کشاورزی مدرن، رویایی دور از دسترس
یافته های تحقیقاتی و تجربه کشورهای مختلف در بخش کشاورزی نشان می دهد شرکت های دانش بنیان در توسعه فناوری، رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال مولد نقش اساسی دارند و به عبارتی، موتور محرک اقتصاد دانش بنیان، شرکت های دانش بنیان هستند. در واقع، شرکت های دانش بنیان کشاورزی نیز از نظر ایجاد شغل، توسعه نوآوری و بهره برداری از فرصت های جدید، نقش مهمی در موفقیت اقتصاد کشورها دارند. بنابراین می توان گفت سیاست اصلی که می توان در توسعه کشاورزی به کار گرفت، دانش بنیان کردن این صنعت است. این در حالی است که از میان ۸ هزار شرکت دانش بنیان فعال در کشور تنها ۴۵۰ شرکت در بخش کشاورزی فعال هستند. به گفته خیام نکویی، معاون وزیر کشاورزی، مهم ترین دلیل این امر نداشتن تمکن مالی و توانایی بهره برداران و کشاورزان برای استفاده از فناوری است. در واقع، دلایل متعددی در تمایل کم ایجاد شرکت های دانش بنیان کشاورزی وجود دارد که مهم ترین آنها نداشتن تمکن مالی و توانایی بهره برداران (کشاورزان و دامداران) برای استفاده از فناوری های نوین در مزارع و باغات و دامداری ها است، چرا که عمده کشاورزان کشور از نوع خرده پا و معیشتی هستند،بنابراین قدرت ریسک پذیری برای فناوری ها و موضوعات دانش بنیان جدید باتوجه به هزینه های اولیه بالای آنها را ندارند.صمت در این گزارش به راهکارهای افزایش مشارکت دانش بنیان ها در صنعت کشاورزی پرداخته است.
اما و اگرهای حمایت دولت
محمدجواد اوستا، فعال دانش بنیان در حوزه کشاورزی در گفت وگو با صمت گفت: باتوجه به ماهیت شرکت های دانش بنیان، آنها محصولات و ابزارهای نوینی را تولید می کنند که به طورمعمول باید جایگزین محصولات قدیمی شوند. متاسفانه چنین روالی در صنعت کشاورزی تاکنون اتفاق نیفتاده است و در این رابطه، حمایت درخوری هم از دولت ندیده ایم.
وی افزود: بیشتر دانش بنیان ها به طورمعمول با اشخاص و افراد در صنعت کشاورزی همکاری دارند و تاکنون شاهد خرید تضمینی یا جذب دولتی نبودیم. در واقع، بخش خصوصی و اشخاص بیشتر از دانش بنیان ها استقبال کرده اند تا دولت. به عبارت روشن تر، مصرف کننده تا حدی راضی به همکاری با شرکت های دانش بنیان در صنعت کشاورزی شده ، اما سازکار حمایتی دولت منوط به چند محصول خاص بوده است. از آنجایی که حجم زیادی از محصولات کشاورزی در اثر آفات یا شرایط نامساعد اقلیمی از بین می رود؛ با سم به ویژه سم های زیستی می توانند دوام بیشتری داشته باشند. گفتنی است، درصد زیادی از سم های مورداستفاده در کشاورزی، وارداتی است و دانش بنیان های زیادی هستند که توانایی تولید سم های استاندارد را دارند، اما حمایت درخوری از این نوع تولیدکنندگان نشده است.
تورم، سد راه توسعه دانش بنیان ها
اوستا ادامه داد: انتظار می رود دولت در فرآیند معرفی و شناساندن محصولات دانش بنیان ابتکار عمل به خرج دهد و در راستای تبلیغ محصولات دانش بنیان اقداماتی را انجام دهد. ناگفته نماند که در ابتدای فعالیت خود در این عرصه موفق به دریافت حمایت مالی از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی شدیم و توانستیم با وام و تسهیلات دریافتی کارخانه خود را تاسیس کنیم، البته که سخت پرداخت شد و کافی هم نبود، اما در شروع کمک مالی بجایی بود.
وی تورم و معضلات آن را موی دماغ دانش بنیان ها دانست و گفت: شرکت های دانش بنیان به فکر بزرگ تر کردن مجموعه خود هستند تا سود شخصی، این در حالی است که زمینه های توسعه این شرکت ها اصلا فراهم نیست. تورم مانع اصلی توسعه کسب وکارهای نوین و شرکت های دانش بنیان و در بسیاری از موارد منجر به فروپاشی شرکت های فعال شده است. معضل دیگر، بروکراسی خسته کننده اداری است که همیشه بوده و دست کم از دولت این انتظار می رود که راهکاری برای حل آن و کوتاه کردن فرآیندهای اداری پیدا کند.
این فعال دانش بنیان بااشاره به معضلات اصلی در صنعت کشاورزی گفت: یکی از اصلی ترین چالش های صنعت کشاورزی کشور، وجود فلزات سنگین در خاک است. در واقع، برخی مزارع کشور آلوده به نیترات و دیگر فلزات سنگین هستند که با استفاده از کودهای زیستی تا حد زیادی می توان به پاکسازی آن پرداخت. گفتنی است، دانش بنیان ها موفق به تولید کودهای زیستی شدند که در صورت استفاده، این فلزات سنگین آزاد می شوند.
ذخیره فناورانه آب
اوستا افزود: باتوجه به شرایط فعلی اقلیمی کشور و کمبود منابع آب، راهکارهایی جز حذف برخی روش های سنتی و قدیمی تر را نمی توان به کار گرفت. برای مثال، آبیاری غرقابی به دلیل مصرف زیاد آب منسوخ شده است و باید کنار گذاشته شود. گفتنی است، دستاوردهای دانش بنیانی در صنعت کشاورزی منجر به بهره وری در مصرف آب می شود. در این زمینه برخی شرکت ها توانستند جاذب هایی بسازند که حتی از آبیاری قطره ای هم به صرفه تر است. این جاذب ها در زمان آبیاری به جذب و نگهداشت آب در زمین می پردازند. در واقع، وقتی کشاورز زمین را آبیاری می کند، مقداری از آب از طریق این جاذب ها جذب می شود، بعد از مدتی که دوباره گیاه تشنه شود، آب آزاد می شود و گیاه بدون آبیاری دوباره سیراب می شود.
به گفته اوستا، آبیاری با پهپاد یکی دیگر از روش هایی است که دانش بنیان ها توانستند با ساخت و اجرای آن میزان مصرف آب را به شدت کاهش دهند. همچنین، امکانات خوبی هم در تصفیه آب ارائه می دهند که می توان در کشاورزی از آن بهره گرفت که این سیستم ها به مرحله تولید نیز رسیده اند.
به جای شعار، عمل کنید
محمد شفیع ملک زاده، مدیر اجرایی اتاق اصناف کشاورزی ایران در گفت وگو با صمت گفت: باتوجه به اهمیت صنعت کشاورزی و شرایط فعلی این صنعت، بهتر است از پرداختن به شعارها پرهیز کنیم و در تلاش برای اجرای آن در بستر عملیاتی باشیم. شاید بیش از هر زمان دیگری، نیاز باشد که دانش بنیان ها در صنعت کشاورزی فعالیت های گسترده تری را به ثمر برسانند. طبق آمار، ۸ هزار شرکت دانش بنیان در کشور فعال هستند و می توان با برنامه ریزی، این شرکت ها را بیش از گذشته در صنعت کشاورزی سهیم کرد؛ حتی آن دسته از دانش بنیان هایی که به طورمستقیم در عرصه کشاورزی فعال نیستند، اما دستاوردهای شان منجر به افزایش بهره وری و میزان محصولات می شود.
وی افزود: در بیشتر کشورهای دنیا، کاربرد فناوری در صنعت کشاورزی ثابت شده و عباراتی نظیر کشاورزی مدرن به وجود آمده است. معضل اساسی در کشور، سنتی بودن این صنعت است. از آنجایی که ۸۰ درصد زمین های کشاورزی در کشور به صورت خرده مالکی اداره می شود، نمی توان انتظار داشت که فناوری رواج پیدا کند و ما هم طبق اصول کشاورزی مدرن این صنعت را اداره کنیم. شفیع ملک زاده گفت: اداره کشاورزی در قالب سنتی راه را برای دانش بنیان ها می بندد و فعالیت های دانش بنیان اثر کمتری در صنعت کشاورزی دارند. در گام نخست، باید نوع اداره زمین های کشاورزی به سمت مدرن شدن برود تا زمینه برای به کار بردن ابزارهای پیشرفته بیش از پیش فراهم شود.به گفته وی، گام نخست، ایجاد زمین های یکپارچه است که شرایط را برای رفتن به سمت کشاورزی مدرن باز می کند.
آموزش، کلید ورود به کشاورزی مدرن
وی یکی از راهکارهای ورود به کشاورزی مدرن را آموزش کشاورزان دانست و گفت: برای توسعه بکارگیری دستاوردهای دانش بنیانی در صنعت کشاورزی باید کشاورزان آموزش لازم را در این زمینه ببینند تا مجاب شوند که کشاورزی مدرن مفیدتر از روش های سنتی است. البته درصد کمی از کشاورزان نسبت به مدرنیته کردن روش ها دافعه دارند،البته اغلب توان مالی کافی برای بکارگیری ابزارهای فناورانه را ندارند. اما در کل، کشاورز باید مطمئن باشد که کاربرد فناوری در صنعت کشاورزی می تواند برای آنها سودآور باشد. چنین نگرشی نیازمند فرهنگ سازی و آموزش و بهترین ظرفیت برای نیل به این هدف فعالیت تشکل ها و اتاق اصناف کشاورزی است که بتواند آموزش های لازم را به آنها بدهد. یکی از اساسی ترین مشکلات بخش کشاورزی، کمبود منابع آب است و ما امروز با بحران آب مواجهیم. در این زمینه لازم است که از فناوری های روز و دستاوردهای دانش بنیان ها استفاده کنیم و باید بتوانیم هم مصرف آب را کاهش دهیم و هم به صورت بهینه از آن استفاده کنیم. همچنین، باید از روش های آبیاری نوین استفاده کنیم تا صنعت کشاورزی، پایداری خود را حفظ کند. با روش های نوین امروزی حتی کمتر از آبیاری های قطره ای در زمین های کشاورزی، آب مصرف می شود و شاید پیگیری این روش ها شرایط کشور را از بحران نجات دهد.
مدیر اجرایی اتاق اصناف کشاورزی ایران گفت: موضوع دیگر مسائل فنی است که موجب افزایش بهره وری می شود. متاسفانه یکی از مشکلاتی که در صنعت کشاورزی با آن دست وپنجه نرم می کنیم، این است که بهره وری و عملکرد بسیار پایینی داریم و نمی توانیم حداکثر استفاده را از منابع طبیعی ببریم، به همین دلیل افزایش بهره وری مستلزم این است که از توان دانش بنیان ها در راستای ایجاد ارزش افزوده استفاده کنیم. وی در ادامه بااشاره به اهمیت حضور دانش بنیان ها در بخش هایی نظیر تولید سموم زیستی برای دسترسی به غذای سالم تر گفت: آفات باعث از بین رفتن حجم زیادی از محصولات کشاورزی می شوند و متاسفانه بیشتر کشاورزان مجبور هستند از سموم شیمیایی استفاده کنند. گفتنی است، بیشتر سموم شیمیایی بر تغذیه و سلامت جامعه تاثیر منفی می گذارند و می توانیم روی توان دانش بنیان ها در تولید سموم زیستی که اثر سوء کمتری دارند، حساب کنیم. همچنین، با حمایت های دولتی و مالی باید به تقویت دانش بنیان ها در ساخت و تولید ماشین آلات و ادوات کشاورزی کمک کرد که منجر به افزایش بهره وری می شود.
شکل گیری یک نظارت دوجانبه
وی در انتها یکی دیگر از راهکارهای فعالیت بیشتر فناوران در صنعت کشاورزی را تاسیس واحد نظارت در اتاق اصناف کشاورزی دانست و گفت: نظارت دوجانبه اتاق اصناف کشاورزی و معاونت علمی در بحث کاربرد دستاوردهای دانش بنیان ها در صنعت کشاورزی می تواند زمینه مساعدتری را برای این هدف فراهم کند،زیرا به نوعی به معرفی ابزارهایی منجر می شود که شاید تا پیش از این، جامعه محدودی از ساخت آن خبردار می شدند. همچنین، با ارائه یک تاییدیه به دانش بنیان ها از سوی این مرکز، کشاورزان هم می توانند به آنها اعتماد کنند، زیرا چنین فرآیندی جنبه حقوقی دارد.
سخن پایانی
کشاورزی صنعتی است که در دنیا به سمت هوشمندی و ارتقای بهره وری با کمک فناوری های نوین حرکت کرده، اما در ایران باوجود همه توانمندی های علمی و تخصصی، هنوز شرکت های دانش بنیان چندان رغبتی برای ورود به این عرصه ندارند، هرچند تلاش کارگزاران فناوری در این زمینه به شناسایی و معرفی ۱۲۳ محصول تولیدی در عرصه کشاورزی به متقاضیان منجر شده است. اما این تعداد بسیار کمتر و ناچیزتر از نیازی است که این صنعت دارد. سورنا ستاری، معاون پیشین علمی و فناوری رئیس جمهوری بارها اعلام کرده بود که چالش های کشاورزی تنها با فناوری رفع می شود و باید این نکته در مسیر حرکت به سمت تحقق کشاورزی همزیست با فناوری موردتوجه باشد که ظرفیت آب، محیط زیست و خاک محدود است و تنها ظرفیت نامحدود، نوآوری و فناوری است که باید در کشاورزی منظور و امنیت غذایی کشور حفظ شود. اگر حضور شرکت های دانش بنیان همراه با رشد منطقی آنها در کنار صنایع بزرگ و کوچک نهادینه شود، بسیاری از معضلات بخش کشاورزی در حوزه بهره وری، کیفیت و بازاریابی قابل حل است، همچنین اگر با دید تقاضامحوری به شرکت های دانش بنیان نگاه کنیم، این شرکت ها باید بتوانند توانمندی های خود را به فعالان حوزه کشاورزی عرضه کنند و در مقابل، متقاضی و بخش خصوصی هم به استفاده از این توانمندی ها احساس نیاز و تقاضا داشته باشند.
