نخاله‌های پولساز
از نخاله‌های ساختمانی، تعاریف مختلفی ارائه شده است. بر این اساس، نخاله یا ضایعات ساختمانی، موادی هستند که درفعالیت‌های عمرانی و عملیات ساخت‌وساز تولید می‌شوند.
از نخاله های ساختمانی، تعاریف مختلفی ارائه شده است. بر این اساس، نخاله یا ضایعات ساختمانی، موادی هستند که درفعالیت های عمرانی و عملیات ساخت وساز تولید می شوند. به تعبیر دیگر، نخاله های ساختمانی، مواد زائد جامدی هستند که از طریق احداث، تعمیر، نوسازی یا تخریب سازه ها، اعم از راه ها، ساختمان ها، مجتمع های مسکونی، اداری، تجاری و نظایر آن ایجاد می شوند که نیاز به بازیافت حداکثری دارند.
موضوع بازیافت به دلیل مزیت های متعدد مانند صرفه جویی در هزینه حمل ونقل، استفاده مجدد از مواد تجدیدناپذیر، حفظ محیط زیست، نیاز نداشتن به دفن مواد، ایجاد اشتغال و ... موردتوجه کشورهای پیشرفته بوده و از این رو، برنامه ریزی بازیافت نخاله های ساختمانی از اهمیتی ویژه برخوردار است. محاسبه مقدار دقیق ضایعات، روش انتقال، نگهداری و... از جمله مواردی است که باید پیش و در هنگام عملیات تخریب موردتوجه قرار گیرد. روش مورداستفاده برای جداسازی نخاله ها نیز دارای اهمیت است و تکنیک های مختلفی برای آن وجود دارد. روش های جداسازی ضایعات ساختمانی می تواند در مکان های متفاوتی از جمله مکان مبدأ تولید نخاله، مکان ذخیره سازی موقت یا مکان نهایی در تاسیسات بازیافت انجام گیرد.
درآمدزایی از طلای کثیف
ارزش هر تن زباله ساختمانی، ۱۵۰ دلار است که نشان می دهد، می توان از این طلای کثیف درآمدزایی کرد. نخاله های ساختمانی شامل 2 بخش پرخطر و بی خطر هستند و سالانه ۱۸ میلیون تن ضایعات ساختمانی در کشور تولید می شود. هر آنچه در هنگام تخریب یک بنا حاصل می شود، می توان به عنوان نخاله های ساختمانی از آن یاد کرد. علاوه بر این، ممکن است در فرآیند ساختمان سازی نیز مصالح مختلف فلزی و غیرفلزی به دلایل مختلف، کارآیی لازم برای آن ساختمان را نداشته باشند و به عنوان ضایعات شناخته شوند. جدای از هزینه ها و بعد مالی، این نوع ضایعات، فضای زیادی را نیز اشغال می کنند و آلودگی های زیست محیطی را به دنبال دارند، از این رو بکارگیری مجدد آنها چه به صورت مستقیم و چه از طریق بازیافت، نه تنها امری اقتصادی است، بلکه با ملاحظات زیست محیطی هم همراه خواهد بود. استفاده از نخاله های ساختمانی، همان طور که در بالا اشاره شد، صرفه اقتصادی بسیاری را به همراه دارد. به ویژه با بالا رفتن هزینه های خرید انواع مصالح ساختمانی، این امر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. افزایش جمعیت، نیاز به ساخت وساز انواع ساختمان ها را چندین برابر کرده است که به تبع آن، نیاز به مصالح ساختمانی هم افزایش می یابد. بکارگیری مجدد نخاله های ساختمانی، کمبود این مصالح را کاهش می دهد. زمانی که ضایعات و نخاله های ساختمانی موردبازیافت قرار می گیرند، مصرف انرژی و آب نیز کاهش پیدا می کند. در فرآیند بازیافت نخاله های ساختمانی، می توان تغییرات مثبتی در ویژگی های آن ایجاد کرد. به عنوان مثال می توان استحکام مصالح را افزایش داد. با سبک سازی آنها می توان در برابر تهدیدات طبیعی به ویژه زلزله، میزان خطر را کاهش داد. این مزایا هر یک به نوبه خود ارزشمند هستند و توانسته اند نظر افراد مختلف را جلب کنند.
نخاله های پردردسر، بلای جان شهروندان
هوشنگ عباسی مقدم، کارشناس راه و شهرسازی به صمت گفت: تخلیه پسماندهای عمرانی و ساختمانی در مناطق مختلف شهری باعث ایجاد آلودگی های بصری شده، به طوری که برای شهروندان غیرقابل تحمل است. همچنین، تخلیه این پسماندها در جاده ها و فضای سبز علاوه بر آسیب به محیط زیست، باعث خسارت های جانی و مالی به شهروندان می شود. متاسفانه در سال های اخیر یکی از مسائلی که به عنوان فرهنگ در بخشی از مردم جاافتاده است، تخلیه نخاله های ساختمانی در طبیعت و بیشتر حاشیه جاده ها است که این مسئله علاوه بر اینکه چهره زشتی به سیمای شهر می دهد، باعث آسیب و تخریب محیط زیست نیز می شود. وی افزود: یک مشکل اساسی که در این زمینه وجود دارد، نبود جایگاه مشخصی برای تخلیه نخاله های ساختمانی است، از آنجایی که بافت اطراف برخی از شهرها، بیشتر جنگلی و کشاورزی است، نیاز به هماهنگی و همراهی شبکه بهداشت، منابع طبیعی و سایر نهادهای مسئول با کمیته مکان یاب در راستای اختصاص فضایی مناسب برای تخلیه نخاله های ساختمانی وجود دارد. عباسی مقدم بیان کرد: بیشترین حجم تخلیه نخاله های ساختمانی در حاشیه جاده هایی است که خارج از محدوده شهر قرار دارند و مسئولیت حفاظت از حریم آن جاده ها نیز با اداره راه و شهرسازی است و شهرداری تنها در محدوده شهر می تواند به اعمال نظارت بپردازد.
ضرورت استفاده از سیستم مکانیزه بازیافت
این کارشناس تصریح کرد: در مجموع به نظر می رسد راهکار اصلی برای حل این مشکل و مشکلاتی از این قبیل که در سطح شهر کم نیستند، فرهنگ سازی در میان مردم است، چرا که قدرت نظارتی دستگاه های اجرایی محدود است و در صورتی که تخلفات، گسترده باشند، تجربه نشان داده است که در عمل این نظارت، ضمانت اجرایی چندانی ندارد، همچنین استفاده از سیستم مکانیزه بازیافت، روش دیگری است که می تواند به کمک این حجم از پسماند رهاشده در کشور بیاید. عباسی مقدم در پایان به صمت گفت: آگاه سازی فراگیر در زمینه کاهش و بهینه سازی مصرف از طریق کتاب های دانشگاهی و برنامه های تبلیغاتی، اعمال روش های تشویقی و تنبیهی به منظور حفاظت از محیط زیست و طراحی مکانی برای دفع نخاله های ساختمانی و اخذ مجوزهای مربوطه، لازم و ضروری است تا این معضل به یک فرهنگ تبدیل شود.
ضرورت استفاده از سیستم مکانیزه بازیافت
این کارشناس تصریح کرد: در مجموع به نظر می رسد راهکار اصلی برای حل این مشکل و مشکلاتی از این قبیل که در سطح شهر کم نیستند، فرهنگ سازی در میان مردم است، چرا که قدرت نظارتی دستگاه های اجرایی محدود است و در صورتی که تخلفات، گسترده باشند، تجربه نشان داده است که در عمل این نظارت، ضمانت اجرایی چندانی ندارد، همچنین استفاده از سیستم مکانیزه بازیافت، روش دیگری است که می تواند به کمک این حجم از پسماند رهاشده در کشور بیاید. عباسی مقدم در پایان به گفت: آگاه سازی فراگیر در زمینه کاهش و بهینه سازی مصرف از طریق کتاب های دانشگاهی و برنامه های تبلیغاتی، اعمال روش های تشویقی و تنبیهی به منظور حفاظت از محیط زیست و طراحی مکانی برای دفع نخاله های ساختمانی و اخذ مجوزهای مربوطه، لازم و ضروری است تا این معضل به یک فرهنگ تبدیل شود.
سودآوری استفاده از مصالح دست دوم
برخی افراد معتقدند از نخاله‌های ساختمانی در برخی شرایط می توان مجدد در امر ساختمان سازی استفاده کرد. اما بعضی دیگر بر این باور هستند که استفاده نامناسب و نابجا از مصالح دست دوم، می تواند مشکلات مهمی را برای بافت های شهری پدید آورد. ایرج رهبر، نایب رئیس انجمن انبوه سازان در گفت وگو با صمت، مهم ترین مسئله در بازفرآوری نخاله های ساختمانی و استفاده مجدد از آنها را مشروط به داشتن صرفه اقتصادی این اقدام دانست و توضیح داد: در مدت اخیر، برخی موارد مبنی بر فرآوری نخاله ها و پسماندهای ساختمانی و استفاده مجدد آنها مطرح شده است، اما این اتفاق در کشورهای خارجی شایع بوده و هنوز در ایران به عنوان یک روند معمول و مرسوم شناخته نشده است. همچنین، از سویی دیگر تنها بازفرآوری این مواد مهم نیست و باید محل استفاده و نوع کاربرد این پسماندهای ساختمانی مشخص شود، چرا که تمامی نخاله ها و پسماند های ساختمانی قابلیت بازفرآوری ندارند. در کشور ما عمده نخاله های ساختمانی گچ است و این ماده پس از استفاده به سختی در طبیعت جذب می شود و نمی توان استفاده مجدد از آن کرد. بنابراین، تنها می توان از آن در تولید ماده و مصالحی دیگر استفاده کرد. البته باید جنبه اقتصادی این اقدام را همواره در نظر داشت. به عبارتی، باید این فرآیند مقرون به صرفه باشد و توجیه اقتصادی هم داشته باشد تا صنایع و واحدهای فرآوری به این کار تمایل داشته باشند. این فعال بخش مسکن در ادامه، وجود بازار سیاه مصالح دست دوم را تایید کرد و دراین باره گفت: نخاله های ساختمانی در سطوح شهر، توسط برخی افراد جمع آوری و استفاده های متفاوتی از آنها می شود. عده ای ضایعات آهنی و میلگردهای زنگ زده را برای کوره های ذوب آهن برده و از آنها در تولید پروفیل های جدید و مستحکم استفاده می کنند؛ این اقدام کار پسندیده و مرسومی است که رخ می دهد، اما علاوه بر این اقدامات، برای برخی پسماندهای ساختمانی به ویژه آهن آلات، بازار سیاه و به عبارتی عرضه و تقاضا وجود دارد.
بافت نو با باطن فرسوده
رهبر در ادامه صحبت های خود به روند معاملات ضایعات آهنی اشاره کرد و گفت: دیده شده بیشتر به دلیل افزایش چشمگیر بهای مصالح ساختمانی، آهن ها و میلگردها جمع آوری شده و در مکان های خاصی در اطراف تهران نگهداری و دسته بندی می شوند. در ادامه، این آهن آلات به افراد متقاضی فروخته می شوند. متقاضی این ضایعات، بیشتر ساختمان سازهای حاشیه شهرهای بزرگ هستند، چرا که با افزایش قیمت مصالح، توان مالی این افراد برای تهیه مواد اولیه نو کم می شود و با خریداری این نوع ضایعات آهنی، هزینه های ساختمان سازی کاهش می یابد. این موضوع را باید به عنوان یک هشدار و زنگ خطری برای ساخت وسازها در نظر گرفت، چرا که استفاده از این ضایعات پوسیده آهنی در ساختمان سازی ها، از ظاهر بناها مشخص نیست و می تواند منجر به اتفاقات ناگوار شود، از این رو دولت باید فکری جدی برای این موضوع و بر خریدوفروش و استفاده از این مصالح در ساختمان ها نظارت کند. وی در ادامه، نبود نظارت دولتی بر فعالیت های بخش مسکن را عامل اصلی تخلفات عنوان کرد و گفت: متاسفانه نظارت کافی در فعالیت های بخش مسکن به ويژه ساخت وسازها نداریم. در ساخت وسازها تنها مهندس ناظری از سوی سازمان نظام مهندسی به طور دوره ای فعالیت ها را بررسی می کند و جز آن، کنترل و مدیریت دیگری از سوی دولت وجود ندارد. هرچند تشخیص استفاده از مصالح پوسیده راحت است، اما پیمانکاران به سادگی می توانند آنها را از چشم مهندسان ناظر، مخفی نگه دارند.
خطای متخصصان بی تخصص
نایب رئیس انجمن انبوه سازان مهم ترین مسئله بکارگیری مصالح نامناسب در فعالیت های ساختمانی را وجود افراد نامرتبط و غیرمتخصص با حوزه ساخت وساز عنوان کرد و در این باره توضیح داد: مهم ترین مسئله ای که باعث گسترش و افزایش استفاده از این نوع مصالح در ساختمان سازی شده، وجود افراد غیرمتخصص ساختمانی در مسائل ساخت وساز است و این موضوع باید به شکل ریشه ای توسط شهرداری ها حل شود، چرا که افراد به راحتی از شهرداری ها پروانه بهره برداری دریافت می کنند و صلاحیت و توانایی تخصصی آنها بررسی نمی شود، در صورتی که افراد باید ضمن دارا بودن صلاحیت، مسئول و پاسخگوی فعالیت خود باشند و عواقب تمامی مسائل را بپذیرند، اما امروزه افراد از مشاغل مختلف تنها به دلیل داشتن سرمایه وارد ساخت وساز شده و به راحتی پروانه فعالیت های ساختمانی دریافت کرده اند. کسی که دانش فنی و صلاحیت تخصصی فعالیت ساختمانی را نداشته باشد، برای کاهش هزینه ها و افزایش سود خود ممکن است نقشه ها و اصول ساختمان سازی را تغییر داده و درکی از خطایی که مرتکب می شود، نداشته باشد. رهبر خاطرنشان کرد: این در گام نخست، عمل سرمایه گذاری خود او را تهدید خواهد کرد. چرا که اگر ساختمان پس از مدتی تخریب شود یا آسیب ببیند، سازنده در نهایت متضرر خواهد بود. تمامی این مسائل اهمیت تخصص و صلاحیت در فعالیت های ساختمانی را مشخص می کند. افراد متخصص بیشتر برای جلوگیری از زیان های مالی و جانی از بکارگیری پسماندها یا نخاله های ساختمانی در ساخت وسازها یا دیگر تخلفات اجتناب می کنند.
بافت نو با باطن فرسوده
رهبر در ادامه صحبت های خود به روند معاملات ضایعات آهنی اشاره کرد و گفت: دیده شده بیشتر به دلیل افزایش چشمگیر بهای مصالح ساختمانی، آهن ها و میلگردها جمع آوری شده و در مکان های خاصی در اطراف تهران نگهداری و دسته بندی می شوند. در ادامه، این آهن آلات به افراد متقاضی فروخته می شوند. متقاضی این ضایعات، بیشتر ساختمان سازهای حاشیه شهرهای بزرگ هستند، چرا که با افزایش قیمت مصالح، توان مالی این افراد برای تهیه مواد اولیه نو کم می شود و با خریداری این نوع ضایعات آهنی، هزینه های ساختمان سازی کاهش می یابد. این موضوع را باید به عنوان یک هشدار و زنگ خطری برای ساخت وسازها در نظر گرفت، چرا که استفاده از این ضایعات پوسیده آهنی در ساختمان سازی ها، از ظاهر بناها مشخص نیست و می تواند منجر به اتفاقات ناگوار شود، از این رو دولت باید فکری جدی برای این موضوع و بر خریدوفروش و استفاده از این مصالح در ساختمان ها نظارت کند. وی در ادامه، نبود نظارت دولتی بر فعالیت های بخش مسکن را عامل اصلی تخلفات عنوان کرد و گفت: متاسفانه نظارت کافی در فعالیت های بخش مسکن به ويژه ساخت وسازها نداریم. در ساخت وسازها تنها مهندس ناظری از سوی سازمان نظام مهندسی به طور دوره ای فعالیت ها را بررسی می کند و جز آن، کنترل و مدیریت دیگری از سوی دولت وجود ندارد. هرچند تشخیص استفاده از مصالح پوسیده راحت است، اما پیمانکاران به سادگی می توانند آنها را از چشم مهندسان ناظر، مخفی نگه دارند.
خطای متخصصان بی تخصص
نایب رئیس انجمن انبوه سازان مهم ترین مسئله بکارگیری مصالح نامناسب در فعالیت های ساختمانی را وجود افراد نامرتبط و غیرمتخصص با حوزه ساخت وساز عنوان کرد و در این باره توضیح داد: مهم ترین مسئله ای که باعث گسترش و افزایش استفاده از این نوع مصالح در ساختمان سازی شده، وجود افراد غیرمتخصص ساختمانی در مسائل ساخت وساز است و این موضوع باید به شکل ریشه ای توسط شهرداری ها حل شود، چرا که افراد به راحتی از شهرداری ها پروانه بهره برداری دریافت می کنند و صلاحیت و توانایی تخصصی آنها بررسی نمی شود، در صورتی که افراد باید ضمن دارا بودن صلاحیت، مسئول و پاسخگوی فعالیت خود باشند و عواقب تمامی مسائل را بپذیرند، اما امروزه افراد از مشاغل مختلف تنها به دلیل داشتن سرمایه وارد ساخت وساز شده و به راحتی پروانه فعالیت های ساختمانی دریافت کرده اند. کسی که دانش فنی و صلاحیت تخصصی فعالیت ساختمانی را نداشته باشد، برای کاهش هزینه ها و افزایش سود خود ممکن است نقشه ها و اصول ساختمان سازی را تغییر داده و درکی از خطایی که مرتکب می شود، نداشته باشد. رهبر خاطرنشان کرد: این در گام نخست، عمل سرمایه گذاری خود او را تهدید خواهد کرد. چرا که اگر ساختمان پس از مدتی تخریب شود یا آسیب ببیند، سازنده در نهایت متضرر خواهد بود. تمامی این مسائل اهمیت تخصص و صلاحیت در فعالیت های ساختمانی را مشخص می کند. افراد متخصص بیشتر برای جلوگیری از زیان های مالی و جانی از بکارگیری پسماندها یا نخاله های ساختمانی در ساخت وسازها یا دیگر تخلفات اجتناب می کنند.
سخن پایانی
استفاده از نخاله های ساختمانی بازیافتی، موجب کاهش مصرف انرژی و مصرف مصالح، آب و مواد معدنی خواهد شد. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته بین ۷۰ الی ۹۵ درصد ضایعات ساختمانی بازیافت می شوند، در حالی که این میزان در ایران حدود یک درصد است. تنوع در نوع نخاله های ساختمانی، به کاربرد آنها نیز تنوع زیادی بخشیده است. مواد فلزی از جمله تیرآهن ها را در صورتی که دچار زنگ زدگی نشده باشند و از سایز و ابعاد مناسب برخوردار باشند، می توان برای ساخت وساز در سایر ساختمان ها مورداستفاده قرار داد، البته در صورتی که قابلیت کاربرد مستقیم را نداشته باشند، برای ذوب و بازیافت به کارخانجات مرتبط ارسال می شوند و به عبارتی، ماده اولیه برای ساخت محصولات مختلف آهنی را فراهم می کنند. در و پنجره های حاصل از تخریب هم، به همین ترتیب مورداستفاده قرار می گیرند. نخاله های غیرفلزی را می توان توسط بازیافت دوباره فرآوری کرد و به کار برد؛ به این ترتیب، به استخراج منابع معدنی کمتری برای تولید مصالح ساختمانی نیاز خواهیم داشت.
در حال حاضر، نخاله های ساختمانی در کشورهای پیشرفته و صنعتی در چرخه مجدد در راستای تولید ساختمان قرار می گیرند، در حالی که هم اکنون ۹۲ درصد ساختمان ها در تهران تخریب و دوباره ساخته می شوند، تعدادی از محله ها در تهران همچون کوچه های گیشا یا شهرک غرب، محل تخلیه نخاله شده و ارتفاع نخاله ها به ۱۸ متر هم رسیده است. ما نیز همانند کشورهای پیشرفته می توانیم از این مواد در ساخت مصالح جدید استفاده کنیم که علاوه بر پاکسازی شهر و کاهش هزینه ها، مصالحی جدید و حتی در مواردی مرغوب تر هم تولید شود. ضرورت دارد، دانشگاه ها و مراکز علمی و پژوهشی زمینه ای برای فعالیت پژوهشگران در عرصه بازیافت، حفظ محیط زیست و کاهش هزینه تمام شده بتن یا ساختمان فراهم کنند؛ در این صورت، می توانیم قدم مثبتی در مدیریت پسماندهای ساختمانی برداریم.
