اپلیکیشن‌ها، همراه روزهای پیری
توانبخشی فرآیندی مهم در جوامع بشری است که جامعه هدف آن از کودک تا سالمند را در بر می‌گیرد.
حال با در نظر داشتن نیازهای این افراد به‌ویژه روحیات حساس و توجه به کیفیت زندگی و فعالیت‌های جسمی آنها، ایجاد فرصتی مناسب برای حضور هرچه بیشتر آنها در اجتماع، برقراری ارتباط مناسب و مستمر با خانواده و دوستان و رفع نیازهای خود در کوتاه‌ترین زمان و آسان‌ترین راه، امری ضروری است. بنا بر اعتقاد کارشناسان، با ورود رقبای خارجی به فضای استارت‌آپی در این حوزه می‌توان شاهد بروز خلاقیت‌های بالای ایده‌پردازان کشور در زمینه افزایش توسعه توانبخشی سالمندان بود و یک اکوسیستم استارت‌آپی برای حوزه سالمندان راه‌اندازی کرد. صمت به‌مناسبت روز جهانی سالمندان به نقش فناوری اطلاعات و هوش‌مصنوعی در ارتقای سلامت سالمندان پرداخته است.
امکان مراقبت ویژه‌تر از سالمندان
لیلا ابراهیمی، کارشناس در زمینه سلامت‌شناختی دیجیتال در گفت‌وگو با صمت گفت: فناوری‌های زیادی در دنیا برای ارتقای سلامت سالمندان وجود دارد و در ایران هم، از فناوری‌های بسیاری استفاده می‌شود. به‌نظر آن چیزی که درحال‌حاضر و در شرایط فعلی بسیار کمک‌کننده است، استفاده از فناوری‌هایی است که استفاده از آنها فرآیند مراقبت را تسهیل می‌کند. چند سالی می‌شود که فناوری‌های دیجیتال سلامت مغز برای بهبود توانبخشی افراد رو به رشد است و استفاده‌های فراوانی از آن می‌شود و در ایران هم برخی شرکت‌های دانش‌بنیان ورود کردند؛ اما هنوز آن‌گونه که باید در جامعه و اکوسیستم سلامت کشور جا نیفتاده و مورد بهره‌برداری جدی قرار نگرفته است. البته ظرفیت‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد. وی ادامه داد: باتوجه به اینکه در دوران همه‌گیری کرونا، بسترهای فعالیت‌های مجازی در سطح وسیع فراهم شد، بسیاری از فعالیت‌های مربوط به مراقبت از سالمندان را با استفاده از بسترهای سلامت‌شناختی دیجیتال به‌صورت مجازی انجام داد، در واقع با بهره‌گیری از این فرآیند می‌توان در کنار مراقبت از سالمندان به روش سنتی، مراقبت‌های ویژه‌تری هم به کار بست. این امکانات موجب دسترسی افراد به پزشک و خدمات‌درمانی در جای جای کشور می‌شود. در واقع، افرادی که در شهرهای دورافتاده زندگی می‌کنند هم، می‌توانند به پزشک متخصص در هر جای کشور دسترسی پیدا کنند. در اصل مجازی شدن مراقبت‌ها این امکان را به خانواده‌ها می‌دهد تا دقت ویژه‌تری در مراقبت از سالمندان داشته باشند. همان‌گونه که اشاره شد، باتوجه به اینکه در همه جای کشور پزشکان متخصص یافت نمی‌شوند، می‌توان با بهره‌گیری از فرآیند سلامت دیجیتال از هرکجای ایران به پزشکان دسترسی داشته باشیم. خوشبختانه جمعیت زیادی از کشور دسترسی به تلفن‌های هوشمند دارند و می‌توانند از فناوری‌های سلامت‌دیجیتال استفاده کنند. به‌عبارت روشن‌تر، شکاف طبقاتی موجود در جامعه نمی‌تواند تاثیر جدی بر عملکرد سلامت‌دیجیتال بگذارد و همه اقشار جامعه می‌توانند از آن استفاده کنند و پراکندگی جغرافیایی تاثیری در دسترسی افراد به امکانات پزشکی و مراقبتی در بحث استفاده از سلامت‌دیجیتال نخواهد داشت.
کاربردهای دیجیتالی شدن سلامت کجا است؟
این کارشناس بااشاره به اهمیت کاربرد فرآیند سلامت‌شناختی دیجیتال گفت: سلامت‌شناختی را در چند حوزه می‌توان مفید دانست. در اصل افراد در همه سنین می‌توانند از رویکردهای آن بهره بگیرند. گفتنی است، از کودکی تا سالمندی می‌توان با بهره‌گیری از فرآیندهای سلامت‌شناختی دیجیتال به ارتقای توانمندی افراد پرداخت. در فاز نخست این فرآیند، جامعه هدف بزرگ‌تر است و شامل طیف گسترده‌ای از افراد می‌شود که از اختلال شناختی رنج نمی‌برند و نیازمند مداخله شناختی نیستند. هدف از کاربرد فاز نخست این است که سرمایه شناختی افراد ارتقا یابد. برای کودکان زیر ۵ سال می‌توان از طریق غنی کردن محیط اطراف آنها به ارتقای شناختی پرداخت. این گزاره به‌معنای آن نیست که برای ارتقای توانمندی شناختی باید کودکان را در کلاس‌های متنوع ثبت‌نام کرد؛ اما هر چقدر بتوان از سال‌های ابتدایی کودکان را درگیر کرد، می‌توان مهارت‌های شناختی آنان را افزایش داد. گفتنی است، در این سن، مغز در بهترین مرحله رشد قرار دارد و سیناپس‌های بیشتری در حال اتصال است، به‌همین‌دلیل مهارت‌های شناختی رشد بیشتری می‌کنند. حال وقتی در سنین ابتدایی مهارت‌های شناختی افراد ارتقا پیدا کند، آنها در سنین بالاتر از توانایی‌های بیشتری برخوردار خواهند بود و متناسب با آن اتفاقات بهتری برای آنها پیش خواهد آمد.
همه سالمندان دچار اختلال حافظه نیستند
وی افزود: تحقیقات نشان داده است کودکانی که در سنین کم از ارتقای شناختی بالاتری برخوردار شدند، شغل‌های بهتری پیدا و درآمد بالاتری کسب کرده‌اند، همچنین روابط اجتماعی بهتری را تجربه می‌کنند و در کل زندگی با کیفیت بالاتری را خواهند داشت. فاز دوم سلامت‌شناختی دیجیتال مربوط به مرحله پیشگیری است که جامعه هدف کوچک‌تری را در بر می‌گیرد، اما باز هم افرادی را شامل می‌شود که نیاز به مداخلات توان‌شناختی ندارند. برای مثال، همه سالمندان دچار اختلال حافظه نمی‌شوند، اما روند کاهش مهارت‌های شناختی در سالمندی وجود دارد و می‌توانیم با اصول و روش‌هایی از بروز آنها پیشگیری کنیم و با یک‌سری از مداخله‌های شناختی روند آلزایمر و دیگر آسیب‌های دوران سالمندی را کاهش دهیم. مرحله بعدی این فرآیند مربوط به توانبخشی شناختی است که جامعه هدف آن افرادی هستند که به‌طورمشخص دارای اختلالات شناختی هستند و بیشتر سالمندان و معلولان را در برمی‌گیرد. برای مثال، افرادی که دارای بیش‌فعالی یا اختلال در یادگیری هستند، حتی از اعتیاد رنج می‌برند یا سالمندانی که مبتلا به آلزایمر هستند، باید از رویکرد سوم سلامت‌شناختی دیجیتال در بحث ارتقای سلامت خود بهره بگیرند.
کاهش هزینه مراقبت با کاربرد فناوری
ابراهیمی درباره نقش سلامت‌شناختی دیجیتال در کاهش هزینه مراقبت از سالمندان و دیگر افراد معلول گفت: استفاده از فناوری‌های سلامت دیجیتال به‌شدت می‌تواند در کاهش هزینه مراقبت و نگهداری هم برای خانواده‌ها و هم برای جامعه موثر باشد، برای مثال از سلامت دیجیتال مغز می‌توان در افراد زیر ۵ سال در راستای پیشگیری از بروز برخی اختلالات یا آگاهی از اختلالات پنهان کودکان بهره گرفت، چراکه در بسیاری از این فناوری‌ها و در روند برخی غربالگری‌ها در سنین مختلف رشد، می‌توان بروز اختلالات را پیش‌بینی کرد و هزینه زیادی برای خانواده‌ها ندارد. مزیت این فرآیند این است که اختلالات پنهان زودتر تشخیص داده می‌شود که در چنین شرایطی می‌تواند در آینده برای خانواده‌ها و جامعه سودمند باشد. برای مثال، این غربالگری‌ها باعث می‌شود علائم آلزایمر یا اختلال‌حواس یا حتی در کودکان اختلال اوتیسم زودتر از از زمان بروز نشانه‌ها مشخص شود.
لزوم همکاری سازمان‌های دولتی
وی افزود: نکته مهم دیگر این است که سازمان‌های مربوطه باید بتوانند سازکارهای بهره‌گیری از فناوری سلامت دیجیتال را فراهم کنند. اگر قرار است وزارت بهداشت یا بهزیستی در این زمینه اقدامی انجام دهند، امروز زمان آن رسیده است که از فناوری‌ها در بحث مراقبت از معلولان و افرادی که نیازمند مراقبت‌های توانبخشی هستند، استفاده وسیع شود. در کل، امروزه نیاز است که از فرآیندهای سلامت دیجیتال‌شناختی در کشور بیشتر بهره گرفته شود، زیرا همان‌گونه که پیش‌تر هم گفته می‌شد، از هزینه‌ها جلوگیری می‌کند و در نهایت هزینه‌ای که بر جامعه تحمیل می‌شود، کمتر خواهد بود و در این بخش نیازمند همکاری بین‌سازمانی هستیم.
فناوری جای خانواده را نمی‌گیرد
سیده‌فاطمه حسینی، مدیر اجرایی یک شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه تولید محصولات، در راستای بهبود شرایط زندگی سالمندان در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت فناوری در کاهش هزینه مراقبت از سالمندان گفت: خوشبختانه تحولات فناورانه در بیشتر زمینه‌ها توانسته کمک مطمئنی برای انسان باشد، در کل با کمک فناوری چه از طریق اپلیکیشن‌ها و چه با کمک سخت‌افزارهایی که از سوی دانش‌بنیان‌ها تولید می‌شود، تا به امروز هزینه‌های مراقبتی را کاهش داده و این یافته‌ها می‌تواند برای سالمندان کارآ باشد، همچنین در شرایط چالش‌برانگیز رفت‌وآمد برای سالمندان، فناوری کمک‌های زیادی کرده است.
این مدیر اجرایی شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه تولید محصولات در راستای بهبود شرایط زندگی سالمندان گفت: هدف کلی ما، کنترل بیماری‌های مربوط به مغز و اعصاب است، بنابراین تولیدات بیشتر در راستای رفع اختلالاتی است که در اثر مشکلات مغزی و شناختی برای سالمندان به‌وجود می‌آیند، همچنین تمرکز ویژه‌ای بر اختلالات حرکتی داریم و در حال ساخت ابزارهایی هستیم که به بهبود زندگی سالمندان کمک می‌کند؛ ابزارهایی که فارغ از درمان به بهبود زندگی سالمندان کمک می‌کنند.
حسینی افزود: محصولات بعدی ما که نمونه‌هایی هم از آنها تولید شده، محصولاتی در زمینه کمک به کاهش لرزش دست سالمندان است که با کمک فناوری بای‌فیدبک تهیه شده‌اند، علاوه بر آن، محصولاتی را برای بهبود عارضه قفل‌شدگی مفاصل یا عضلات که ممکن است هنگام راه رفتن به‌وجودآید، تولید کرده‌ایم.
همراه روزهای پیری
وی بااشاره به تولیدات نرم‌افزاری بهبوددهنده شرایط زندگی سالمندان درباره نقش فناوری در رفع نیازهای جسمی سالمندان ادامه داد: در کنار تولیدات سخت‌افزاری، محصولات نرم‌افزاری و آموزشی را هم قرار است به بازار برسانیم. بی‌شک فناوری کمک شایانی به کاهش هزینه‌های مراقبتی سالمندان و نیازهای جسمی آنان را تا حد زیادی مرتفع می‌کند، اما هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین خانواده باشد.
وی درباره معضلات تولید محصولات فناورانه برای مراقبت آسان‌تر از سالمندان افزود: یکی از مشکلاتی که درحال‌حاضر با آن درگیر هستیم، تولید انبوه است. ما برای تولید نمونه‌های اولیه از موادی استفاده کرده‌ایم که در تیراژ بالا قابل‌استفاده نیستند یا کارآیی ندارند یا نمی‌توان فرآیند را با آنها سیستماتیک کرد. به‌عنوان نمونه، واحد تولیدی ما تنها در یک هفته با ۴۲ چالش در بحث تولید مواجه بود که کمابیش ۹۰ درصدشان تا به امروز حل شده است.
سخن پایانی
نیازهای زیادی در زمینه توانبخشی به سالمندان در کشور وجود دارد و لزوم فعالیت ایده‌پردازان و کارآفرینان برای شناسایی تکنولوژی‌های جدید به‌شدت احساس می‌شود. درحال‌حاضر بیش از ۸ میلیون نفر سالمند در کشور وجود دارند که با رشد ۲.۵ درصدی، در حال افزایش هستند. این آمار بازار بسیار بزرگی را در بخش سلامت و ارائه خدمات به سالمندان ایجاد می‌کند. این در حالی است که هنوز جای خالی زیادی برای پر شدن شکاف‌ها میان نیاز این بازار و ظرفیت پاسخ به این نیاز وجود دارد. هنوز در حوزه فناوری و استفاده از تکنولوژی نیز، تولیدات فناورانه‌ای که بتواند هزینه مراقبت از سالمندان را کاهش دهد، اقدام درخورتوجهی انجام نشده است. بنا بر اعتقاد کارشناسان، رقبای خارجی قدری در این بخش وجود دارند که به‌دلیل فضای تحریمی حاکم، هنوز وارد کشورمان نشده‌اند. بدون شک با ورود رقبای خارجی به فضای استارت‌آپی در این حوزه، می‌توان شاهد بروز خلاقیت‌های بالای ایده‌پردازان کشور در زمینه افزایش توسعه توانبخشی سالمندان بود و یک اکوسیستم استارت‌آپی برای سالمندان راه‌اندازی کرد.
