هزار راه نرفته
سال گذشته که شعارش «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» بود، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، تغییرات بنیادی را در بدنه خود تجربه کرد.
سال گذشته که شعارش «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» بود، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تغییرات بنیادی را در بدنه خود تجربه کرد. از افزایش چندهزارتایی شرکت ها تا تغییر ریاست این نهاد. ابراهیم رئیسی در آبان سال گذشته، سورنا ستاری را از ریاست این نهاد برکنار و روح الله دهقانی فیروزآبادی را به عنوان ریاست جدید این نهاد معرفی کرد. حال پس از گذشت ۷ ماه از انتصاب روح الله دهقانی فیروزآبادی به ریاست معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، ۱۶ اردیبهشت امسال، نخستین نشست خبری این مقام مسئول با اصحاب رسانه برگزار شد؛ دهقانی فیروزآبادی در این نشست به مباحث گوناگونی پیرامون توسعه اقتصاد دانش بنیان و راه های افزایش سهم این اقتصاد در GDP کشور پرداخت. دهقانی بااشاره به موضوعاتی نظیر بهره برداری از آب های ژرف، تغییر نظام ارزشیابی دانش بنیان ها و حضور گسترده تر این شرکت ها در بدنه صنایع، در خلال صحبت هایش به نقش جدی معاونت علمی در کاربرد دستاوردهای دانش بنیان در صنایع بزرگ اشاره کرد و دلیل اصلی شکاف میان صنایع و دانش بنیان ها از جمله خودروسازی را اقتصاد بیمار این صنعت و سازکار سیاست حاکم دانست. صمت در این گزارش به نقد و بررسی اصلی ترین برنامه های پیرامون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در راستای توسعه اقتصاد دانش بنیان به نقل از ریاست آن پرداخت.
معاونت علمی، یک بازیگر بزرگ
دهقانی فیروز آبادی در پاسخ به سوال صمت درباره برنامه معاونت علمی برای مشارکت گسترده با صاحبان صنایع به ویژه خودروسازان به منظور رفع بحران های اخیر در حوزه قیمت گذاری و ارتقای فنی خودروها گفت: پروژه «توسعه موازات»، بزرگ ترین برنامه معاونت علمی در زمینه همکاری با صنایع است. در واقع، ابزار توسعه بازار، ایجاد هماهنگی میان دستگاه های بزرگ است. در این رابطه ۲ کار باید انجام داد؛ در گام نخست، معاونت علمی باید به عنوان نهاد میانجی میان دانش بنیان ها با صنایع نقش بازیگر بزرگ را برعهده بگیرد؛ در گام دوم، باید روش های غیرمستقیم برای همکاری بیشتر با صنایع در پیش گرفته شود. یکی از این روش ها، کنسرسیوم سازی دانش بنیان است. در واقع، معاونت علمی با محوریت خود، توانمندی چند ده شرکت دانش بنیان را در قالب یک محتوای جامع به صنایع بزرگ ارائه می دهد و با آنها وارد مذاکره می شود.
صنعت خودرو، بیمار و رو به زوال
وی افزود: امروزه بیش از هزار شرکت دانش بنیان فعال هستند که می توانند صنعت خودرو را به لحاظ فنی همسو با جهان کنند. بنابراین، معضلی در دسترسی به فناوری در این صنعت احساس نمی شود. به اعتقاد من، مشکل صنعت خودرو، دانش و فناوری نیست بلکه از نظر فناوری، می توانیم به هر آنچه نیاز داریم، برسیم. به عبارت دیگر، دسترسی به فناوری خودروهای روز دنیا برای دانش بنیان ها باوجود همین زیرساخت ها قابل دسترسی است، در اصل مشکل آن اقتصاد است. در واقع، مدل های اقتصادی درستی برای خودروسازی نداریم؛ اگر اقتصاد خودروسازی کشور اصلاح شود، خودبه خود بازیگران دانش بنیان هم می توانند فعالیت گسترده تری داشته باشند.
۲۰ هزار شرکت دانش بنیان تا افق ۱۴۰۴
در حال حاضر کشورهایی هستند که بیش از ۵۰ درصد اقتصاد خود را برپایه دانش پایه ریزی و ارزش افزوده های بالایی را تجربه کرده اند. به گفته دهقانی فیروزآبادی، امروز سهم شرکت های دانش بنیان از اقتصاد کشور از ۹۰۰ هزار میلیارد هم فراتر رفته و از سال ۹۸ تاکنون رشدی بیش از ۴۵۰ درصدی را تجربه کرده است. بی شک در ایران رسیدن به چنین اقتصادی هماهنگی همه ارکان کشور و همراهی با نظام نوآوری را می طلبد، اما سوال اینجا است که آیا توسعه اقتصاد دانش بنیان لزوما با افزایش کمی شرکت ها امکان پذیر است یا تعامل شرکت ها در بدنه اصلی صنایع کشور را به اقتصاد دانش بنیان می رساند؟ وی در این باره گفت: بی شک اقتصاد کشور برای قابل رقابت بودن در فضای بین الملل، هیچ راهی جز دانش بنیان شدن ندارد. امروز با داشتن نزدیک به ۸ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش بنیان به جمعیت ارزشمند خوبی دست پیدا کرده ایم که وزن و قدرت کافی برای تغییرات بزرگ اقتصادی و صنعتی در کشور را دارند. دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه امید داریم که نسل چهارم معاونت علمی با سیاست های جدیدی که طراحی، پیاده سازی و اجرایی می کند، در رشد اقتصاد دانش بنیان تاثیر بگذارد، تاکید کرد: برای اینکه کشور به درصد مهمی از تولید ناخالص ملی برسد و اشتغال در دانش بنیان ها اجرایی شود، برنامه ریزی شده است که تا افق ۱۴۰۴ ، ۲۰ هزار شرکت دانش بنیان در کشور داشته باشیم. به طورقطع افزایش کمی شرکت های دانش بنیان ضروری است و برای تاثیر در اقتصاد کشور باید به یک عدد قابل توجهی برسیم. برمبنای محاسبات، برای اینکه سالانه یک درصد تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص دهد، باید افزایش کمی شرکت ها را در اولویت قرار دهیم. بنابراین، در افق ۱۴۰۴ ، فعالیت ۲۰ هزار شرکت دانش بنیان را ضروری می دانیم. به گفته دهقانی فیروزآبادی، طی ۱۰ سال، تنها ۶ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش بنیان شکل گرفتند؛ در سال ۱۴۰۰ ، ۵۰۰ شرکت دانش بنیان و در سال ۱۴۰۱ ، تعداد ۱۴۰۰ شرکت تاییدیه دریافت کردند. بی شک افزایش کمی شرکت های دانش بنیان در هر کشوری، نوید کاربرد ابزارهای فناورانه در راستای افزایش بهره وری را می دهد، اما در کشوری که صاحبان شرکت های دانش بنیان به تازگی از وام کم بهره صندوق نوآوری و شکوفایی هم محروم شده اند و با مشکلات عدیده مالی هم دست و پنجه نرم می کنند، چگونه می توان به افزایش چند هزار برابری پیش بینی شده در افق ۱۴۰۴ امیدوار بود؟ گفتنی است، به نقل از فرهیختگان، این صندوق در اقدامی قابل تامل، نرخ تسهیلات خود را جز در تسهیلات قرض الحسنه اش، ۵ درصد افزایش داده است و بعد از آن، متقاضیان باید با نرخ پرداخت ۱۶ درصدی، اقدام به دریافت این تسهیلات کنند.
افزایش سرمایه گذاری جمعی
دهقانی فیروزآبادی ادامه داد: در سال های قبل مشاهده کردیم که فعالیت شرکت های دانش بنیان برای بسیاری از مردم شناخته شده است و تمایل به سرمایه گذاری در این حوزه دارند؛ از این رو یکی از ابزارهای قابل توسعه برای سرمایه گذاری استفاده از سرمایه های مردمی است. وی درباره تامین مالی شرکت های دانش بنیان بااشاره به اینکه سرمایه گذاری در حوزه دانش بنیان ها تنها از سوی دولت یک اقدام شکست خورده است، ادامه داد: ما معتقد هستیم در جاهایی که بخش خصوصی رغبتی به سرمایه گذاری ندارد، بخش دولتی لزوما باید در آن حوزه ها سرمایه گذاری کند. گفتنی است، توسعه گلخانه های هوشمند با بهره گیری از سرمایه گذاری جمعی یکی از زمینه های استفاده از سرمایه های مردمی است و در این زمینه، پول دولتی تنها برای پوشش ریسک سرمایه گذاری مردمی استفاده می شود.
راه اندازی صندوق معدن
معاون علمی رئیس جمهوری نمونه این اقدامات را در حوزه معدن و پتروشیمی دانست و گفت: سرمایه خلیج فارس در بخش پتروشیمی با سرمایه اولیه ۲ هزار میلیارد تومان راه اندازی شده است و در هفته آینده صندوق بخش معدن با حضور چند شرکت راه اندازی می شود. شرط ما برای راه اندازی این صندوق ها آن است که موضوعات فعالیت آنها به تایید شورای راهبری محصولات دانش بنیان معاونت برسد.
آیا بحران آب را حل می کنید؟
دهقانی در این نشست به ایجاد و پیگیری راهکارهایی از جمله بهره برداری از آب های ژرف برای مقابله با بحران آب اشاره کرد که قرار است با همکاری وزارت نفت، وزارت نیرو و معاونت علمی پروژه های بهره برداری از آب های ژرف با شیوه های جدیدی عملیاتی شود. وی گفت: آب های ژرف یکی از موضوعات مهم در این حوزه است که معاونت علمی ورود خوبی به آن داشته است و این ستاد نیز ماموریت هایی برای خود تعریف کرده که نه تنها در حوزه آب های ژرف، بلکه در زمینه توسعه فناوری های آب و افزایش راندمان و بازچرخانی آب و پیدا کردن منابع جدید آبی و توسعه کنتورهای هوشمند است. ما برنامه ای منسجم داریم که ۳ نهاد معاونت علمی، وزارت نیرو و وزارت نفت این برنامه را اجرایی می کنند. این معاونت وظیفه برنامه ریزی، کشف و تعیین نقطه های حفاری را دارد و وزارت نفت وظیفه حفاری چاه ها و وزارت نیرو وظیفه تحویل آب های استخراج شده، انتقال به شبکه و تبدیل آن به آب شیرین را دارد.حال اینکه آیا ایستادن معاونت علمی به عنوان سکاندار اکوسیستم نوآوری در کشور که ادعای حل مشکلات با توان فناوران را دارد، در کنار متهمان بحران کم آبی و کمبود منابع طبیعی در کشور به منظور بهره برداری بیشتر بدون دخالت سازمان محیط زیست خود جای نقد و بررسی دارد. همچنین، بهره برداری از آب های ژرف که به عنوان منابع حساس و استراتژیک شناخته می شوند و میلیاردها سال طول می کشد تا تجدید شوند، آیا راه حل مطمئنی برای رفع بحران های پیش رو است یا خیر و اصلا تا چند سال می توان با نگرش بهره بردارانه به توان آبی کشور تکیه کرد، موضوعی است که هنوز از سوی مسئولان وزارت نیرو و دیگر نهادهای مربوطه پاسخی برای آن دریافت نشده است.
اینترنت بدون محدودیت فقط برای دانش بنیان ها
دهقاتی بااشاره به اینکه این نهاد یکی از پیشنهادکنندگان اصلی موضوع اینترنت با دسترسی ویژه برای کسب وکارها بوده است، تاکید کرد: نباید اسم این اینترنت را «اینترنت طبقاتی» گذاشت. «اینترنت ویژه» یا همان «اینترنت حرفه ای» در مراکز خاص مانند منطقه ویژه پیام و مراکز نوآوری نیز در اختیار تیم های حرفه ای قرار می گیرد و امیدواریم کمتر از ۲ یا ۳ ماه آینده، این پروژه انجام شود.
وی افزود: در این طرح، قرار است اینترنتی به برخی افراد از جمله برنامه نویسان، توسعه دهندگان و... داده شود که محدودیت ها در آن متفاوت است و خبری از اختلالات در شبکه اینترنت به دلیل محدودیت های اخیر نیست. گفتنی است، برخی کارشناسان عرضه چنین اینترنتی را موجب بروز خشم جامعه می دانند و بسیاری از فعالان و نهادهای صنفی مرتبط با حوزه ICT نیز با عرضه این اینترنت مخالفت کرده اند. بااین حال، به نظر می رسد دولت این سیاست را به طورجدی دنبال می کند و برخی شرکت ها و افراد نیز خواهان دریافت این نوع اینترنت هستند.
وی از اجرای آزمایشی این طرح در چند مرکز در استان های بزرگ کشور خبر داد و گفت: طی ۶ ماه گذشته با تمامی نهادهای مرتبط درباره اختلال ها در شبکه و بهبود وضعیت شبکه صحبت کرده و ماحصل این جلسات، نتایج خوب و مثبتی بوده است. در فاز اول در شهرهای بزرگ و در مناطق خاصی مانند پارک های فناوری و مراکز نوآوری، این طرح را اجرا خواهند کرد تا تیم های علاقه مند و نیازمند به این نوع اینترنت بتوانند از بالاترین سطح شبکه ارتباطی کشور استفاده کنند.
تغییر نظام ارزشیابی دانش بنیان ها
از دیگر موضوعاتی که دهقانی در این نشست به تشریح آن پرداخت؛ تغییر نظام ارزیابی شرکت ها در مسیر دانش بنیان شدن و ایجاد زمینه های مناسب برای توسعه شرکت های نوپای فناورانه بود. وی گفت: از سال ۱۳۸۹ قانون حمایت از دانش بنیان ها تصویب و طی ۱۲ سال اجرایی شد و از سال گذشته نیز طرح جهش تولید دانش بنیان به تصویب رسید تا در نقاطی که نبود هماهنگی و تناسب جدی به چشم می خورد، براساس این قانون مرتفع شود؛ از این رو قانون جهش تولید دانش بنیان، دستمایه تغییر نظام ارزشیابی دانش بنیان ها در کشور شده است.
دهقانی افزود: در این راستا، در جلسه راهبردی شورای راهبری محصولات دانش بنیان که قرار است، امروز دوشنبه ۱۸ اردیبهشت برگزار شود، پیش نویس طرح جدید دانش بنیان ها ارائه می شود.
دهقانی فیروزآبادی با تاکید بر اینکه این پیش نویس براساس نظرات دانش بنیان ها در راستای ارتقای نقاط قوت و پوشش نقاط ضعف است، یادآور شد: براساس این طرح، نظام دانش بنیان ها ارتقا می یابد و بنا است که به صورت آزمایشی از اواخر اردیبهشت اجرایی شود. این طرح برمبنای تاثیرگذاری شرکت ها، کیفیت موضوعی و فرآیند و رشد شرکت ها نگاشته شده است.
وی درباره تعداد نهادهای بازیگر در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور گفت: اینکه پراکنده کاری در کشور وجود دارد، به خاطر تعدد بازیگران نیست؛ بلکه به خاطر سیاست گذاری های پراکنده است. اینکه بازیگران مختلف علاقه مند به ورود به اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور باشند، بسیار خوشحال کننده است، اما زمانی که سیاست های تشویقی و تسهیلگرانه جهت دار وجود داشته باشد، خودبه خود فعالیت بازیگران هم تسهیل می شود.
سخن پایانی
با نگاهی کوتاه به تاریخچه نهاد معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و رتبه بندی که این نهاد در بودجه بندی کشور دارد، باید گفت که توسعه معاونت علمی و فناوری در اولویت های پایین دولت ها بوده و از اساس اقتصاد دانش بنیان برای برخی صنایع بزرگی که دولت متولی آن است، تعریف نشده و اصلا در سازکار این صنایع دانش بنیان ها جایگاه موردقبولی ندارند. در حقیقت، آن روند استانداردی که در کشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه ای چون چین، هند و کره جنوبی حاکم است، باوجود گذشت ۱۴ سال از آغاز تاسیس این نهاد تنها یک درصد کل اقتصاد کشور به دانش بنیان اختصاص دارد و دولت نه تنها به قول هایش درباره افزایش تامین سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی عمل نکرد، بلکه آن یک درصد از بودجه عمومی کل کشور را که قرار بود، هر ساله به این صندوق برای حمایت از دانش بنیان ها بدهد را نیز، تاکنون پرداخت نکرده است. گفتنی است، نهادی که سرمایه ای به نام نیروی انسانی نخبه و توانمند را در اختیار دارد؛ انتظار می رفت پرچم دار شیوه های نوین و فناورانه نگرشی سازگارتر با محیط زیست در راستای توسعه پایدار داشته باشد، چرا که فلسفه وجودی خلق ابزارهای فناورانه راحتی، آسایش و بهروری در استفاده از منابع محدود امروز است، نه آنکه در کنار متهمان اصلی بهره برداری بی ترمز از منابع وزارتخانه هایی نظیر وزارت نیرو بایستد و به آنها ابزار دهد که بیشتر بهره برداری کنید. گویا معاونت علمی هم دلش به حال محیط زیست و آینده فرزندان این مرز و بوم نسوخته است؛ نهادی که سرمایه ای به نام نخبگان را در اختیار دارد یا اینکه تنها کشور را برای چند سال از بحران دور می کند و تضمینی برای تامین آب نسل های آتی نیست.
