پرخطرها، آتش زیر خاکستر!
اجرای قوانین و مقررات ایمنی در ساختمان‌سازی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. امروزه بناهای قدیمی جای خود را به برج‌های چندطبقه داده‌اند و روند ساخت‌وسازها با سرعتی بسیار بالا در حال گسترش هستند و نکته‌ای که در ارتباط با آن بسیار حائزاهمیت است، رعایت نکات ایمنی در تمام مراحل ساخت است.
ایمنی ساختمان‌سازی یکی از مهم‌ترین عوامل اولیه در کاهش هزینه‌ها و تلفات است و با عدم‌اجرای صحیح آن، تعداد تلفات پروژه‌های ساختمان در چند سال گذشته افزایش یافته است. متاسفانه، هرساله حوادث زیادی با عدم‌اجرای ایمنی ساختمان به‌وقوع می‌پیوندد. این حوادث دلخراش یا به‌دلیل عدم‌آموزش و اجرای صحیح توسط تیم اجرایی بوده یا به‌علت فراهم نکردن امکانات و تجهیزات لازم برای آنها است. طبق آمار، از هر ۵ کارگر، یک نفر در کار ساختمانی جان خود را از دست می‌دهد. این عدد نشان از ایمنی بسیار ضعیف در محیط‌های کاری ساختمانی و پروژه‌های ساخت‌وساز است. بارها توسط سازمان آتش‌نشانی به ساختمان‌های در حال ساخت هشدار رعایت نکات ایمنی صادر شده است، اما بسیاری از مالکان این ساختمان‌ها به اخطارهای داده‌شده بی‌تفاوت هستند. در صورتی که ضوابط ایمنی به‌درستی و به‌صورت کامل اجرا شود، نه‌تنها هرساله شاهد کاهش تلفات انسانی در انجام پروژه‌های ساختمانی می‌شویم، بلکه هزینه‌های کمتری نیز به پیمانکاران از نظر اقتصادی و مالی تحمیل می‌شود؛ اما متاسفانه اجرای ضوابط ایمنی برای بیشتر پیمانکاران و ساختمان‌سازان به‌عنوان هزینه اضافی شناخته شده است و در اجرای صحیح و کامل آن شانه خالی می‌کنند. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز ملی آتش‌نشانی و ایمنی، ایمنی ساختمان‌ها را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
نقش مسکن در بهبود کیفیت زندگی
کنترل ساخت‌وسازهای شهری برای توسعه متوازن و بهینه شهر و به‌طورعمده از طریق ضوابط و مقررات ساخت‌وساز شهری انجام می‌گیرد، اجرا نشدن بسیاری از ضوابط و احکام مذکور، مدیریت شهری را به اقدامات گوناگون نظیر کنترل مستمر ساخت‌وسازها، تعیین ضمانت‌های اجرایی قانونی برای رعایت ضوابط و مقررات واداشته است، اما باوجود اقدامات کنترلی مدیریت شهری، سالانه موارد قابل‌توجهی از تخلفات ساختمانی در تهران گزارش می‌شود. تخلفاتی همچون ساخت‌وساز بدون پروانه، رعایت نشدن اصول ایمنی و استحکام در ساخت بناها، تغییر کاربری در جریان ساخت‌وساز، فقدان نظارت کافی از سوی مسئولان فنی، تراکم ساختمان‌سازی، ارتفاع اضافی بناها و ساخت‌وسازهای خلاف ضوابط به‌صورت پیشروی طولی نه‌تنها موجب ناهنجاری کالبدی در سیمای شهری شده، بلکه در حال ایجاد مشکلاتی برای محیط اجتماعی است.با این حال، سال قبل، شهردار تهران طی دستوری، تاییدیه ایمنی ساختمان‌ها را که پیش‌تر توسط سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شد، به دفاتر خدمات الکترونیک شهر منتقل کرد. بر این اساس، تاییدیه نقشه‌های معماری ساختمان‌های مسکونی تا ۱۱طبقه و ساختمان‌های تجاری و اداری تا ۷طبقه، منطبق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان به مسئولیت طراحان و با کنترل دفاتر خدمات الکترونیک شهر انجام می‌شود.
این موضوع از آنجا تعجب‌آور است که مشخص نیست دفاتر خدمات الکترونیک یا طراحان ناظر که کمترین آگاهی را درباره اصول ایمنی ساختمان دارند، چگونه می‌توانند نحوه ایمنی ساختمان‌های در دست احداث را موردارزیابی ایمنی از لحاظ پیشگیری از حریق، آزمودن تاب‌آوری تجهیزات در آتش، تخلیه دود توسط آتش‌نشانی، تخلیه افراد در هنگام حریق که از جمله وظایف و تخصص سازمان آتش‌نشانی است، قرار دهند؟
نقش آتش‌نشانی در ایمنی ساختمان‌ها
مهدی بابایی، عضو شورای شهر تهران در رابطه با نقش آتش‌نشانی در ایمنی ساختمان‌ها به صمت گفت: سازمان آتش‌نشانی بیشتر تلاش‌هایی را که انجام داده، تا حد زیادی درباره بازرسی و گوشزد دستورالعمل‌های ایمن‌سازی موفق بوده است، اما متاسفانه بسیاری از مالکان برای پیشگیری و رعایت اصول ایمنی آتش‌نشانی مقاومت می‌کنند و با این کار، به جان و مال خود و دیگران ضرر می‌رسانند. از سوی دیگر، سازمان آتش‌نشانی ابزار قانونی لازم را برای ملزم کردن این افراد برای تحقق ضوابط قانونی ایمنی در اختیار ندارد، در نتیجه نمی‌تواند آن‌طور که باید، در حیطه اختیارات خود موفق ظاهر شود.
وی در ادامه افزود: ۱۲۹ساختمان به‌عنوان ساختمان‌های بسیار پرخطر و بحرانی توسط سازمان آتش‌نشانی شناسایی شده‌اند که در صورت بروز حریق در آنها به‌دلیل بار تصرف، بار اشتعال بسیار زیاد، رعایت نکردن اصول ایمنی و آتش‌نشانی و نداشتن هیچ‌گونه اقدام پیشگیرانه، تلفات جانی و مالی سنگینی را به‌دنبال خواهند داشت. این لیست مطابق مفاد دستورالعمل پیوست مصوبه الزام شهرداری تهران به ایجاد سامانه پایش ایمنی ساختمان‌های موجود شهر تهران در برابر خطر آتش‌سوزی به تفکیک مناطق به شهرداران مناطق ۲۲گانه برای ابلاغ اخطار و دستورالعمل به مالکان ارائه شده است.
ضرورت توجه به ایمنی ساختمان
عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: ایمنی ساختمان‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا به‌طورمستقیم با جان و مال مردم ارتباط دارد، بنابراین این یک وظیفه همگانی است که برای افزایش ایمنی ساختمان‌ها ورود کنند تا با همه‌گیری و فرهنگ‌سازی این موضوع، روزبه‌روز شاهد کاهش خطرات متعدد در ساختمان‌های سطح شهر باشیم، به‌نحوی‌که ابتدا با نصب پلاکارد خطر، شهروندان را از ناایمن بودن ساختمان مطلع کنیم و ارائه خدماتی مانند، آب، گاز و برق به ساختمان با حکم قضایی قطع و در آخرین گام، نسبت به پلمب ساختمان اقدام شود.
به‌منظور ایمنی ساختمان در کمیته ایمنی و پیشگیری از بحران، جلسات مستمری با معاونت شهرسازی، معاونت خدمات شهری و آتش‌نشانی برگزار شده است و صدور تاییدیه ساختمان‌های یک تا شش‌طبقه که در اختیار سازمان آتش‌نشانی بود، به دفاتر خدمات الکترونیک و معاونت شهرسازی مناطق ۲۲گانه داده شد. این موضوع به این معنی نیست که سازمان آتش‌نشانی از دایره نظارت خارج شده است، بلکه نظارت عالیه از سوی سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، در گذشته اجرا توسط این سازمان بود، اما اکنون نظارت برعهده آتش‌نشانی است. در ساختمان‌های بلندمرتبه هنوز نظارت و اجرا برعهده آتش‌نشانی است و اجرا در بررسی پرونده‌ها از سوی دفاتر خدمات الکترونیک و براساس آموزش‌هایی که آتش‌نشانی به این دفاتر ارائه کرده است، انجام می‌شود.
بابایی در پایان گفت: برای ساختمان‌های جدیدالاحداث، بدون مجوز آتش‌نشانی، پایان‌کار صادر نمی‌شود. املاک ناایمن و بحرانی، به‌طورمکرر موردبازدید قرار گرفته‌اند و اخطارهای لازم توسط شهرداران نواحی داده شده است. باتوجه به حساسیت این موضوع باید در اسرع‌وقت مالکان متعهد شوند که نکات ناایمن را رعایت کنند. ثمره و نتیجه آن این است که مردم با ایمنی کامل از ساختمان و اماکن عمومی استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، انبارهای آتش‌نشانی خالی از تجهیزات است و اگر به قید فوریت به آن رسیدگی نشود، امسال دچار بحران خواهیم شد.
برنامه نداشتن شهرداری برای ایمنی ساختمان‌ها
خلیل پیمان، کارشناس آتش‌نشانی به صمت گفت: سازمان آتش‌نشانی فرآیند خوبی را طی سال‌های اخیر در پیش گرفته و با تلاش‌های روزافزون این سازمان‌ها، بررسی ایمنی ساختمان‌ها توسعه چشمگیری داشته است، اما سال گذشته به دستور شهردار تهران، نظارت سازمان آتش‌نشانی از ایمنی ساختمان‌ها به دفاتر خدمات الکترونیک سپرده شد. متاسفانه شهرداری تهران هنوز برنامه‌ای برای نظارت بر ایمنی ساختمان‌ها ندارد، در حالی که تمامی کارشناسان سازمان آتش‌نشانی دوره‌های مختلفی را دیده و در این کار زبده بوده و از نظر کارآیی جواب پس داده‌اند.
پیمان بیان کرد: اینکه این نظارت و تاییدیه‌ها را به دفاتر خدمات الکترونیک سپرده‌اند، مسائلی به‌وجود می‌آورد که امکان دارد، نتوانند ایمنی ساختمان‌ها را سنجیده و از نظر ایمنی معماری، تاب‌آوری تجهیزات و کاربرد تجهیزات ایمنی مانند اعلام و اطفا را ارزیابی کنند. شهرداری تهران اگر چنین تصمیمی داشت، باید مقدمات آن را فراهم می‌کرد و به آموزش نیروهایی برای این کار می‌پرداخت، نه اینکه به ناگهان این وظیفه را از آتش‌نشانی بگیرد.
نقش انبوه‌سازان در تصمیم شهرداری تهران
این کارشناس آتش‌نشانی افزود: این تصمیم شهرداری در آینده اثرات غیرقابل‌جبرانی بر‌جای خواهد گذاشت. برخی انبوه‌سازان، پس از اخذ تاییدیه‌های شهرداری برای ساخت از آتش‌نشانی مجوز نمی‌گرفتند، اما پس از اتمام کار، شهرداری آنها را به آتش‌نشانی ارجاع می‌داد که پس از طرح اشکال این سازمان در رابطه با ایمنی ساختمان با مشکل روبه‌رو می‌شدند. از سوی دیگر، این دستور شهرداری موجب کاهش هزینه‌های انبوه‌سازان در خرید تجهیزات ایمنی و... نیز می‌شود، چراکه سختگیری آتش‌نشانی از بین می‌رود.
پیمان یادآور شد: دفاتر خدمات الکترونیک هیچ‌گونه اطلاعاتی در زمینه ایمنی ساختمان‌ها ندارند و این مسئله در آینده مشکل‌ساز خواهد شد. سازمان آتش‌نشانی این اواخر داشت، روی ایمن‌سازی ساختمان‌های شش‌طبقه به پایین نیز کار می‌کرد، اما با دستور شهرداری تهران، این موضوع نیز منتفی شد.اگر ساختمانی نیاز به تاییدیه آتش‌نشانی داشته باشد، باید نقشه معماری ساختمان برای سازمان آتش‌نشانی ارسال شود تا کارشناسان سازمان، این نقشه‌ها را از لحاظ ایمنی در معماری و هزینه تاییدیه آتش‌نشانی بررسی کنند؛ زیرا بعد ساختار داخلی قابل‌تغییر نیست یا مشمول وقت و هزینه بسیار زیادی می‌شود. علاوه بر اینکه، نقشه‌ها را برمبنای ضوابط و ایمنی در معماری بررسی می‌کنند، دستورالعملی هم براساس نقشه معماری موجود صادر می‌کنند که مختص به همان ساختمان است.
وی در پایان گفت: شایان ذکر است که این دستورالعمل در صورتی می‌تواند موثر واقع شود که ضمن آموزش از نحوه استفاده صحیح از آن با سرویس و نگهداری اصولی همیشه آماده به‌کار باشد، بنابراین ارائه تعهدنامه محضری به هنگام دریافت تاییدیه ایمنی مبنی بر سرویس و نگهداری سیستم‌های ایمنی به مدت ۲ سال از طرف مالک به‌منظور حصول اطمینان از آماده‌به‌کار بودن آنها الزامی است.
سخن پایانی
ایمنی در ساخت یکی از مهم‌ترین عوامل در ساخت‌وساز است. با رشد روزافزون جمعیت، تحولات عظیمی در صنعت ساختمان‌سازی به وجود آمده است.احتمال وقوع حوادث را به‌کلی نمی‌توان از بین برد، اما با رعایت بعضی از نکات ایمنی و حفاظتی می‌توان آن را به مقدار قابل‌توجهی کاهش داد؛ بدین‌معنی که به‌وسیله مدیریت صحیح و طرح نقشه از قبل و کنترل روش‌های انجام کار می‌توانیم به هدف‌های حفاظتی خود برسیم. تخلف در ساخت‌وسازها از ضوابط و استانداردهای کیفی، فنی و شهرسازی در ایران واقعیتی ریشه‌دار و درعین‌حال گسترده و همسو با رشد شهرنشینی و اجرای آن، تقاضای قوی‌تر در صنعت آن‌هم به‌صورت ساختمان‌های ناایمن به‌طورتصاعدی در حال افزایش است. در این میان، مدیریت شهری در راستای بهینه‌سازی و افزایش پایداری شهرها آن‌هم براساس برنامه‌های توسعه با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که یکی از این چالش‌ها تخلفاتی بوده که در زمینه ساخت‌وساز رایج است. در این میان، مسئولان و متصدیان نیز از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و ناایمن در شهرها، توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی و خانه‌سازی‌های غیراصولی ابراز نگرانی می‌کنند. در این شرایط ممکن است خریداران کم‌بنیه از روی شتاب‌زدگی و برای عقب نماندن از کورس قیمت‌ها به‌ناچار دست به خرید واحدهای مسکونی بی‌کیفیت و ناایمن بزنند و سرمایه و جان خود را به‌خطر بیندازند. رعایت قوانین و ضوابط ساختمان‌سازی ممکن است برای برخی سازندگان ساختمان دشوار یا گران باشد، ازاین‌رو با قانون‌شکنی در ساختمان‌سازی و توجه نداشتن به قانون‌گذاری‌های موجود در عرصه ساخت‌وساز و سرپیچی از مقررات ساختمان‌سازی تخلف می‌کنند؛ بنابراین ضرورت دارد مسئولان برای نظارت و بالا بردن سطح ایمنی و استاندارد ساختمان‌ها برنامه‌ریزی بیشتری انجام دهند.
