدکنندگان سایر کشورها، هدف اساسی در توسعه تولید مبتنی بر دانش است.
تحقیق و پژوهش یکی از مهم‌ترین نیازهای جوامع برای دستیابی به پیشرفت و توسعه تولید دانش‌بنیان به‌شمار می‌رود. توانمندی هر کشوری بر تحقیقات و پژوهش‌های مستدل و تولید مستمر علم استوار است. امروزه پژوهش، تولید علم، تعداد پژوهشگران و حجم سرمایه‌گذاری در بخش‌های پژوهشی به‌عنوان شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها در نظر گرفته می‌شوند؛ بنابراین رفع موانع پژوهش و پشتیبانی از فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت جوامع به‌شمار می‌رود.
در حال حاضر اجماع نظر مسئولان بر این است که تنها از طریق پژوهش‌های علمی می‌توان معضلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را حل و فصل کرد و از کنار این دستاورد گرانقیمت نباید به آسانی گذشت. برنامه‌ریزی و تحقیق، لازم و ملزوم یکدیگرند و بدون برنامه‌ریزی مشخص، تحقیق اصولی انجام نخواهد شد. اجرای صحیح برنامه‌ها در گرو آگاهی مجریان امور از آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی است. بدون تردید هر کس دانش و اطلاعات بیشتری دارد، در تولید هم موفق‌تر است و قدرت اطلاعات و دانش همچنان پیشران است. فقر اطلاعاتی عوامل اجرایی، بهترین و کارآمدترین برنامه‌ها را با شکست کامل مواجه می‌کند؛ بنابراین هر برنامه‌ریزی موفقی منوط به سلسله پژوهش‌های کارآمدی است که با برنامه‌ریزی‌های منسجم شکل می‌گیرد و در نهایت به سازمان یافتن و شکوفایی نهاد تحقیق می‌انجامد. به‌واسطه همین چرخه است که موضوع جایگاه تحقیقات در برنامه‌ریزی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور معنا و اهمیت پیدا می‌کند.
با این همه عوامل بسیاری پژوهش را در کشور ما با رکود نسبی و مشکلات جدی روبه‌رو کرده است. اهم این موضوعات عبارتند از:
۱- فقدان ارتباط منسجم و منطقی بین دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی با صنایع و به‌طور کلی واحدهای تولیدی
۲- فقدان نظام صحیح و مطلوب در ارتباط با توزیع اعتبارات پژوهشی
۳- فقدان انگیزه تحقیق در استادان و مراکز تحقیقاتی
۴- فقدان بودجه کافی، وجود مقررات دست‌وپاگیر مالی و اداری، کم‌توجهی به پژوهشگران و مشخص نبودن سیاست‌ها و اولویت‌های تحقیقاتی (حتی در زمینه انتخاب سوژه‌های مهم تحقیقاتی)
۵- فقدان سیاست‌گذاری مشخص و متمرکز در امر پژوهش و فقدان تمرکز بر اجرای آنها
۶- فقدان بستر مناسب برای شکل‌گیری و رشد تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای
۷- فقدان ضوابط منسجم و قابل اجرا در ارتباط با سیاست‌های حمایتی از پژوهشگران و متخصصان
با در نظر گرفتن مسائل یادشده برای تحقق اهداف عالیه، انجام اقداماتی به شرح زیر ضروری است:
۱- تمرکز بخشیدن به امور تحقیقات در چارچوب هسته‌های پژوهش و در نهایت ایجاد پژوهشگاهی به‌منظور سیاست‌گذاری و هدایت تحقیقات بنیادی، راهبردی، کاربردی و توسعه‌ای و نبود تمرکز بر اجرای آن
۲- بررسی امکانات بالقوه مناطق مختلف کشور و راه‌های بهینه‌سازی آن از طریق انجام مطالعات جامع
۳- هدایت آموزش‌های دانشگاهی به‌سوی آموزش‌های کاربردی و تشویق دانشجویان کشور به امر پژوهش، باتوجه به ضرورت‌های مملکتی و منطقه‌ای از طریق حمایت‌های مالی و تشویقی
۴- ایجاد ارتباطی سازمان‌یافته بین دانشگاه و مراکز تحقیقاتی و واحدهای تولیدی و خدماتی
۵- ایجاد ارتباطی سازمان‌یافته بین دانشگاه و مراکز اجرایی
۶- تلاش برای برطرف کردن مشکلات واحدهای تولیدی و اجرایی از طریق انجام تحقیقات لازم
۷- اتخاذ تدابیر و روش‌های اصولی برای حمایت از استادان محقق، پژوهشگران مستقل و مراکز توسعه تحقیقات مانند ایجاد شهرک دانشگاهی و اعطای بورس‌های تحقیقاتی
۸- برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های علمی برای هدفمندشدن استادان دانشگاه و دانشجویان و ترغیب آنها به انجام فعالیت‌های مشابه
۹- ایجاد مرکز اطلاع‌رسانی جامع در کشور و کاربردی کردن طرح‌ها در سطح مناطق کشور
۱۰- ایجاد واحدهای نمونه صنعتی و کشاورزی باتوجه به اولویت‌های منطقه‌ای، شرایط زیست‌محیطی و نیاز جامعه
۱۱- نشر کتب علمی و فعالیت‌های پژوهشی با حمایت از بخش‌های مختلف صنعتی و اجرایی.
بخش مهمی از موفقیت‌های راهبردی در زمینه توسعه اقتصادی و کسب‌وکار کشور، به‌واسطه سرمایه‌گذاری در حوزه تولیدات داخلی، تولید مبتنی بر دانش و توسعه فعالیت‌های پژوهشی در این بخش‌ها بوده و این بدان معناست که باید ضمن استفاده از ظرفیت فعلی واحدهای تولیدی، از ایجاد ظرفیت‌های جدید تولید در قالب طرح‌های توسعه‌ای که منجر به افزایش بهره‌وری و اشتغال‌آفرینی می‌شود نیز حمایت شود. همین طور برای توسعه کسب‌وکار، بهبود معیشت و اشتغال پایدار و توسعه تولید دانش‌بنیان، توجه به سرمایه‌گذاری در تمامی حوزه‌های تولید ضرورت دارد.
به این لحاظ برای توسعه تولید دانش‌بنیان، علاوه بر تقویت فرهنگ تحقیق و پژوهش در بخش‌های تولیدی، باید با بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان جوان، توسعه مراکز پژوهشی، ایجاد نوآوری و تمرکز بر تولیدات نوآورانه و باکیفیت، بر ظرفیت‌ها و توان داخلی و افزایش بهره‌وری در تمامی بخش‌های تولیدی کشور و توجه به ارتقای کیفیت و کمیت تولیدات صادرات‌محور، شرایط و فضای مناسبی برای تولید محصولات رقابتی فراهم شود.
