اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری شده و با ایجاد فضای رقابت‌پذیر بین محصولات تولیدی در بازارهای جهانی، می‌توان از این محصولات به‌عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کرد؛ اما کارشناسان معتقدند که پیوند میان 2 بخش علوم و فناوری با دانشگاه و صنعت در کشور ضعیف و ناپایدار است و کمتر محصول تولیدی را می‌توانیم در کشور پیدا کنیم که از فرآیند تحقیق و توسعه به‌دست‌آمده باشد. شاید سهم کم تولید درآمد ناخالص ملی و پایین بودن صادرات غیرنفتی و منفی بودن تراز تجاری ما هم ناشی از همین مسائل باشد. اگرچه بیشتر واحدهای تولیدی، امروزه به نقش تحقیقات در پیشرفت کاری خود اعتقاد دارند، اما بدیهی است که بنگاه اقتصادی به‌‎تنهایی نمی‌تواند تمامی منابع مالی و قابلیت‌های علمی موردنیاز را خود تامین کند،بنابراین سوق دادن واحدهای صنعتی به‌سمت فعالیت‌های تحقیقاتی و دانش‌بنیان نیاز به حمایت و سیاست‌گذاری دقیق در سطح ملی دارد. بی‌شک اگر شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانند محصولات خود را صنعتی‌سازی و به چرخه صنعت وارد کنند، نمی‌توانند بقا داشته باشند. بدون شک با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌دلیل داشتن فرآیندها و ساختار شرکت‌ها، می‌توان به نقش تاثیرگذار و کاربرد فناورانه آن در صنعت، تجارت و تولید ثروت اشاره کرد. به‌مناسبت روز ملی صنعت و معدن به راهکارهای تعامل دانش‌بنیان‌ها با صاحبان صنایع به‌ویژه صنعت خودرو پرداخته است.

اتصال به چرخه صنعت، یک دغدغه بزرگ

از آنجایی که نقش شرکت‌های دانش‌بنیان با تحول در عرصه علم و دانش و کشف یافته‌ها و نتایج جدید اقتصادی در رشد و توسعه مناطق مختلف واضح است، ترغیب علمی و عملی معاونت علم و فناوری با رویکردی متفاوت و نوآورانه، برای فعالیت‌های بیشتر برای رفع نیاز و توسعه اقتصادی بخش صنعت، ضروری است. در این رابطه، سیدمحمدامین علوی، مدیر شبکه تبادل فناوری، عدم‌اتصال فناوران با بخش‌های صنعتی را از دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان عنوان کرد و گفت: یکی از شکاف‌های اصلی که تا پیش از تاسیس شبکه تبادل فناوری در معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری وجود داشت، عدم‌اتصال شرکت‌های دانش‌بنیان به شرکت‌های صنعتی بود.
با در نظر گرفتن تجارب جهانی و مطالعه روی آن فهمیدیم که باید در این گلوگاه شبکه‌ای تاسیس شود که برای دانش‌بنیان‌ها بازار ایجاد کند و از طرفی، راه‌حل‌های فناورانه به صنعت ارائه بدهد. در این مسیر، صاحبان صنایع برای معرفی راه‌حل‌ها هزینه‌ای صرف نمی‌کنند. وی در گفت‌وگو با گفت: دانش‌بنیان‌ها باید خود را با آنچه نیاز صنایع است، به‌روز کنند. از ابتدای تشکیل شبکه تبادل فناوری و در جریان ارتباط با صنعت، نیازهای صنایع را شناسایی کردیم و به ۱۵۰ شرکت فناوری که در آن زمان در حوزه نانو فعال بودند، معرفی کردیم و راه‌حل ارائه دادیم. علوی با بیان اینکه از این طریق شرکت‌ها به صنعت معرفی می‌شوند، ادامه داد: از سال ۹۷ فعالیت‌های این شبکه توسعه و گسترش پیدا کرد و با حذف تبادل فناوری نانو از عنوان این شبکه، کل شرکت‌های فعال در اکوسیستم توانستند از خدمات این شبکه تبادل فناوری بهره‌مند شوند. در واقع، این شبکه ماهیت حقوقی پیدا و با اصناف مختلف در صنعت شروع به تبادل فناوری کرد. به‌واسطه کارگزاران فعال در شبکه تبادل فناوری راه‌حل‌هایی را که شرکت‌های دانش‌بنیان برای رفع موانع ایجاد کردند، ارزیابی و بعد به شرکت‌های صنعتی معرفی می‌کنیم. تا به امروز بیش از هزار و ۵۰۰ مشتری از سوی شرکت‌های فناور داریم و ۲۲ صنف صنعتی حضور دارند و از بیش از ۴۰۰ شرکت صنعتی بازدید به عمل آمد و در این بازدیدها، نیازهای این شرکت‌ها احصا شد.

موفقیت در شبکه تبادل فناوری

وی تاکید کرد: در واقع مشاهده کردیم که در سایر کشورها هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه و رفع مشکلات برعهده صنایع است، اما در کشور ما باید از صنایع ملتمسانه درخواست کنیم تا از راه‌حل‌های ارائه‌شده از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کنند.

هدف‌گذاری توسعه فناوری

مدیر شبکه تبادل فناوری با بیان اینکه برای توسعه حوزه‌های فناوری، در ۴ حوزه هدف‌گذاری شده است، افزود: نفت و گاز و انرژی، فولاد و معدن، آب و محیط‌زیست و ساخت‌وساز ۴ حوزه‌ای هستند که در آنها هدف‌گذاری انجام گرفته است و برای آنها در مجموع ۸۰ کارگزار زمینه همکاری شرکت‌های فناور با صنایع را فراهم می‌کنند. در این سال‌ها استقبال خوبی از توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان شده است که تاکنون ۸۰ کارگزار فعال داریم و در استان‌ها هم مستقر هستند، اما ۳۰ مورد از آنها به‌دلیل اینکه صنایع در تهران فعالیت بیشتری دارند، در تهران مستقر هستند.

زبان مشترک فناوران و صنعتگران

وی افزود: کارگزاران، افراد و متخصصانی هستند که به زبان فنی، می‌توانند نیاز صنایع را بازتعریف کنند. در واقع، آنها می‌توانند به زبان مشترک میان دانش‌بنیان‌ها و صنایع برسند. به‌عبارت‌روشن‌تر، مشاور و کاتالیزور این چرخه هستند. یکی از نقش‌های آنها این است که به نیازسنجی داخل صنایع و بعد به شناسایی شرکت دانش‌بنیان در راستای آن نیاز می‌پردازند. به‌گفته علوی، معمولا پروژه‌هایی انتخاب می‌شوند که برای شرکت‌های دانش‌بنیان صرفه کافی اقتصادی داشته باشند؛ آن دسته از نیازهایی که پیش‌پاافتاده هستند یا صرفه چندانی برای دانش‌بنیان‌ها ندارند و از طرفی، صاحبان صنایع راه‌حل‌های موازی دیگری برای حل آن دارند، کنار گذاشته می‌شوند.

اگر راه‌حل فناورانه نبود

وی ادامه داد: در برخی مواقع هم، برای نیازهای صنایع راه‌حلی در منابع و داده‌های معاونت علمی یا ستاد نانو یافت نمی‌شود. در واقع، نیاز وجود دارد که اتفاقا بازار هم دارد، اما فناوری برای آن ساخته نشده است که این نیاز را هم در قالب یک مسئله از دل صنعت به‌عنوان چالش‌ها به دانش‌بنیان‌ها معرفی می‌کنیم. در واقع به‌شرطی که صنایع پای کار بایستند و خواهان رفع نیازهای خود باشند، در قالب فراخوان در اختیار دانشگاه‌های پارک‌های علم و فناوری پژوهشگاه‌ها یا مراکزی که فعالیت استارت‌آپی دارند، قرار می‌دهیم.

یک روز برای تبادل فناورانه با صنعت

وی برگزاری سه‌شنبه‌های فناوری را از دیگر برنامه‌های این شبکه در راستای معرفی توانمندی‌های شرکت‌های فناور به صنایع دانست و افزود: یکی دیگر از سازکارهای شبکه، ترویج و تبادل فناوری است که در این راستا هر ۲ هفته یک بار رویدادی با عنوان سه‌شنبه‌های فناوری برگزار می‌شود. در این رویداد به‌طورعمده شرکت‌های فناور توانمندی خود را ارائه می‌دهند و عمده مخاطب در این برنامه کارگزاران هستند که با حوزه فعالیت شرکت‌های فناور آشنا می‌شوند تا در ارتباط با صنایع بتوانند دسترسی راحت‌تری به راه‌حل‌ها داشته باشند. در کل، مکانیزم حمایتی این شبکه در راستای اثبات فناوری به صنایع و کاهش ریسک صنایع، اعطای تسهیلات و خدمات موردنیاز است. علوی بااشاره به نحوه حمایت‌های مالی بخش صنایع از طرح‌های فناورانه توضیح داد: ما تنها با برگزاری چالش‌ها اقدام به مشارکت بخش‌های صنعتی در توسعه فناوری‌های شرکت‌های دانش‌بنیان می‌کنیم، چرا که بخش‌های صنعتی تمایلی به سرمایه‌گذاری در طرح‌های تحقیق و توسعه ندارند.

لزوم ایجاد رابطه دوجانبه

امیرعباس اختراعی، رئیس هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران در گفت‌وگو با بااشاره به اهمیت همکاری دانش‌بنیان‌ها با صنایع گفت: در گام نخست باید به این موضوع اشاره کرد که صمت وزارتخانه بزرگی متشکل از 3 نهاد بزرگ دیگر است که به‌عنوان بزرگ‌ترین وزارتخانه اجرایی در بدنه دولت شناخته می‌شود. به‌همین دلیل، حجم فعالیت‌ها در این نهاد پیچیده است و از شرایط خاصی پیروی می‌کند. وی افزود: چالش‌های صنعت خودرو زیاد است و باوجود آنکه همه در زبان و بیان خواهان سامان یافتن این صنعت هستند، اما همواره شاهد شکست مدیران و معاونان و حتی وزرا بودیم. نباید غافل از این شویم که صاحبان صنعت خودرو نفوذ بالایی دارند و حتی می‌توانند مدیران بالادستی خود را تغییر دهند. بی‌شک توان تغییرات ساختاری صنعت خودرو بزرگ‌تر از توان وزیران شده است و مجلسی‌ها خود باید فکری به حال آن کنند که این ضایعه بزرگ را شایسته‌تر مدیریت کنند. به‌گفته رئیس هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی ایران، برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که در راستای منافع بخش خصوصی باشد، نه آنکه به مزاج برخی از مدیران خوش بیاید. وی افزود: خواهان این هستیم که در صنعت ماشین‌سازی و تجهیزات، روابط صمیمی‌تری میان معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان با اعضای صنایع به وجود بیاید تا اجرایی‌تر و عملی‌تر به تفاهمنامه‌ای که پیش‌تر در راستای توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان در صنعت منعقد شده بود، پرداخته شود که پیش‌بینی می‌شود باوجود تغییر و تحولات ادامه پیدا کند.

اهرمی برای کاهش ارزبری در صنعت خودرو

بی‌شک یکی از صنایع مهمی که در اولویت بالایی نسبت به دیگر صنایع در کاربرد محصولات فناوران و دانش‌بنیان‌ها دارد، صنعت خودرو است؛ صنعتی که جای خالی فناوری‌های نوظهور به‌شدت احساس در آن می‌شود. مهدی مطلب‌زاده، عضو هیات انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو، در گفت‌وگو با بااشاره به اهمیت فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در ساخت قطعات وارداتی گفت: دانش‌بنیان‌ها اگر سراغ ساخت قطعات پرسی ساده که قدرت تولید آن در کشور وجود دارد، بروند، ماهیت خود را از دست داده‌اند و فرقی با دیگر شرکت‌های قطعه‌سازی ندارند و راه برای همکاری قطعه‌سازان بسته می‌ماند. فعالان عرصه فناوری در حوزه قطعه‌سازی باید سراغ ساخت آن دسته از قطعاتی بروند که توان ساخت آن تاکنون در کشور وجود نداشته است. در واقع، آنها با فناوری‌های نوین باید مانع از ارزبری در کشور شوند. وی ادامه داد: بنابراین هر آنچه تا کنون به‌دلیل کمبود فناوری در کشور ساخته نشده است، عرصه فعالیت دانش‌بنیان‌ها خواهد بود. همچنین، به‌واسطه کاربرد فناوری‌های روز در کنار ساخت قطعاتی که از ارزبری می‌کاهد، خوب است دانش‌بنیان‌ها به ساخت آن دسته از قطعاتی بپردازند که تیراژ لازم آن در کشور وجود دارد و به‌عبارت روشن‌تر، بازار دقیقی برای آن فراهم است. برای مثال، اگر دانش‌بنیان‌ها قطعات الکتریکی بسازند، صرفه اقتصادی نخواهد داشت. مطلب‌زاده گفت: از آنجایی که در کشور؛ هم در واردات، هم در صادرات و هم در تعاملات بانکی در تحریم به سر می‌بریم. بنابراین، تنها باید به مصرف داخل توجه کنیم. گفتنی است، در مصرف داخل هم هر آن چیزی که به‌عنوان قطعات خارجی وارد شود، اگر در کشور تولید و بعد بومی شود، دانش‌بنیان‌ها می‌توانند موفق عمل کنند. وی بااشاره به اعتماد شرکت‌های قطعه‌سازان بزرگ افزود: آن موضوعی که برای شرکت‌های بزرگ قطعه‌سازی مهم است، یکسان بودن کیفیت تولید است. در واقع، اگر دانش‌بنیانی قطعه‌ای با کیفیت یکسان همتای خارجی خود در اختیار داشته باشد، سازندگان قطعات خودرو با اعتماد بیشتری با دانش‌بنیان‌ها همکاری می‌کنند. به‌گفته وی، باتوجه به اینکه فعالان دانش‌بنیانی معمولا افرادی هستند که از سواد و توان کافی در مسیر تولید برخوردار هستند، می‌توان با ایجاد عرصه‌ای مسیر همکاری این افراد را با قطعه‌سازان هموار کرد. در واقع، دانش‌بنیان‌هایی که سرمایه لازم برای راه‌اندازی خط تولید ندارند، می‌توانند در قالب مشارکت‌های درصدی با قطعه‌سازان خط تولید راه‌اندازی کنند. در جریان این همکاری؛ درصدی سهام برای افراد تولیدکننده، درصدی هم برای آن شرکت سرمایه‌گذار باید در نظر گرفته شود تا فناوران بتوانند زودتر خط تولید خود را راه بیندازند و موفق شوند.

سخن پایانی

یادمان باشد که استفاده از قدرت صاحبان صنایع برای همکاری هرچه بیشتر دانش‌بنیان‌ها با صاحبان صنایع، می‌تواند به‌عنوان رویکردی مهم در نظر گرفته شود. از آنجایی که محور توسعه اقتصادی هر کشوری بخش خصوصی است. بنابراین، برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان‌ها، راهی جز جذب بخش خصوصی به‌عنوان رکنی مهم در بازار و تولید انبوه نیست؛ چرا که امکانات مالی نهادهای دولتی تنها برای بقای دانش‌بنیان‌ها کفایت می‌کند، نه توسعه آنها به‌عنوان یک قدرت اقتصادی در کشور. در نهایت، باید ایجاد اشتغال و توسعه کارآفرینی برعهده بخش خصوصی باشد. بسیاری معتقدند که دولت و پارک‌های علم‌و فناوری باید خطر سرمایه‌گذاری را برای بخش خصوصی کاهش دهند تا بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در راستای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان‌ها قانع شود. در غیر این صورت، هم نمی‌توان هدف توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را عملیاتی کرد، هم نمی‌توان توقعی از بخش خصوصی داشت.