نخبه‌های بی‌پشتوانه
بحث استفاده از پلتفرم‌های داخلی از زمانی چالش‌برانگیز شد که با گذشت چند ماه از فیلترینگ گسترده شبکه‌های مجازی، درصد زیادی از کاربران خرید فیلترشکن‌ها را به استفاده از این پلتفرم‌ها ترجیح دادند.
با توجه به تداوم محدودیت و فیلترینگ شبکه های مجازی، بازار فروش فیلترشکن ها همچنان داغ است. به گفته کارشناسان، عدم استقبال از پلتفرم های داخلی به عوامل متعددی برمی گردد که مهم ترین آنها ضعف زیرساخت های فنی و نبود اطمینان نسبت به امنیت اطلاعات شخصی کاربران است. کارشناسان معتقدند، فارغ از تنش های اخیر، اگر مردم، نسبت به امنیت حفظ اطلاعات و پشتیبانی قانونی اطمینان داشته باشند، از شبکه ها و پلتفرم های داخلی استقبال می کنند. از سوی دیگر نبود توان و منابع کافی برای ایجاد و توسعه شبکه اجتماعی و پلتفرم مجازی مورد استفاده حجم بالای کاربران محل مناقشه است. صمت در این گزارش درصدد پاسخگویی به این پرسش، به گفت وگو با کارشناسان پرداخته است.
شمشیر دولبه فناوری
همواره فناوری مسیر خود را طی کرده و به استناد تاریخ، انسان خواه ناخواه با آن همسو شده، فرآیندی که تاب آوری بشر در مقابل مشکلات را افزایش داده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند، حرکت در مسیر فناوری مانند راه رفتن روی یک شمشیر دو لبه است، اگر درست رفتار کنیم، می توانیم به بهترین نحو ممکن از آن بهره مند شویم و اگر آثار سوء آن را نادیده بگیریم، ناچار به پذیرفتن زیان و آسیب های این اغماض خواهیم شد. بنابراین پذیرش فناوری، مستلزم داشتن دیدی همه جانبه از تمام ابعاد آن در اقتصاد، اجتماع، خانواده و ... است. فضای مجازی و شبکه های اجتماعی که زاییده دستاوردهای فناورانه بشر در عصر حاضر به حساب می آیند هم، از این امر مستثنا نیستند. شاید اگر در یک دهه اخیر چنین نگرشی نسبت به استفاده از پلتفرم های شبکه اجتماعی داشتیم، بی شک این گونه از فناوری روز عقب نمی ماندیم و با معضلات کنونی دست و پنجه نرم نمی کردیم. به ویژه آنکه ایران دارای ظرفیت بالای نیروی انسانی کارآمد در این حوزه است.
ضرر در روزهای پایانی سال
علی کاظمی، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در زمینه فناوری اطلاعات، ساخت اپ برای استفاده چند میلیون کاربر داخلی را خارج از توان زیرساختی فناوری اطلاعات کشور دانست. وی در گفت وگو با صمت درباره اهمیت فعالیت کسب وکارها در پلتفرم های داخلی گفت: واضح است که صاحبان کسب وکارهای مجازی، قربانی اصلی محدودیت شدید اینترنت هستند و مسئولان امر باید پیش از اجرای چنین دستوراتی به فکر ایجاد بستر جایگزین و امن برای کسب وکارها می افتادند؛ نه اینکه بعد از گذشت چند سال و فعالیت گسترده میلیون ها کاربر در این فضاها نظیر اینستاگرام، یک باره آن را محدود و صاحبان کسب وکارها با ضررهای بزرگ مواجه کنند. این ضرر بیش از هر زمانی در روزهای پایانی سال نمایان است؛ بی شک کسب وکارهای مجازی شاهد فروش چندین برابری نسبت به امسال بودند.
وی افزود: حفظ حیات اقتصادی مردم اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین خرید اپ های معادل از کشورهای دیگر و تبلیغ درست برای جلب اعتماد و استفاده حداکثری از آن تنها راه حلی است که می توان از آسیب های اقتصادی چنین تصمیماتی به ویژه در بازار مجازی پایان سال در امان بود.
زیرساخت کافی برای کاربران میلیونی نداریم
وی افزود: ادامه فعالیت اهالی کسب وکارهای مجازی در بستر اینترنت ملی منوط به ساخت بستری جایگزین در راستای معرفی و عرضه کالا در فضای مجازی است، به شکلی که مردم هم از آن استقبال کنند. مشکل آنجاست که بسیاری از کاربران به دلیل نبود اعتماد، به سختی و اجبار از اپ های داخلی استفاده می کنند. بنابراین جدای از ایجاد زیرساخت های فنی استاندارد، جلب اعتماد کاربران نیز نیازمند طرح و برنامه جداگانه ای است. به اعتقاد من، اگر زیرساخت کافی وجود داشت، اصلا نمی گذاشتیم اینستاگرام تبدیل به بازار بزرگ مجازی برای کسب وکارهای داخلی شود.
به گفته کاظمی، از دلایلی که می توانیم با استناد به آن بگوییم توان کافی در توسعه اینترنت ملی نداریم، کیفیت پایین نرم افزاری در عرصه فناوری اطلاعات کشور است.
وی افزود: نبود آینده نگری در استفاده حداکثری کاربران از فضای مجازی، موجب بروز مشکلات عدیده برای فعالان این فضا شده و بسیاری از کسب وکارهای مجازی را است به ورشکستگی رساند. اگر امروز فکری به حال این آشفته بازار نشود، ممکن است درمورد فضای تعاملی متاورس هم مشابه چنین مشکلی به وجود می آید؛ چنانچه برای رمزارزها هم چالش های مشابهی به وجود آمد. به نظر می رسد گاهی مسئولانی که توانایی مدیریت فناوری و فضای مجازی را ندارند، روزبه روز با تصمیماتشان به مشکلات مردم اضافه می کنند؛ تصمیماتی که رنگی از آینده نگری ندارند.
کاظمی گفت: ۲ سال پاندمی کرونا به خوبی نشان داد، زیرساخت های فناوری اطلاعات کشور، توانایی ساخت و هدایت فضای مجازی برای استفاده همزمان حجم زیادی از کاربران را ندارد. اپلیکیشن «شاد» نمونه واضحی برای این ادعا است که پس از گذشت مدت زمانی، بیشتر مدارس از دیگر اپ ها برای آموزش از راه دور استفاده کردند. ابتدا باید بدانیم که توانایی ضعیفی در این زمینه داریم و بعد شجاعانه به این ضعف اعتراف و تلاش کنیم تا زیرساخت های کشور تقویت شوند.
توان دفاعی در حملات سایبری نداریم
وی حملات متعدد سایبری را دیگر دلیل نبود زیرساخت فنی لازم دانست و گفت: حملات سایبری دلیل کافی است تا بگوییم برخی مسئولان، از دانش و کفایت کافی برخوردار نبوده و در تامین زیرساخت فنی استاندارد نیز ضعف جدی وجود دارد.اینکه هر ۲ تا ۳ روز، یک سایت موردحمله سایبری قرار می گیرد، ناشی از نبود کارشناسان فنی و ضعف در زیرساخت استاندارد در کشور است.
وی گفت: مهاجرت نخبگان در این زمینه هم مزید بر علت شده است. به عبارت روشن تر، خروج هر کدنویس و فرد باتجربه، آسیب جدی به بدنه و زیرساخت های سایبری کشور می زند و کشور را از حضورافراد نخبه، خالی می کند. در کل، جای خالی مدیریت استاندارد در فضای مجازی به شدت احساس می شود.
جای خالی یک برنامه درست و حسابی
در ادامه و با نظری مخالف، داوود وحدت، کارشناس فناوری اطلاعات معتقد است: زیرساخت فنی کافی برای توسعه پلتفرم های داخلی وجود دارد و مشکل تنها نبود یک برنامه استراتژیک بلندمدت است.
وی در گفت وگو با صمت گفت: در بیشتر کشورها، پلتفرم ها با سرمایه گذاری عظیمی شکل گرفته و رشد کرده اند. برای مثال، شبکه های اجتماعی پرکاربر، نظیر فیس بوک، لینکدین و ... با سرمایه گذاری های میلیارد دلاری توسعه پیدا کرده اند؛ معمولا مدیران این شبکه ها از حمایت دولت ها برخوردار بوده و درعین حال با حفظ منافع کاربران، نظارت عالیه نیز وجود دارد.وی بااشاره به روند حمایت های دولتی از پلتفرم های داخلی گفت: متاسفانه در کشور ما حمایت از پلتفرم های داخلی تنها به شناسایی شرکت های دانش بنیان ختم می شود و بعد به حال خودشان رها می شوند. تا زمانی که این نسخه تکراری تجویز و اجرا شود، موفقیتی در توسعه پلتفرم های داخلی نخواهیم داشت.
وحدت با تاکید بر وجود توانمندی علمی برای توسعه پلتفرم های بومی گفت: خوشبختانه برنامه نویسان ماهری در کشور فعال بوده و توانمندی توسعه پلتفرم های بومی وجود دارد. بنابراین از کشورهای پیشرو چیزی کم نداریم؛ اما متاسفانه نوع حمایت دولت از این نخبگان سلیقه ای است. همین امر موجب شده مردم به ندرت اعتماد کنند.
در اینجا 2 مسئله وجود دارد؛ یکی اعتماد مردم و دیگری حمایت دولت از سازندگان پلتفرم ّهاست که متاسفانه تاکنون این حمایت ها کوتاه مدت و تزریقی بوده و نگاه بلندمدت و استراتژیک در آن وجود ندارد.
وی گفت: موفقیت در ایجاد و توسعه فناوری ها، صنایع نظامی و حتی بانکداری الکترونیک، مثال خوبی است که بگوییم اگر دولت حمایت بلندمدت و استراتژیک داشته باشد، می توانیم در تولید و توسعه پلتفرم های داخلی هم موفق باشیم. در واقع، اگر این فرآیند در حوزه پلتفرم های مجازی هم اتفاق می افتاد، با مشکلات امروز مواجه نمی شدیم. وقتی حمایت ها ضعیف باشد، برنامه نویسان یا مهاجرت می کنند یا حوزه فعالیت شان را تغییر می دهند.
وحدت افزود: این نوع بی مهری های ساختاری، کشور را از منابع انسانی نخبه محروم می کند. در واقع برنامه نویسان ایرانی با صرف کمترین زمان ممکن و با ارائه یک رزومه خلاصه، به راحتی جذب کشورهای مختلف می شوند و چند ده برابر هم حقوق می گیرند. در کل اگر نوع نگاه مسئولان به منابع انسانی سطح پایین باشد، متهم به از دست دادن نیروی کار باسواد و خبره می شویم.
این فعال فناوری اطلاعات افزود: مشکل اصلی کشور نبود حمایت استراتژیک و بلندمدت است. بیشتر پلتفرم هایی که کاربران زیادی از سراسر دنیا دارند، تحت چنین برنامه ریزی و حمایت همه جانبه ای هستند و تنها در ظاهر به صورت خصوصی اداره می شوند، در حالی که معمولا چتر حمایتی دولت را دارند. اعتماد مردم، اصلی ترین برگ برنده موفقیت پلتفرم های خارجی است که دولت و حاکمیت هم نسبت به آن توجه و حفاظت ویژه ای دارد. به عبارت روشن تر، مردم می دانند اگر پلتفرمی به نشر غیرقانونی اطلاعات بپردازد، به طورقطع دولت با آن برخورد می کند، این در حالی است که در کشور ما چنین روندی وجود ندارد.
وحدت تاکید کرد: سناریوهای اعتمادسازی در جامعه باید تغییر کند. بهترین راهکار توسعه پلتفرم های بومی، علاوه بر وجود حمایت بلندمدت استراتژیک، ایجاد فرآیندهایی برای جلب اعتماد مردم است. به عبارت روشن تر، دولت باید خود عامل اعتمادسازی باشد و شرایطی را فراهم کند که اگر زمانی اطلاعات اشخاص منتشر شد، برخورد سختگیرانه ای داشته باشد. در این شرایط مردم از امن بودن اطلاعاتشان اطمینان پیدا می کنند و راه برای توسعه شبکه های اجتماعی بومی هموارتر می شود.
سخن پایانی
به نظر می رسد با فیلترینگ های گسترده چند ماه گذشته، کاربران همچنان ترجیح می دهند از پلتفرم های خارجی استفاده کنند. تجربه های اعمال محدودیت و فیلترینگ نشان داده که ادامه این روند راه به جایی نمی برد و جز هدررفت منابع مالی نتیجه دیگری نخواهد داشت. حتی با آمارسازی یا تبلیغات گسترده برای استفاده از پیام رسان ها یا پلتفرم های داخلی، بازهم بکارگیری این فضا در اولویت انتخاب کاربران نخواهد بود. باتوجه به دسترسی آزاد به اطلاعات در جهان، پیش بینی اینکه فیلترینگ قرار است تا کجا ادامه پیدا کند، امری دشوار است. از طرفی هم، احتمال بازگشت به شرایط چند ماه گذشته بسیار ضعیف و ممکن است کسب وکارها به سطح رونق پیشین بازنگردند. در حقیقت، آینده کسب وکارهای اینترنتی در ابهام است و شاید استفاده از پلتفرم های داخلی نیز نتواند رونق گذشته را به بازار کسب وکاری مجازی بازگرداند.
