تولیدکنندگان بذر، بازنده بازی مافیا
یکی از راهبردی‌ترین صنایعی که در سال‌های اخیر به کمک فناوری‌های زیستی توسعه یافته است، صنعت غذا است؛ عرصه‌ای که نقش جدی و اثرگذار در سلامت و امنیت جامعه نیز دارد.
یکی از راهبردی ترین صنایعی که در سال های اخیر به کمک فناوری های زیستی توسعه یافته است، صنعت غذا است؛ عرصه ای که نقش جدی و اثرگذار در سلامت و امنیت جامعه نیز دارد. به همین دلیل، کشورها تلاش می کنند تا راه ورود فناوری های نوین به ویژه فناوری های زیستی به این حوزه را تسهیل کنند و در این صنعت خودکفا شوند. صنعت بذر در جهان صنعتی بزرگ و روبه رشد و با گردش مالی زیاد است. صنعت تولید بذر صیفی و سبزی به دلیل قابلیت اشتغالزایی و بهره وری اقتصادی زیاد در ایران هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کمابیش یک چهارم محصولات کشاورزی تولیدشده در کشور محصولات سبزی و صیفی است. شدیدترین وابستگی در ایران در حوزه سبزی و صیفی است، به طوری که تقریبا تمام بذور سبزی و صیفی، خارجی و وارداتی است. برای کشت سبزی و صیفی به ۲ هزار و ۵۰۰ تن بذر نیاز است که هزار و ۵۰۰ تن آن از خارج وارد کشور می شود. طبق آمار رسمی گمرک، ایران از کشور افغانستان، ۲ هزار تن بذر وارد کرده که دارای نرخ و کیفیت پایین است. بذرهای گران نرخ از کشورهای سوئیس، امارات، امریکا، فرانسه و لبنان وارد می شوند. طبق آمار، ۲۵ درصد از بذور وارداتی هیبرید و ۷۵ درصد بذور وارداتی op است. سطح زیرکشت سبزی و صیفی در کشور ۹۰۰ هکتار است. این محصولات در مجموع عملکردی معادل ۲۶ میلیون تن در هکتار دارند. برای واردات بذر صیفی و سبزی، نیاز به اخذ مجوز از وزارت کشاورزی نیست و رعایت اصول قرنطینه برای واردات بذر کفایت می کند. صمت در این گزارش به نقش و توان دانش بنیان ها در تولید بذر و چالش های آنان پرداخته است.
همه چیز درباره بذرهای هیبریدی
نخستین گیاهی که از بذرهای هیبریدی ایجاد شد، گیاه ذرت بود که توسط شخصی به نام «هنری والاس» در دهه ۱۹۲۰ و براساس برخی اکتشافات گرگور مندل در ژنتیک انجام پذیرفت. اکوموتیور در این باره نوشته است؛ این کار با هدف کاهش هزینه ها و امکان دسترسی مردم به مواد غذایی با نرخ پایین انجام گرفت. بعدها آزمایش های هیبریداسیون به بذر برنج منتقل شد و سپس به سایر محصولات غذایی مانند گوجه فرنگی، فلفل و درختان میوه گسترش یافت. روش تولید بذرهای هیبرید، در مقابل روش تولید بذرهای استاندارد معمول، توسط گرده افشانی باز ( OP ) قرار دارد. در روش تولید بذر توسط گرده افشانی آزاد، بذرها از طریق عوامل طبیعی در محیط آزاد مثل باد، حشرات و ... ایجاد می شوند، اما تولیدکنندگان بذرهای هیبرید، گیاهان والد را تلاقی می دهند و نتایج آنها را بارها و بارها ثبت می کنند تا زمانی که فرمولی با نتایج عالی به دست آید؛ البته این روش، روند زمانبری دارد و ممکن است سال ها به طول بینجامد. هدف این فرآیند، ایجاد ترکیبی از بهترین صفات ژنتیکی هردو گیاه والد، در یک بذر هیبریدی است. گیاهانی که از بذرهای هیبریدی تولید می شوند،بیشتر دارای ویژگی هایی مانند مقاومت در برابر بیماری ها، طعم و بهره وری بهتر محصول، بلوغ زودتر و ... هستند. به طورکلی، از بذرهای هیبریدی بیشتر از بذرهای استاندارد معمول می توان انتظار تولید محصول داشت.
اما و اگرهای تولید بذر ایرانی
مصطفی خدادادی، فعال دانش بنیان در گفت وگو با صمت گفت: فرآیند تولید بذر نظیر دیگر تولیدات و محصولات کارخانه ای نیست که با تهیه مواد اولیه فرآیند تولید ظرف مدت زمانی کوتاهی راه بیفتد و تکمیل شود. از آنجایی که در تولید بذر فرآیند اصلی روی ژنتیک گیاه صورت می گیرد، تولیدکننده باید سال های زیادی را به مطالعه و آزمایش به منظور به نژادی یعنی انتخاب نژاد بهتر بپردازد تا بذر تولید شود و به دست کشاورز برسد. همزمان با انجام تحقیقات و فرآیندهای پژوهشی تولید بذر، زیرساخت های بکارگیری افراد مجرب و کارآزموده، گلخانه مجهز و سرمایه کافی از جمله ضروریاتی هستند که مسیر را برای شرکت های دانش بنیان هموار می کنند.
وام های قطره چکانی
وی افزود: توانایی علمی و فناوری لازم برای تولید بذر مرغوب در کشور وجود دارد. متاسفانه معضل اصلی که سد راه این داشن بنیان ها است و روزبه روز به وابستگی کشور می افزاید، نداشتن سرمایه کافی و زیرساخت های مناسب است که تنها از کانال دولت حل وفصل می شود. چنین مشکلاتی موجب شده است دانش بنیان ها لاک پشتی حرکت کنند و نتوانند به نیاز کشاورزان پاسخ بدهند.
خدادادی گفت: هنوز آن میزان از حمایتی را که از دولت انتظار می رفت، ندیدیم. از یک سو، هزینه ها بالا و روزافزون است و از سوی دیگر، حمایت های مالی قطره چکانی است که این امر موجب شده است، وام ها نیاز دانش بنیان ها را پوشش ندهند.
به گفته این فعال دانش بنیان، تا نهادهای حمایت با درخواست وام و تسهیلات دانش بنیان ها موافقت کنند، با این روند کاهش ارزش پول در کشور، اگر هم موفق به دریافت وام و تسهیلات شویم، باز هم مسیر ناهمواری را در پیش رو در مسیر تولید داریم.
بذرهای ایرانی بهتر از نمونه خارجی
وی بااشاره به کیفیت بالای ارقام بذر ایرانی گفت: باتوجه به اینکه دانش و نیروی انسانی نخبه در تولید بذر داریم،ارقام تولیدی از نمونه های وارداتی و خارجی کیفیت بسیار بالایی دارند؛ به گونه ای که از ۱۰۰ نمونه بذر خارجی،تقریبا ۸۰ نمونه آن کیفیت شان پایین تر از بذرهای ایرانی است. همچنین، ایران به دلیل تنوع اقلیمی، شرایط بسیار مساعدی از لحاظ اکولوژیکی دارد. از آنجایی که برهم کنش گیاه با شرایط محیطی اهمیت بالایی در تولید بذر دارد، بعد از فرآیند به نژادی (انتخاب نژاد برتر) معمولا رقمی که تولید می شود، ماندگار است و از کیفیت بالایی نسبت به همتای چینی یا امریکای خود برخوردار است. به همین دلیل، بذرهای ایرانی سازگارتر و مرغوب تر هستند، البته باتوجه به تست هایی که انجام داده ایم. در ایران به دلیل ۴ فصل بودن و تنوع اقلیمی، دست دانش بنیان ها برای تولید بذرهای باکیفیت بالا باز است. شرکت هایی که در هر منطقه کار می کنند، با اقلیم آن منطقه محصولات شان سازگارتر است و می دانند باید به دنبال چه چیزی باشند که کشاورز از کشت آن راضی باشد.
بازی مافیا در تولید بذر
خدادادی گفت: معضل دیگر در مسیر تامین غذای سالم، کمبود ماشین آلات است که راه را برای فرآوری بذر دشوار می کند. مافیای بزرگی پشت تجارت بذر وجود دارد که به دلیل منافع شان هیچ گاه راضی به افزایش تولید داخل نمی شوند.
این فعال دانش بنیان در ادامه درباره تفاوت تولید بذر به روش به نژادی با تراریخته گفت: تراریخته و به نژادی 2 مقوله متفاوت هستند؛ در فرآیند به نژادی تلاش برای انتخاب ژن بهتر بذر است، در واقع ارقامی را که کشاورزان استفاده می کنند، بهبود می دهیم و از ژن خاصی برای تولید آن استفاده نمی شود، اما تراریخته فرآیندی است که طی آن، ویژگی ژنتیکی گیاه تغییر می کند. به عبارت روشن تر، مولفه ای به آن اضافه می شود، برای مثال، گیاه مقاوم علف کش می شود، یعنی صفت جدیدی به آن اضافه شده است. گاهی ژن های مقاومت آنتی بیوتیک به گیاه اضافه می شود که در بدن انسان واکنش همسان نشان می دهد که این روند برای بدن انسان مضر، اما امروزه معضلات تراریختگی هم با تکنولوژی های جدید مانند کریسپر حل شده است.
واردات ۹۰ درصدی روغن
محسن پاکدامن، از فعالان دانش بنیان در زمینه تولید دانه های روغنی به صمت گفت: همواره متامین روغن در کشور جزو معضلات اصلی صنعت غذا است. بالغ بر ۸۰ تا ۹۰ درصد روغن در کشور وارد می شود. این در حالی است که دانش بنیان ها توان و فن کافی در تهیه روغن از دانه های روغنی را دارند. با حمایت همه جانبه از این اکوسیستم می توان واردات روغن را کمتر کرد. وی افزود: امکان خودکفایی در تولید روغن داریم و قابلیت مستقل شدن در این زمینه را داریم؛ اما باید حمایت شود. بذرهای ایرانی نسبت به بذرهای خارجی مرغوبیت بالایی دارند و می توانیم با بکارگیری سیاست های درست حجم بالای وابستگی به واردات روغن را کمتر کنیم. من معتقد به حذف واردات نیستم، اما باید دست مافیا از واردات روغن در کشور کوتاه شود. باتوجه به شرایط فعلی، متاسفانه نزدیک به ۱۰۰ درصد روغن در کشور وارداتی است. وی ادامه داد: برای مثال، بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکایی تولیدات زیادی از بذر کلزا دارند و به رقم بالایی هم آن را عرضه می کنند. این در حالی است که بذر کلزای ایرانی، مرغوبیت بسیار بالایی نسبت به بذرهای امریکایی و اروپایی دارد. اگر از تولید بذرهای ایرانی حمایت کنند، کیفیت آنها بسیار عالی تر از بذور وارداتی است. برای مثال، زمانی برخی بذرها را از فرانسه وارد کردند که اصلا مرغوبیت ایرانی را نداشت. در زمینه تحقیقات خوب هستیم، اما در زمینه ماشین آلات و کشاورزی هکتار بالا با مشکل مواجهیم و اصلا کمباین تحقیقاتی نداریم و همگی وارداتی هستند. وی ادامه داد: یکی دیگر از معضلات صنعت غذا، کمبود کمباین های تحقیقاتی و کشاورزی است. گفتنی است،بیشتر کمباین های موجود وارداتی هستند. کمباین های تحقیقاتی، کمباین هایی هستند که در سازمان تحقیقات کشاورزی مورداستفاده پژوهشگران اصلاحگر قرار می گیرند؛ متاسفانه در ایران نداریم و تمامی آن وارداتی است.
سخن پایانی
طبق مطالعه ای که در امریکا صورت گرفته، نگهداری و تلاقی ارقام گندم تا نسل دهم حدود یک میلیون و ۱۸۰ هزار دلار هزینه دارد. در ایران مشکلات ویژه دیگری بر سر راه تولید بذر صیفی و سبزی وجود دارد که باعث شده کشور نتواند هیچ بذر صیفی و سبزی را تولید کند. از جمله این مشکلات می توان به تداوم نداشتن تحقیقات سبزی و صیفی در مجموعه تحقیقات کشاورزی، سیاست های نادرست وزارت جهاد کشاورزی در توجه بیش از حد به محصولات استراتژیک مانند گندم، ذرت و برنج که ناشی از تعریف غلط از امنیت غذایی است، سواد پایین اصلاح نباتات در تشکیلات باغبانی، قرار نگرفتن صیفی و سبزی در چرخه اصلاح نبات در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و نداشتن ارتباطات با مراکز بین المللی مربوط به اصلاح سبزی و صیفی اشاره کرد. طبق مطالعه ای که در امریکا صورت گرفته، نگهداری و تلاقی ارقام گندم تا نسل دهم حدود یک میلیون و ۱۸۰ هزار دلار هزینه دارد. در ایران، مشکلات ویژه دیگری بر سر راه تولید بذر صیفی و سبزی وجود دارد که باعث شده کشور نتواند هیچ بذر صیفی و سبزی را تولید کند. از جمله این مشکلات، می توان به تداوم نداشتن تحقیقات سبزی و صیفی در مجموعه تحقیقات کشاورزی، سیاست های نادرست وزارت جهاد کشاورزی در توجه بیش از حد به محصولات استراتژیک مانند گندم، ذرت و برنج که ناشی از تعریف غلط از امنیت غذایی است، سواد پایین اصلاح نباتات در تشکیلات باغبانی، قرار نگرفتن صیفی و سبزی در چرخه اصلاح نبات در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، نداشتن ارتباطات با مراکز بین المللی مربوط به اصلاح سبزی و صیفی اشاره کرد.
