نـفـس گـاز بـه‌شـماره افتـاد
یکی از چالش‌های اصلی وزارت نفت در سال‌های گذشته مربوط به تراز کردن تولید گاز طبیعی به مصرف آن در کشور می‌شود.
یکی از چالش های اصلی وزارت نفت در سال های گذشته مربوط به تراز کردن تولید گاز طبیعی به مصرف آن در کشور می شود. در این بین، اتفاقات زمستان سال گذشته شامل قطعی گاز و برق در برخی مناطق کشور تحت تاثیر افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و نرسیدن گاز به نیروگاه ها رقم خورد، زنگ خطری جدی درباره امکان منفی شدن تراز گاز کشور را به صدا درآورد. به طورکلی باتوجه به مصرف بی رویه و خارج از استاندارد گاز طبیعی در بخش های مصرف کننده نهایی، باوجود اینکه تلاش های انجام گرفته برای تولید حداکثری و تامین کامل گاز در کشور، روند تراز منفی گاز و اعمال محدودیت در گاز مصرفی برخی بخش های مصرف کننده از سال های اخیر شروع شده و با ادامه روند کنونی مصرف گاز به ویژه در ماه های سرد سال، به طورقطع در چند سال آینده این روند تشدید می شود و کشور برای تامین نیازهای داخلی خود با مشکل مواجه خواهد شد. صمت در این گزارش، چالش های پیشروی ایران در زمینه بهینه سازی و صادرات گاز طبیعی را بررسی کرده است.
ایران جایگزینی مناسب برای صادرات گاز به اروپا
مطابق تعهدات شرکت ملی گاز ایران در افق ۱۴۱۰، میزان تقاضای گاز طبیعی در کشور بیش از ۱۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد بود؛ این در حالی است که مقدار گاز قابل تحویل حدود ۹۵۰ میلیون مترمکعب در روز است. به بیان دیگر، اختلافی بالغ بر ۴۰۰ میلیون مترمکعب در تراز تولید و مصرف گاز طبیعی وجود خواهد داشت،بنابراین کشور با چالش جدی تامین گاز مشترکان و مصرف کنندگان بخش های خانگی، تجاری، صنایع، پتروشیمی ها، سیمان، پالایشگاه ها، نیروگاه ها و صادرات مواجه خواهد بود. در حال حاضر کشور امکان صادرات گاز را ندارد، باتوجه به شرایط کنونی گاز، ایران نمی تواند جایگزین روسیه شود، اما اگر در درازمدت صرفه جویی انجام بگیرد و توسعه مخازن انجام شود، ایران می تواند از فرصت ها استفاده کند و این مسئله تنها منوط به شرایط کنونی نمی شود و در صورت فراهم شدن شرایط می تواند از مزایای توسعه صادرات بهره ببرد. باید مصرف بهینه اتفاق بیفتد و در کنار آن نیز توسعه مخازن انجام بگیرد؛ علاوه بر این، حفظ و پایداری شرایط موجود و توسعه سرمایه گذاری نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است که اگر محقق شود، می توانیم آینده خوبی را برای صنعت گاز ترسیم کنیم. هر زمانی که ایران گاز مازاد داشته باشد، این فرصت برایش وجود دارد که به بازارهای اروپایی راه پیدا کند. همچنین امکان صادرات گاز ایران به اروپا وجود دارد، اما باید به بحث مدیریت مصرف، توسعه انرژی های تجدیدپذیر، توسعه و پایداری تولید گاز و سرمایه گذاری در مخازن جدید توجه شود. از طرفی، باید روی این مسئله فکر شود و اگر با روش فعلی پیش برویم، امکان صادرات گاز به اروپا وجود نخواهد داشت.
توجه به بازاریابی و افزایش صادرات گاز
جواد سلیمان پور، کارشناس حوزه انرژی بااشاره به نقش بازاریابی و صادرات گاز در افزایش تولید به صمت گفت: فرض کنید که دولت باید با یک دیپلماسی فعال با کشوری های همسایه برای توسعه میدان گازی خود وارد تعامل شود. شیوه تعامل بدین صورت است که این کشورها برای توسعه میدان گازی ایران اقدام کنند و بعد از انجام پروژه بخشی از گاز تولیدشده را به مدت چند سال برای خود بردارند، به گونه ای که اصل و سود پول خود را به دست آورند. بعد از این مدت، ادامه صادرات گاز به این کشور با دریافت پول از آنها همراه خواهد بود. وی اظهار کرد: برای مثال، یک قرارداد ۲۰ ساله منعقد می کنیم که برمبنای آن، کشور طرف قرارداد یکی از میادین گازی ما را توسعه دهد و بابت انجام این پروژه، روزانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب افزایش تولید خواهیم داشت که از این رقم گاز، کشور هدف به مدت ۱۰ سال، ۶۰ میلیون مترمکعب را به ازای اصل و سود سرمایه گذاری به صورت رایگان دریافت و برای ۱۰ سال بعدی باید بابت آن پول به ایران پرداخت کند. در این شیوه همچنین، روزانه ۴۰ میلیون مترمکعب گاز برای مصرف در داخل کشور نیز فراهم شده است و بدین ترتیب نیاز داخلی نیز تامین می شود.
چالش های توسعه میادین گازی
سلیمان پور گفت: در مجموع به نظر می رسد که توجه به بازاریابی و افزایش صادرات گاز می تواند گره بسیاری از مشکلات در مسیر اجرای پروژه های بهینه سازی و توسعه میادین گازی را حل کند، به گونه ای که نیازی به واردات گاز از کشورهای همسایه نباشد، اما شورای عالی انرژی، وزارت نفت و سایر مجموعه های متولی در حالی چشم اندازهای مثبتی برای بهینه کردن مصرف و افزایش تولید مطرح می کنند که از محرک اصلی آنها غافل هستند.
این کارشناس با بیان اینکه یکی از چالش های جدی برای اجرای پروژه های بهینه سازی مصرف گاز به تامین مالی آنها برمی گردد، به صمت توضیح داد: بدین صورت که برای انجام یک پروژه بهینه سازی، بخش خصوصی یا دولت ابتدا هزینه خواهد کرد، سپس با اجرای پروژه مقداری گاز صرفه جویی می شود.
راهکاری برای احیای پروژه های بهینه سازی
سلیمان پور اذعان کرد: اگر گاز مازاد در داخل کشور به فروش برسد، به دلیل نرخ پایین حامل های انرژی در داخل کشور، دوره بازگشت سرمایه بسیار طولانی خواهد بود. در این حالت، بخش خصوصی یا دولت هزینه زیادی برای انجام بهینه سازی کرده است، اما پول حاصل از فروش داخلی گاز به صورت قطره چکانی بازخواهد گشت، در نتیجه اجرای پروژه های بهینه سازی از صرفه خواهد افتاد.
وی در پایان گفت: یکی از راهکارهای احیای اقتصاد پروژه های بهینه سازی، ایجاد ظرفیت صادرات گاز ایران به کشورهای منطقه است. بدین صورت می توان با صادرات بخشی از گاز صرفه جویی شده، نرخ بازگشت سرمایه طرح های بهینه سازی را بهبود داد و بخش خصوصی و دولت را به انجام این پروژه ها تشویق کرد.
لزوم صرفه جویی در مصرف گاز
حسن مرادی، کارشناس انرژی درباره بحران گاز در کشور به صمت گفت: دولت تلاش کرد در سال های گذشته توزیع منابع گازی را به نحوی مدیریت کند که کمبود گاز به مصرف خانگی منتقل نشود. به طورقطع، امسال نیز دولت اجازه نمی دهد کمبود گاز مردم را آزار دهد. وی اضافه می کند: توجه داشته باشیم که تعادل مصرف و تولید در کشور ما برقرار نیست و اگر منابع جدیدی اضافه نشود، امسال نبود تعادل، چالش برانگیز خواهد شد. ایران چندین برابر کشورهایی که جمعیت مشابه با آن دارند، گاز مصرف می کند، به نحوی که گفته می شود مصرف گاز ایران به اندازه کل مصرف کشورهای اروپایی است و شاهد مصرف بی رویه گاز در ایران هستیم.
دلایل افزایش مصرف انرژی در ایران
مرادی خاطرنشان می کند: یکی از دلایل افزایش مصرف گاز در ایران، نامناسب بودن وسایل گرمایشی است. بیش از ۲۵ میلیون بخاری دودکش دار در کشور ما وجود دارد که علاوه بر آلودگی هوا، حجم بالایی از گاز مصرف می کند. در دهه گذشته، دولت تصمیم به تعویض این بخاری ها داشت، اما این کار انجام نشد.
وی در ادامه افزود: ایران کشوری غنی از انرژی است، به طوری که از لحاظ وجود ذخایر گازی رتبه دوم و از نظر تولید، رتبه پنجم را دارد، با این حال در تامین گاز برای فصول سرد سال با مشکل مواجه است. اگر میان مصرف گاز ایران با دیگر کشورها مقایسه ای انجام گیرد، بدون تردید مصرف گاز ایران از خیلی کشورها بالاتر است، اما نکته آن است که نمی توان بدون در نظر گرفتن شاخص ها و متغیرها، این قیاس را انجام داد، برای مثال دمای مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است.
فقدان بهینه سازی های لازم گاز در همه موارد از صنایع تا مصرف کنندگان خانگی موجب مصرف شدید برق تابستانی و گاز زمستانی می شود، ازاین رو با اعمال تدابیری چون اصلاح قیمت ها، نوآوری و…باید روند مصرف را اصلاح کرد. ممکن است با ادامه این شرایط، به زودی کمبود گاز در همه فصول، خود را نشان خواهد داد.
این کارشناس خاطرنشان کرد: ممکن است مصرف گاز در شهرها و روستاهای کوچک به دلیل سرما و نبود امکانات گرمایشی مناسب بسیار بیشتر باشد، در حالی که در همین مناطق دهک های کم درآمدتر ساکن هستند. برای ممانعت از این تلفات بالا، ضرورت بهینه سازی در مصرف و تولید وجود دارد.
وی ادامه داد: این موضوع که گفته شود قشر مرفه مصرف بالاتر و مابقی دهک ها مصرف پایین تری دارند، چندان کارشناسانه نیست. گفتنی است، بالاترین دهک ۳۰ درصد مصرف بیشتر دارند و پایین ترین دهک هم ۴۰ درصد مصرف کمتری داشته اند. بر این اساس، حجم تفاوت خیلی بالا نیست، مگر خانه های بزرگی که به طبع بنا بر مساحتی که دارند، گاز بیشتری را هم مصرف می کنند،اما نه آن قدر بیشتر که تفاوت فاحشی وجود داشته باشد.
چالش های جدی سر راه افزایش تولید
مرادی گفت: تحریم، نبود امکانات و تکنولوژی، موجب شد تا افزایش تولید محقق نشود، از سوی دیگر نیز، مصرف گاز در بخش صنعت، نیروگاه و خانگی نیز افزایش یافت، همچنین در حال حاضر ایران به طورتقریبی جزو چند کشور برتر دنیا در توسعه گازرسانی است که خود این موضوع افزایش مصرف را به دنبال دارد. مرادی در پایان گفت: حل مشکل کمبود گاز در کشور موضوعی نیست که بتوان در کوتاه مدت برای آن راهکار ارائه کرد، چرا که این موضوع نیازمند راهکارهای بلندمدت است، اظهار کرد: برای این مسئله باید متناسب با ذخایر افزایش تولید انجام می گرفت و باید مصرف کنترل می شد، اما متاسفانه به دلیل مشکلاتی که وجود داشت، این موضوع محقق نشد.
سخن پایانی
باوجود آنکه، ایران رتبه سوم بزرگ ترین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان را دارد، اما باتوجه به شروع افت فشار مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. این موضوع در سال های اخیر به ویژه در فصول سرد سال با افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش تشدید شده است، به نحوی که تنها در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره با ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز توسط نیروگاه ها سوزانده شده است. ظرفیت های افزایش تولید انرژی در کشور وجود دارد، اما امکان صادرات با مشکلات همراه است و انتقال پول انرژی صادرشده به داخل کشور بسیار سخت شده است. برای افزایش تولید گاز از میادین جدید به سرمایه ای معادل ۵۰ میلیارد دلار نیاز است که در صورت جذب این سرمایه اهداف تولیدی محقق خواهد شد، وگرنه پس از سال ۱۴۱۰ نیز بروز پدیده کمبود گاز محتمل خواهد بود. از طرفی امکان تامین چنین مبلغی از منابع داخلی وجود ندارد و به فرض اگر هم بتوانیم چنین مبلغی را تامین کنیم، به فناوری، تجهیزات و دانش فنی نیاز است که حداقل امکان تامین آن از داخل و حتی در منطقه وجود ندارد.
امسال نیز باوجود کاهش و گاه قطع گاز، بخش های مختلف صنعت و در مواقعی کاهش صادرات و مصرف مقادیر بیشتر نفت کوره در مقایسه با گذشته، اعمال خاموشی در صنایع و بخش های خانگی و تجاری محتمل است. این آمار نشان می دهد در صورت بی توجهی و نبود برنامه ریزی و اقدام سریع، کشور با بحران جدی برای امنیت انرژی روبه رو خواهد شد؛ به نحوی که واردات این حامل انرژی یا بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی و خرید و توزیع وسایل گرمایشی نفتی و زغالی بین مردم اجتناب ناپذیر خواهد بود.
