این در حالی است که برخی دیگر از فعالان صنعت دارو معتقدند، دارو در ایران طبق مقررات و استانداردهای بین‌المللی تولید می‌شود و شرکت‌هایی داریم که موفق شده‌اند با کمک صنایع بالادستی همچون پتروشیمی، ماده موثره موردنیاز برای محصول نهایی را با بالاترین خلوص تولید و وارد فرآیند ساخت کنند. تولید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه دارو، با کیفیت و استاندارد جهانی و نرخ تمام‌شده مناسب، برای تامین نیازهای داخلی دارای اهمیت بوده و بر همین اساس نیز، محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری چندی پیش در جلسه ستاد ویژه رفع موانع، تقویت و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه وزارت بهداشت نسبت به آن تاکید داشته است. به‌گفته وی، وزارت بهداشت و همچنین معاونت علمی و فناوری باید برنامه‌ریزی‌های لازم و زمان‌بندی‌شده در راستای تولیدات دانش‌بنیان را هرچه سریع‌تر تهیه و ابلاغ کنند. صدور مجوز ورود بخش خصوصی به این حوزه نیز باید تسهیل شود، چراکه عزم جدی این شرکت‌ها برای کمک به بخش دارویی کشور می‌تواند به شکوفایی، درآمدزایی و حل معضلات صنعت دارو بینجامد. در واقع چالش‌های توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت دارو کم نیست و اغلب آنها از جای خالی حمایت‌های وزارت بهداشت به‌عنوان متولی اصلی صنعت دارو در کشور گله‌مندند. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز داروسازی به بررسی چالش‌های دانش‌بنیان‌های فعال در صنعت دارو پرداخته است.

دانش‌بنیان‌ها می‌توانند، اما...

فرهاد بیات، فعال دانش‌بنیان در زمینه نانو دارو با تاکید بر نقش وزارت بهداشت در توسعه دانش‌بنیان‌ها به صمت گفت: از آنجایی که فناوری اصلی‌ترین ابزار شرکت‌های دانش‌بنیان است، آنها توان خوبی در تولید داروهای های‌تک به‌ویژه آن دسته از داروهایی که برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج تجویز می‌شوند، دارند. یکی از اصلی‌ترین بخش‌های چرخه تولید دارو، دانش فنی و کاربرد فناوری در ساخت آن است که این امر نقش مهمی در تولید مولکول ماده موثره دارد. بنابراین، اگر حمایت بالادستی وجود داشته باشد، بدون شک دانش‌بنیان‌ها می‌توانند بازیگر اصلی اکوسیستم تولید دارو در کشور باشند و بسیاری از چالش‌ها نظیر کمبود دارو در کشور رفع شود.

وی درباره نقش کاربرد فناوری نانو در تولید دارو گفت: درست است که کاربرد نانو فناوری و تولید نانوداروها نقش مهمی در سلامت و صنعت دارویی یک کشور دارد و امروزه درصد زیادی از سبد دارویی جهان به فناوری نانو اختصاص دارد. با استفاده از دانش نانو می‌توان فناوری‌های بسیار پیشرفته را که نقش جدی در تولید و ساخت دارو با کیفیت بالا دارند، به کار برد، اما متاسفانه کاربرد نانو در صنعت دارویی کشور تا حد زیادی عدم همکاری وزارتخانه با دانش‌بنیان‌ها به جایگاه واقعی خود نرسیده است.

به‌گفته بیات، بخش عمده این ضعف ناشی از نبود نظارت دقیق و حمایت‌های کافی از فعالان این عرصه است. وی گفت: فناوری به‌قدر کافی در خط تولید مورداستفاده قرار می‌گیرد، اما کاربرد آن و استفاده از نانو فناوری در چرخه تولید ملاک نیست؛ چراکه فناوری باید جهت‌دهی شود و به‌منظور حل چالش‌ها و رفع نیازها به کار برده شود. به‌اعتقاد من، اگر سیاست‌گذاری درستی روی ۴ مولفه اصلی نظیر کیفیت دارو، تامین مواد اولیه، تامین دستگاهی و ابزارآلات فناورانه و بحث‌های مالی انجام گیرد، نانوداروها می‌توانند نقش بسیار مهمی در حل چالش‌های صنعت دارویی کشور داشته باشند. در این زمینه، دانش‌بنیان‌ها و صاحبان دانش فنی می‌توانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند؛ مهم این است که این نقش در مسیر و جهت درستی هدایت شود و نهادهای بالادستی حمایت‌شان متناسب با نیازها و چالش‌ها باشد.

وی گفت: با اینکه معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان متولی و حامی اصلی شرکت‌های دانش‌بنیان است، اما نمی‌توان نقش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نادیده گرفت. متاسفانه این وزارتخانه همکاری‌های لازم با اکوسیستم دانش‌بنیان‌ها ندارد. سال‌های زیادی است که دفتری در این وزارتخانه شکل گرفته که وظیفه‌اش حمایت از دانش‌بنیان‌های صنعت دارو و خدمات پزشکی است، اما تلاش جدی به‌منظور حمایت از نوآوری و فناوری از سوی این بخش تاکنون مشاهده نشده و گویا نمادین و سمبلیک

است. در واقع، مفهوم دانش‌بنیان در بدنه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هنوز شکل نگرفته و معمولا حمایت‌ها زبانی است. حمایت‌های این وزارتخانه در اغلب موارد، ویژه شرکت‌های بزرگ دارویی است و شرکت‌های دانش‌بنیانی که توان فنی و دانش کافی در تولید دارو دارند، اصلا مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

بیات گفت: به‌اعتقاد من، توسعه دانش فنی گام نخست در تولید نانو داروها و فرآورده‌های درمانی برای بیماری‌های صعب‌العلاج است. یکی از اقداماتی که وزارت بهداشت می‌تواند در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه نانودارو انجام دهد، این است که کمیته نظارت، ارزیابی دقیقی را تشکیل دهد و اگر ثابت شد که شرکت دانش‌بنیانی توانایی تولید دارویی کمیاب یا تولید دارو با نرخ تمام‌شده کمتر را دارد، حمایت کافی به‌عمل آید.

به‌گفته این فعال دانش‌بنیان، باتوجه به اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان بر بستر فناوری حرکت می‌کنند، ممکن است چندین سال طول بکشد که فرآیند تحقیق و توسعه انجام شود؛ در واقع زمان زیادی می‌طلبد که یک دارو از مراحل ابتدایی ساخت به خط تولید انبوه برسد.

بنابراین، اگر معاونت علمی فناوری و وزارت بهداشت حمایت کنند و نظارت بیشتری بر مسیر حمایتی داشته باشند و هر جایی که شرکت‌های دانش‌بنیان به مشکل برمی‌خورند، آنها را کمک کنند، بی‌شک گره کور کمبود دارو و نرخ بالای آن باز می‌شود.

حال و روز خراب این روزهای صنعت دارو

مریم مهاجری، فعال دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت بااشاره به آغاز دوران رو به افول صنعت دارو در کشور گفت: درحال‌حاضر صنعت دارو دوران سختی را سپری می‌کند و بیش از یک سال است که چالش‌های صنعت دارو برای فعالانش غیرقابل‌تحمل شده است. امروزه بسیاری از شرکت‌های بزرگ دارویی در حال ورشکسته شدن هستند و شرکت‌های کوچک در آستانه حذف شدن از این اکوسیستم قرار دارند.

نفس‌های به‌شماره‌افتاده صنعت دارو

وی افزود: مولفه تولید در اکوسیستم صنعت دارو کمرنگ شده است و حمایت‌های درخوری از تولیدکنندگان نمی‌شود، چه برسد به آنکه تولید دانش‌بنیان باشد و تولید دانش‌بنیان به‌شدت در بی‌توجهی قرار دارد. هدف شرکت‌های دانش‌بنیان این است که بتوانند آن دسته از داروهایی را که دارای فرمولاسیون پیچیده هستند، با فناوری و نوآوری تولید کنند، اما موضوع اینجاست که صنعت دارو و متولیان آن در بدنه دولت توجه جدی به نوآوری ندارند. در واقع خود تولید زمین خورده و نوآوری در آن با معضلات جدی گریبانگیر است.

توان تولید هر دارویی را داریم

مهاجری گفت: توان کافی فنی و دانشی در شرکت‌های دارویی و دانش‌بنیان برای تولید داروهای کمیاب و مهم وجود دارد. در حقیقت، توان فنی تولید دارو در کشور وجود دارد، اما معضلات اقتصادی راهی برای تولید باز نگذاشته است. به‌عبارت‌روشن‌تر، هیچ دارویی در جهان وجود ندارد که داروسازان ایرانی نتوانند آن را بسازند و از تجهیزات فنی و علمی کافی برخوردارند. چالش اصلی شرایط دشوار اقتصادی است که قانون‌گذار و مجریان قانون تلاشی برای حل آن نمی‌کنند. وی خاطرنشان کرد: به‌طورقطع می‌توانیم از توان دانش‌بنیان‌ها در بحث کمبود دارو بهره بگیریم و این معضل را حل کنیم. دانشی که شرکت‌های دانش‌بنیان در بحث تولید دارو دارند، کافی است. همچنین، این شرکت‌ها توانایی بالایی در تجهیزات دارند. معضل اصلی ناتوانی اقتصادی است که این ناتوانی در قوانین و اجرای آن و همچنین در رگولاتوری هم احساس می‌شود. مهاجری بااشاره به نقش سازمان غذا و دارو در حل چالش‌های دانش‌بنیان‌ها در صنعت گفت: سازمان غذا و دارو باید در صدور پروانه‌های تولید و همچنین در روند قیمت‌گذاری نقش تسهیل‌کننده داشته باشد. این در حالی است که سنگ‌اندازی‌های نهادهای دولتی در شرایط فعلی بیشتر از هر زمان دیگری است. این سنگ‌اندازی‌ها خود را در صدور پروانه‌های تولید نشان می‌دهد که بسیار دست‌وپاگیرانه و آزاردهنده است. متاسفانه توان کافی وجود دارد، اما جای خالی حمایت احساس می‌شود. وی بااشاره به دخالت‌های دولتی در بحث قیمت‌گذاری گفت: روند قیمت‌گذاری هم تبدیل به یکی از معضلات اصلی شرکت‌های دارویی شده است. به‌اعتقاد من، سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت نباید نرخ دستوری را وارد بازار دارو کنند، چراکه قیمت‌های دستوری ضرر جدی به شرکت‌های دارویی زده است.

توان رقابت با داروهای خارجی را نداریم

این فعال دانش‌بنیان گفت: از یک‌سو، هزینه تامین مواد اولیه بالاست که به دلایلی نظیر تحریم و فرآیند دشوار واردات برمی‌گردد. همچنین، تحریم‌های بانکی اجازه مراودات بین‌المللی را نمی‌دهد و شرکت‌ها به‌سختی خرید می‌کنند و حتی باعث شده است صادرات هم با معضلاتی مواجه شود، از سوی دیگر، افزایش نرخ دلار موجب شده است که شرکت‌ها نتوانند مواد اولیه باکیفیت بخرند و همین امر موجب افت محصولات نهایی می‌ ‎ شود. به همین دلیل است که داروهای ایرانی نمی‌توانند رقابت قابل‌توجهی با داروهای خارجی داشته باشند و این مصائب توان رقابت را از شرکت‌های ایرانی ربوده است.

مهاجری گفت: فشار دیگر اقتصادی در بحث تحقیق و توسعه، هزینه‌های نگهداری خط تولید است که به‌شدت بالا است. از سوی دیگر، باوجود بحث قیمت‌گذاری دستوری، در حالی که تقاضا برای محصول در بازار به‌قدر کافی وجود دارد، در عمل سودآوری و حتی بازگشت سرمایه در بخش تولید ممکن نیست.

سخن پایانی

به‌گفته کارشناسان، در این گزارش زمانی که یک شرکت دانش‌بنیان در عرصه دارو در داخل کشور فعالیت می‌کند، باید توان رقابت با شرکت‌های خارجی را داشته باشد؛ در حالی که افزایش نرخ ارز و خرید مواد اولیه باکیفیت را برای داروسازان به‌ویژه دانش‌بنیان‌های فعال در صنعت دارو با معضلات جدی روبه‌رو کرده است و اغلب آنان با خرید مواد اولیه از کشورهایی نظیر چین و آسیای‌شرقی با یک‌پنجم نرخ، دارو تولید می‌کنند که اصلا قابل‌مقایسه با داروهای تولید شرکت‌های بزرگ اروپایی و امریکایی نیست. به‌همین دلیل، توصیه پزشکان خرید داروهای خارجی است. بنابراین، دانش‌بنیان‌های فعال در زمینه دارو نه‌تنها موظف به حرکت در مسیر استانداردهای روز دنیا هستند، بلکه باید با چالش‌هایی از جمله عدم‌نقدینگی برای تهیه مواد اولیه و دیگر چالش‌های ذکرشده، دست‌وپنجه نرم کنند. بی‌شک هدف نهایی از تاسیس یک شرکت دانش‌بنیان، تولید محصولات باکیفیتی است که توانایی رقابت با همتایان خارجی خود را داشته باشد، در واقع اگر شرکتی تولیداتی داشته باشد که نیاز داخل را برآورده کند و مانع از خروج ارز شود، رسالت خود را به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان به‌ثمر رسانده است.