روایتی از یک رویای دست‌نیافتنی
عموما تورم‌زایی باید با کاهش عمومی نرخ کالاها و خدمات همراه با رشد اشتغال و رونق بازار همراه شود.
عموما تورم زایی باید با کاهش عمومی نرخ کالاها و خدمات همراه با رشد اشتغال و رونق بازار همراه شود. کارشناسان معتقدند، مهار تورم و رشد تولید در گرو توسعه محصولات دانش بنیان است. در واقع، محصولات دانش بنیان به دلیل برخورداری از فناوری های پیشرفته از ارزش افزوده بالاتری نسبت به محصولات سایر کسب وکارهای سنتی و متعارف بهره مند هستند، بنابراین اگر بگوییم شرکت های دانش بنیان یکی از موتورهای رشد پایدار اقتصادی کشور هستند، پربیراه نگفته ایم. معضل از آنجایی خود را نشان می دهد که نهادهای متولی تامین مالی دانش بنیان ها با وعده های پوچ منجر به فروپاشی شرکت هایی می شوند که توان مالی و ریسک پذیری بالایی ندارند.صمت در این گزارش به نقش اقتصاد دانش بنیان در کاهش تورم پرداخته است.
رشد اقتصاد فناورانه و همسویی نهادهای متولی
سیدسعید منجم زاده، معاون مرکز شرکت ها و موسسات دانش بنیان در گفت وگو با صمت درباره اهمیت اقتصاد دانش بنیان بر کاهش تورم گفت: ابتدا باید از ۲ منظر تاثیر اقتصاد دانش بنیان بر کنترل تورم را نگاه کرد. رویکرد نخست، مبتنی بر اقتصاد دانش بنیان و تورم است و رویکرد بعدی، به ارتباط میان شرکت های دانش بنیان و تورم اشاره دارد. در کل، وقتی از اقتصاد دانش بنیان حرف می زنیم، باید مفهومی کلان تر از شرکت های دانش بنیان را مدنظر قرار بدهیم.
وی افزود: وقتی شرکت های دانش بنیان فعالیت گسترده در تولید دارند، به همان میزان نقش مهمی هم در اقتصاد ایفا می کنند، به نوعی اجزای مختلف آن در راستای نوآوری حرکت می کنند. برای مثال، سازمان ها و نهادهایی که فعالیت شان در اقتصاد از اهمیت بالایی برخوردار است، باید مبتنی بر رویه ها و زیرساخت های هوشمند و مبتنی بر داده های علمی فعالیت کنند، به عبارت روشن تر، اگر اقتصاد دانش بنیان را مدنظر داشته باشیم، باید شرایطی را به وجود بیاوریم تا نهادها و سازمان ها به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش حرکت کنند.
دست سودجویان اقتصادی کوتاه شود
منجم زاده گفت: درباره رویکرد اول و استقرار اقتصاد دانش بنیان در کشور و در تورم این گونه به نظر می رسد که اگر رویکرد اقتصاد کشور مبتنی بر دانش باشد، از فعالیت های سودجویانه در اقتصاد جلوگیری و مزیت واقعی در حوزه تولیدات دانش بنیان تولید می شود و در میان مدت این مسئله منجر به کاهش تورم از ناحیه فعالیت های سودجویانه خواهد شد.
رقابت از شدت تورم می کاهد
وی بااشاره به رویکرد دوم تشریح کرد: درباره رویکرد دوم باید گفت که اثرگذاری شرکت های دانش بنیان به دلایل مختلف می تواند در کاهش تورم اثر بگذارد. اگر فعالیت این شرکت ها گسترش پیدا کند و فعالیت آنها فراگیر و منجر به ایجاد و گسترش رقابت شود، به طورمعمول می تواند به کاهش و کنترل تورم کمک کند. از طرف دیگر، شرکت های دانش بنیان با تولید محصولاتی که به طورعمده در خارج از کشور تامین می شوند، می توانند به کاهش ارزبری در اقتصاد کشور کمک و فشارهای تورمی ناشی از تاثیرات خروج ارز در اقتصاد کشور را کنترل کنند. نکته دیگر این است که به طورمعمول شرکت های دانش بنیان چون از فناوری های روز استفاده می کنند، می توانند به افزایش بهره وری و کاهش هزینه های تولید در صنایع سنتی، کمک شایان کنند.
گذشته روشن دولت و مجلس
این فعال در اکوسیستم دانش بنیان گفت: واقعیت این است که در یک دهه گذشته نسبت به تمام ادوار پیشین در اقتصاد دانش بنیان شاهد پیشرفت های چشمگیری بوده ایم، در واقع از ابتدای دهه ۹۰ تا به امروز شرکت های دانش بنیان بارها موردتوجه دولت ها و مجلس بوده و زیرساخت های لازم چه فیزیکی و چه تجهیزانی و چه زیرساخت های قانونی برای فعالیت این شرکت ها به وجود آمده و زیر چتر حمایتی دولت قرار گرفته اند، بنابراین در شرایط فعلی بستر برای جهش دانش بنیان فراهم است.
روایتی از یک پارادوکس
امیرحسین برنایی، فعال در زمینه تجاری سازی تولیدات دانش بنیان در گفت وگو با صمت درباره اهمیت سرمایه گذاری روی شرکت های دانش بنیان برای کاهش تورم گفت: گرفتن بودجه بیشتر به بهانه کنترل تورم خود دارای یک پارادوکس است، چرا که منجر به افزایش نقدینگی می شود و همین تورم را بیشتر می کند. اگر نقدینگی به سمت تولید و رشد آن راه یابد تاحدی به رشد تولید کمک می کند و نمی توان گفت که آیا تورم را مهار می کند یا خیر؟ چرا که مهار تورم مقوله ای است که نیازمند چند پارامتر مهم دیگر است که از اساس وقوع آن در بازه زمانی 12ماهه امکان پذیر نیست.
وی افزود: تنها مشکل کمبود اعتبارات مالی نیست؛ به طورقطع بودجه ریزی بیشتر و سرمایه گذاری می تواند کمک کننده باشد، اما باید در نظر بگیریم که آیا رشد اعتبارات تناسب کافی با تورم را دارد یا خیر؟ هرچند شعار امسال مهار تورم است، اما معضلات اقتصادی تنها به کمک شعار اصلاح نمی شوند و نیازمند یک برنامه بلندمدت هستند. مهار تورم یک روند است که باید در بستر زمان بندی چندساله اتفاق بیفتد و به نتیجه برسد. گفتنی است، مولفه های اثرگذار بر تورم طیف وسیعی از موضوعات را دربرمی گیرد. یکی از آنها به سیاست خارجی کشور بر می گردد که متاسفانه کمتر به آن پرداخته شده، اما واقعیتی غیرقابل انکار است. در واقع، اگر روابط خوبی با قدرت های اقتصادی دنیا نداشته باشیم، فشار بر تولید و معیشت همچنان ادامه خواهد داشت. اگر سیاست خارجی شرایط منطقی تری را رقم بزند، می تواند در مسیر مهار تورم کمک کند.
برنایی بااشاره به این موضوع که آیا تزریق سرمایه می تواند دانش بنیان ها را در مسیر رشد تولید قرار دهد؟ گفت: از آنجایی که دانش بنیان ها برمبنای دانش و فناوری روز فعالیت می کنند، معمولا تمرکزشان بر تولید باکیفیت است تا فروش بالا. شاید تزریق زیاد سرمایه به این شرکت ها در هر قالبی آنها را معتاد به دریافت سرمایه کند و در نهایت، راه فروش در بازار را پیدا نکنند. بنابراین، ارائه وام و تسهیلات مالی به یک تعادل استاندارد نیاز دارد. خوب است بخشی از سرمایه به صندوق پژوهش استانی اختصاص داده شود که تا حدی این اتفاق افتاده، اما باز هم درگیر روندهای سخت بروکراتیک است که همه چیز دوباره به تهران می رسد و باید مدیران پایتخت نشین تاییدیه بدهند.
برنایی تاکید کرد: نرخ سنگین تورم، کمر دانش بنیان های کوچک و تازه تاسیس را می شکند و نهادی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی هنوز تدبیری برای حمایت از این شرکت ها که پشتوانه مالی ندارند و از طرفی صاحب دانش و فناوری هستند، نکرده است. اگر تا ۳ سال پیش با ۲۰۰ میلیون تومان امکان توسعه یک شرکت تازه تاسیس دانش بنیان فراهم بود، امروز با ۲ میلیارد تومان هم نمی شود، به سوی تولید و رشد و توسعه راه یافت. به هرحال، منابع مالی که در نظر گرفته می شود، باید متناسب با نیاز شرکت ها باشد و فقط به قول های عمل نشده منتهی نشود. در کل، دانش بنیان های زیادی وجود دارند که به دلیل قول های عمل نشده مدیران بالادستی در اکوسیستم نوآوری آسیب های جدی و منهدم کننده ای دیده اند. در واقع، وقتی مدیر یا مسئول در نهادی قول تامین اعتبار به دانش بنیان ها را می دهد، باید تحت هر شرایطی پرداخت شود، نه آنکه تنها با گفتن واژه متاسفم؛ صاحبان شرکت های دانش بنیان را راهی کنند.
دل به وعده خوش نباید کرد
وی بااشاره به افزایش بودجه ریزی به صندوق نوآوری و شکوفایی که چندی پیش وعده آن از سوی رئیس جمهوری داده شده، گفت: این نگرانی وجود دارد که برنامه ارائه تسهیلات در حد قول و وعده باقی بماند و عملیاتی نشود. وعده ّهای عملیاتی نشده فعالیت های دانش بنیان را از پای درمی آورد، چرا که فعالان این حوزه توان ریسک پذیری و مالی پایینی دارند.
وی افزود: اما در نگاه نخست، افزایش توان مالی صندوق نوآوری و شکوفایی در جریان بودجه ریزی، اتفاق مثبت و کارسازی است،زیرا در نهایت به تامین بیشتر منابع مالی شرکت های دانش بنیان می انجامد، اما با نگاهی عمیق تر باید دید آیا صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان یک سازمان بروکراتیک کشور توان کافی در تامین سرمایه به گونه ای که نقش تسهیلگری خود را حفظ کند، دارد یا خیر؟
برنایی گفت: تجربه نشان داده است که دانش بنیان ها در مسیر تامین مالی نیازهای خود همیشه درگیر بروکراسی دست وپا گیر بودند و هستند. علاوه بر آن، نقدی هم بر برخوردها و نوع نگاه اداری این نهاد وارد است، در برخی موارد نگاه از بالا به پایین به دانش بنیان ها در روند دریافت وام و تسهیلات وجود دارد. گویا در جریان ارائه تسهیلات به شرکت های دانش بنیان لطف بزرگی رخ می دهد، در حالی که وظیفه نهادی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی کمک مالی به این اکوسیستم است.
این فعال دانش بنیان افزود: اگر صندوق خواهان توسعه اکوسیستم دانش بنیانی است، باید تغییری در ساختار بروکراتیک و سنجش و ارزیابی خود انجام دهد. شرکت های دانش بنیان در کنار فعالیت اقتصادی خود، خواهان رشد و توسعه اقتصاد در مقیاس وسیع هم هستند. فعالیت آنها برآمده از دانش و فنی است که توانسته اند با نبوغ انسانی ارزش افزوده ایجاد کنند، بنابراین به قدری ارزنده هستند که صندوق نوآوری و شکوفایی و هر نهاد تامین مالی به جای نگاه از بالا به پایین درصدد رفع موانع بروکراتیک و کاغذبازی برآید. آنها هرچقدر هم که خرد و کوچک باشند، در راستای رفع مشکلی تاسیس شده اند. هرچه باشد؛ بهتر از دلالانی هستند که فعالیت شان به ضرر اقتصاد کشور تمام می شود. همواره نگاه بالا به پایین به واحدهای تولیدی از سوی نهادهایی نظیر تامین اجتماعی و ... وجود دارد. بنابراین، دیگر نباید نهادی درون این اکوسیستم چنین نظری به دانش بنیان ها داشته باشد.
به گفته وی، در کل باید دید آیا معضل اصلی در اکوسیستم دانش بنیان کمبود بودجه است یا ساختار معیوب تامین سرمایه ؟ اگر به این سوال پاسخ داده نشود، همان داستان همیشگی بدهکار شدن دانش بنیان ها و عدم رشد و توسعه آنها روایت می شود.
روند ارزیابی ها تغییر کند
برنایی ضمن انتقاد از سیستم ارزیابی دانش بنیان ها در نهادهای تامین مالی افزود: سیستم ارزیابی شرکت های دانش بنیان در نهادهای تامین مالی نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی حاکی از یک نگرش کلی است که معمولا براساس دارایی های مشهود است. متاسفانه تاکنون هیچ گاه ندیده ایم که دانش بنیان ها را در نهادهای تامین مالی براساس دارایی های نامشهود و ارزش فناوری، ارزیابی کنند. وقتی هنوز نگرش به دارایی های شرکت های دانش بنیان براساس وثیقه های ملکی نه دستاوردهای فناوری است، چگونه می توان از افزایش تولید به واسطه سرمایه گذاری صحبت کرد.
وی گفت: نگاهی که در سیستم نوآوری و شکوفایی وجود دارد، فرآیندی متفاوت از نهادهای تامین مالی دیگر در کشور نیست و در هیچ بخش این سیستم، اعتبارسنجی براساس توانمندی های فنی و دانشی افراد انجام نمی گیرد. در واقع، همیشه داشته های مالی و ملکی شرکت ها مبنای تخصیص اعتبار قرار می گیرد.
وی افزود: ساختار صندوق نوآوری و شکوفایی در اعطای وام و تسهیلات به دانش بنیان ها فرقی با نهاد دیگری نظیر بانک ندارد، چرا که معمولا شرکت هایی با توانمندی بالای مالی، توانایی دریافت وام دارند، اما به دلیل اینکه اعتبارسنجی دقیقی از دانش و فناوری وجود ندارد، شرکت هایی که توان پایین مالی دارند، معمولا محروم از تسهیلات می شوند.
تخصیص سرمایه دل را می لرزاند
وی افزود: در نهایت ساختار بروکراتیک صندوق نوآوری و شکوفایی باید شکل دیگری به خود بگیرد و از طرفی هم، شرکت های دانش بنیان براساس دانش فنی خود اعتبارسنجی شوند تا منابع در کانال واقعی خود قرار بگیرد و استقلال عمل بیشتری به صندوق های پژوهش و فناوری استان ها در کنار نظارت دقیق داده شود تا در مجموع اتفاق خوبی بیفتد؛ در غیر این صورت، افزایش تخصیص سرمایه و بودجه بیش از آنکه دل را قرص کند، آن را می لرزاند.
سخن پایانی
بیشتر کارشناسان معتقدند، وقتی شرکتی دانش بنیان می شود و در رده بندی هم نوع یک به آن تعلق می گیرد، از این به بعد باید برای رفع مشکلات صنعت و جامعه تلاش کند، نه آنکه تنها به ارتقای دستاورد بپردازد. هنوز ناظران فنی، نگرش توسعه اقتصادی و صنعتی به دانش بنیان ها ندارند. گفتنی است، دانش بنیان های تحول آفرین توانایی مهار تورم را دارند، اما متاسفانه معاونت علمی شاخصی در این زمینه در نظر نگرفته و اصلا فعالیت زیاد در صنعت و اقتصاد برای معاونت علمی تعریف نشده است. بدنه معاونت علمی تحصیلکرده های سطح بالا هستند و مدیر کلان صنعتی نیستند و وقتی برای ارزیابی شرکت ها وارد عمل می شوند، نگاه شان ارتقای فنی و نرم افزاری است و اصلا نگاهی به بازده شرکت ها ندارند. بنابراین، اگر دیدگاه آکادمیک و کوچک به دانش بنیان ها ادامه داشته باشد، نمی توان توقعی از این اکوسیستم در راستای مهار تورم و رشد تولید داشت.
