مسدود شدن دسترسی عمومی به دادههای آلودگی هوای تهران توسط شهرداری
سال ۱۴۰۴ بهعنوان سیاهترین سال آلودگی هوای تهران ثبت شده است؛ تعداد روزهای با هوای «قابل قبول» به یکسوم کل روزهای سال کاهش یافته و بیش از نیمی از روزها آلوده بودهاند. در همین شرایط، شهرداری تهران دسترسی آزاد به دادههای کیفیت هوا را محدود کرده و شهروندان برای دریافت اطلاعات باید درخواست رسمی و ارائه مشخصات شخصی ثبت کنند؛ اقدامی که موجی از انتقادها درباره شفافیتستیزی مدیریت شهری به همراه داشته است.
تهران در سال ۱۴۰۴ بدترین وضعیت آلودگی هوای خود در دو دهه اخیر را تجربه میکند. دادههای رسمی نشان میدهد تعداد روزهای با هوای «قابل قبول» تا نیمه آذرماه به حدود یکسوم کل روزهای سال کاهش یافته است؛ در حالی که این نسبت در سالهای گذشته بین دوسوم تا سهچهارم روزهای سال در نوسان بود. حتی در سالهای بحرانی مانند ۱۴۰۱ و ۱۴۰۳ که کیفیت هوا به حدود نصف روزهای سال رسید، شرایط به وخامت امسال نبود.
بر اساس گزارشهای رسمی، تا امروز بیش از نیمی از روزهای سال آلوده بوده و در چهار روز شاخص کیفیت هوا (AQI) بالاتر از ۲۰۰ ثبت شده است؛ رقمی که نشاندهنده وضعیت «بسیار ناسالم» است و احتمالاً تا پایان سال افزایش خواهد یافت. کارشناسان معتقدند این رکورد منفی، تهران را در جایگاه بدترین سال آلودگی هوای دو دهه اخیر قرار داده است.
مشکلات زیرساختی و مدیریتی نیز به این بحران دامن زده است. نه برنامهای برای کاهش ترافیک و کنترل منابع متحرک آلاینده وجود دارد، نه نوسازی ناوگان حملونقل عمومی و دیزلی در دستور کار است، نه کیفیت سوخت بهبود یافته و نه اقدامی جدی برای مهار خودروهای فرسوده صورت گرفته است. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان وضعیت فعلی را نتیجه مستقیم فقدان سیاستگذاری مؤثر و بیتوجهی به هشدارهای مکرر میدانند.
در چنین شرایطی، واکنش شهرداری تهران به این واقعیتها نه ارائه راهکار، بلکه محدود کردن دسترسی عمومی به دادههای آلودگی هوا بوده است. تا چندی پیش، شهروندان میتوانستند با مراجعه به وبسایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران (air.tehran.ir) گزارشهای روزانه و آرشیو سالهای گذشته را مشاهده کنند. این دادهها به تفکیک ایستگاهها و نوع آلاینده در دسترس بود و امکان استخراج و تحلیل برای پژوهشگران و رسانهها وجود داشت.
اما اکنون، در تمامی صفحات مربوط به دادههای کیفیت هوا، پیام جدیدی درج شده است: «برای دریافت کد پیگیری به منوی آرشیو، درخواست آرشیو داده مراجعه فرمایید.» مراجعه به این بخش نشان میدهد که شهروندان باید حداقل ۱۲ فیلد اطلاعات شخصی به همراه درخواست مکتوب ارسال کنند تا پس از بررسی و تأیید مقامات، شاید اجازه دسترسی به دادهها صادر شود. این تغییر رویه، بهویژه در شرایطی که تهران با بحران جدی آلودگی هوا مواجه است، بهعنوان اقدامی شفافیتستیزانه مورد انتقاد قرار گرفته است.
منتقدان میگویند محروم کردن مردم از دسترسی آزاد به دادههای کیفیت هوایی که هر روز تنفس میکنند، نهتنها اعتماد عمومی را خدشهدار میکند، بلکه مانع از مطالبهگری و فشار اجتماعی برای اصلاح سیاستها میشود. در حالی که شهروندان انتظار دارند مدیریت شهری با ارائه راهکارهای عملی برای کاهش آلودگی هوا اقدام کند، محدودسازی اطلاعات تنها به افزایش نگرانیها و بیاعتمادی دامن میزند.
