این زمین بایر است
از آنجایی که کشاورزی و تولیدات آن در تمام رسته‌ها اعم از شیلات و نهاده‌های دامی و ... رابطه مستقیمی با امنیت غذایی دارد، بی‌شک توجه به این امر در راستای تولیدات سالم و باکیفیت و افزایش آنها از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.
ابراهیم رئیسی در جلسه دفاع از کلیات بودجه ۱۴۰۲ بااشاره به پیشرفت های به دست آمده در حوزه کشاورزی از افزایش ۷۱ درصدی شرکت های دانش بنیان بخش کشاورزی خبر داد و گفت: با رشد ۱۷ درصدی تولید غلات و رسیدن به ۲۱ میلیون تن، شاهد بهبود وضعیت تجاری هستیم. این در حالی است که رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران و رئیس ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری معتقدند، تاکنون دانش بنیان ها حضور کمرنگی در حوزه کشاورزی داشته اند و در واقع این حوزه از دستاوردهای فناوران تا حد زیادی محروم بوده است. از گفته های این 2 مسئول که بگذریم، برخی از کارشناسان معتقدند برگشت سریالی صیفی جات صادراتی در چند سال اخیر، گواهی بر ناسالم بودن درصد زیادی از محصولات کشاورزی ایران دارد. برهمین اساس این گروه معتقدند شاید اگر این گزاره رئیس دولت سیزدهم صحت داشت، می توانستیم روی توان دانش بنیان ها دست کم در زمینه سالم بودن محصولات کشاورزی حساب باز کنیم.
صمت در این گزارش به بررسی چالش های اصلی دانش بنیان ها در مسیر توسعه کشاورزی پرداخته است.
امید به دانش بنیان ها
بی شک دانش بنیان ها می توانند امید به حفظ امنیت غذایی چند دهه آینده کشور را افزایش دهند، این درحالی است که آمارها حاکی از فعالیت تنها ۱۰ درصدی شرکت های دانش بنیان در حوزه کشاورزی هستند. در واقع، از حدود ۷ هزار شرکت دانش بنیان فعال در کشور، تنها ۷۰۰ شرکت در حوزه کشاورزی و زیست فناوری فعالیت دارند که به نداشتن تمکن مالی و توانایی کم بهره برداران (کشاورزان و دامداران) برای استفاده از فناوری های نوین در مزارع و باغات و دامداری ها برمی گردد. بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که مشتریان کم شرکت های دانش بنیان این بخش و عدم حمایت کامل دولت ها در دهه های گذشته از دلایل اصلی نبود رشد کمی و کیفی دانش بنیان ها در این حوزه است. مشکل دیگر، ریسک بالاتر سرمایه گذاری در بخش کشاورزی به دلیل وابستگی شدید بخش کشاورزی به اقلیم و آب و هوا است که این موضوع باعث می شود سرمایه گذاران کمتر برای ورود ببه این بخش رغبت داشته باشند. همچنین معضل دیگر، مربوط به سلامت تولیدات کشاورزی در کشور است که معضلات آن موجب بازگشت محصولات از کشورهایی نظیر عراق و ترکمنستان شده است. به گفته بیشتر کارشناسان، آموزش در نحوه استفاده صحیح از سموم و کودهای شیمیایی در کشور هیچ جایگاهی ندارد و کشاورزان باتوجه به رقابت در بازدهی محصولات، مقادیر دلخواهی از کود و سم را مصرف می کنند. طبیعی است، وقتی ارگان های ناظر و متولی، هیچ نظارتی بر استاندارد مصرف کود و سم در فرآیند کشت نداشته باشند، این موضوع رخ می دهد. به گزارش ایسنا، این موضوع در مورد برنج که محصول بومی مازندران است نیز مصداق دارد، چرا که باقیمانده سموم و فلزات سنگین در برنج تولیدی مازندران قابل مشاهده است. بنابراین سال ها است کارشناسان فریاد می زنند که باید کشاورزان برای میزان استفاده از کود و سم برمبنای مساحت زمین و میزان محصول آموزش ببینند. در فرآیند صادرات با توجه به استانداردهای بالای سلامت غذایی کشورهای اروپایی، گاهی پیش می آید که این کشورها با تکیه بر استانداردهای بالا، اقدام به بازگرداندن محصولات صادراتی ایران کنند.
اما مرجوع شدن محصولات صادراتی کشاورزی از کشورهایی نظیر هند، ترکمنستان و ازبکستان به این معناست که ما هنوز نتوانسته ایم حتی استاندارد این کشورها را رعایت و مطابق با آن حرکت کنیم.
حضور کمرنگ دانش بنیان ها در کشاورزی
ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران در گفت وگو با صمت، حضور و فعالیت شرکت های دانش بنیان را در عرصه کشاورزی کمرنگ دانست و گفت: بخش کشاورزی از چند مشکل عمده رنج می برد؛ یکی از این مشکلات نبود فناوری های نو در کشاورزی است. در واقع، هم در فناوری های موجود معضلاتی دیده می شود و هم در بخش هایی، اصلا فناوری ورود نکرده است. وی افزود: در کل حضور شرکت های دانش بنیان در صنعت کشاورزی کمتر از ۴ درصد. این نکته مهمی است و نشان می دهد که هنوز فناوری در کشاورزی جایگاه جدی ندارد.
قاسمی بااشاره به اینکه در چه حوزه هایی نیاز به تولیدات فناورانه و دانش بنیان داریم گفت: به طورکلی فرآیند کشاورزی به ۳ دسته کاشت، داشت و برداشت با تمامی ملحقات تقسیم می شود. این ۳ مرحله که در هر ۳ ، نیاز به حضور دانش و فناوری احساس می شود، احتیاج جدی به نقش آفرینی دانش و فناوری وجود دارد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران افزود: باتوجه به اینکه در منطقه ای از جغرافیای جهان قرار داریم که با بحران آب و خاک مواجه است، باید از آب و خاک کشورمان نهایت بهره وری و استفاده های بهینه را داشته باشیم. این اتفاق امکان پذیر نخواهد بود، مگر اینکه دانش بنیان ها با فناوری های روز در این بخش ها نقش جدی ایفا کنند.
قاسمی گفت: نمونه هایی هم از جمله گلخانه های هیدروپونیک وجود دارد، اما کافی و به لحاظ کمیت رضایت بخش نیست، ضمن اینکه نمی توان تمام صنعت کشاورزی را براساس ساخت گلخانه ها اداره کرد. همان گونه که گفته شد، وقتی شرکت های دانش بنیان تنها فعالیت ۴ درصدی در حوزه کشاورزی دارند، نشان از انگشت شمار بودن نقش اکوسیستم دانش بنیان در صنعت کشاورزی دارند.
وی در تعریف کشاورزی مدرن گفت: کشاورزی مدرن به معنای افزایش بهره وری و تولید در واحد سطح است؛ در ازای کاهش مصرف آب و بهره وری از خاک و اینکه تولیدات هدفمند برای بازار شکل بگیرد. این فعال عرصه کشاورزی با اشاره به راهکارهای مهم برای توسعه دانش در بطن صنعت کشاورزی به منظور رسیدن به کشاورزی مدرن گفت: به اعتقاد من، باید صنعت کشاورزی را تبدیل به یکی از قطب های اقتصادی کشور کنیم، در این شرایط است که دانش و سرمایه در این صنعت جاری می شود. وی افزود: جالب است که بیش از ۹۰ درصد فعالیت های کشاورزی در اختیار بخش خصوصی است. اما ضربه آنجایی به این صنعت وارد می آید که در بیشتر موارد، دولت تصمیم گیرنده نهایی است و قوانین را در اصل دولت تدوین می کند. به عبارت روشن تر، تمامی سیاست گذاری ها در این بخش از سوی دولت شکل می گیرد و این آسیب جدی وارد می کند.
جای خالی تولید محصولات ارگانیک
قاسمی گفت: تولید ارگانیک در کشور ما کمابیش معنا ندارد، چرا که تمام زمین های کشاورزی کشور خاک های آلوده به کود شیمیایی دارند، مگر اینکه محصولات ارگانیک را تنها از طریق تولیدات گلخانه ای تولید کنیم. ژنتیک هم بخشی از دانش است، برای مثال، در تولید «مرغ لاین» به عنوان یک نژاد خاص برای تولید مرغ خوراکی می توان از فناوری ژنتیک بهره برد.
وی افزود: با توجه به موارد یاد شده به نظر می رسد با استفاده از دانش ژنتیک، افزایش راندمان تولید خواهیم داشت. بنابراین نمی توان بهره وری هایی را که در دانش ژنتیک اتفاق می افتد، انکار کرد. رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران افزود: درعین حال، دلیل متقنی هم بر رد سلامت محصولات تراریخته وجود ندارد و باید در این عرصه فعالیت کرد. هرچند که این فرآیند مخالفان و موافقان زیادی دارد و تولید در این عرصه چالش برانگیز است. با این حال، هنوز هیچ دلیل علمی وجود ندارد که بگوید تراریخته ها، محصولات مضری هستند.
کشاورزی در انتظار حمایت های دولت
اظهارات رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران درحالی عنوان می شود که مصطفی قانعی، رئیس ستاد زیست فناوری معاونت علمی و فناوری در گفت وگو با صمت گفت: ذکر اعداد و ارقام درباره حضور شرکت های دانش بنیان در حوزه کشاورزی اهمیت ندارد؛ آنچه مهم است، حل معضلات در بحث سلامت و امنیت غذایی و افزایش بهره وری در حوزه کشاورزی است که در نهایت بتواند مشکلات حوزه کشاورزی را حل کند.
وی افزود: حوزه کشاورزی تا ابتدای سال ۱۴۰۱ ، جزو آن دسته از حوزه هایی است که در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بوده است ومیزان کمی از شرکت های دانش بنیان در آن فعالیت داشته اند. در کل، میزان فعالیت شرکت های دانش بنیان در کشاورزی نسبت به همه بخش ها عقب بوده است. در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قانون نانوشته ای وجود دارد که براساس آن هر بخشی که دارای حضور دانش بنیان های کمی باشد، به معنی نبود پیشرفت بالا در آن حوزه است. بنابراین به موازات این این تعبیر بخش مورد نظر موفق به دریافت تسهیلات کمتری نیز خواهد شد.
قانعی افزود: به عبارت دیگر، رابطه مستقیمی میان دانش بنیان های هر حوزه و پیشرفت آن حوزه در زمینه نوآوری و فناوری وجود دارد؛ بنابراین تا امسال بخش کشاورزی حوزه موفقی در زمینه فعالیت دانش بنیان ها نبوده است. یعنی تا ابتدای سال ۱۴۰۱ شاهد پیشرفت خاصی در این حوزه نبودیم؛ باید ببینیم از این به بعد شاهد چه پیشرفت هایی در حوزه دانش بینان های فعال در بخش کشاورزی خواهیم بود.
وی افزود: چندی پیش در ستاد توسعه زیست فناوری فراخوانی در حوزه امنیت غذایی منتشر و در پی آن، برنامه ای نیز از سوی معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری برای وزارت جهاد کشاورزی تدوین شد. در این فراخوان اعلام شد در صورت حضور و فعالیت شرکت های دانش بنیان در حوزه کشاورزی، واردات خوراک دام طیور، مواد غذایی و فناوری حدود ۳ میلیارد دلار کاهش خواهد یافت.
این مقام مسئول گفت: همان گونه که پیش تر هم عنوان شد، عدد شرکت های دانش بنیان در پیشرفت هر حوزه مهم است، اما مهم تر از آن تاثیری است که این شرکت ها می توانند درکاهش وابستگی کشور برای تامین امنیت غذایی و کاهش ارزبری در این حوزه داشته باشند.
قانعی گفت: برنامه جامعی برای نیل به اهداف توسعه کشاورزی با توان دانش بنیان ها تدوین شده است و شرایط فعلی نیازمند عزم جدی از سوی دولت، سازمان برنامه و بودجه برای عملیاتی شدن این برنامه هستیم.
وی گفت: بنابراین اهداف متعددی از سوی معاونت علمی برای بهبود وضعیت کشاورزی کشور با توان دانش بنیان ها طراحی شده که رسیدن به این اهداف نیازمند اقتصاد مبتنی بر فناوری و نوآوری است. در گام نخست باید رویکرد اقتصادی بر تولیدات فناورانه باشد.
سخن پایانی
درج گزاره های مثبت در بیشتر رسانه ها از پیشرفت دولت فعلی و پیشین در برخی زمینه های مهم، عادتی است که در 3 دهه اخیر می توان در هر مسئول بالارتبه ای دید. مردم نمی توانند بازگشت محصولات ناسالم، کمبود برنج و اقلام ضروری را که اخبار آن در همین رسانه ها منتشر می شود یا اعداد و ارقامی را که خبر از پیشرفت های خیالی داشته و تنها در آمارهای زیر دست مسئولان دیده می شود باور کنند. رئیس دولت از افزایش فعالان دانش بنیان در این زمینه صحبت می کند، در حالی که به گفته کارشناسان فعالیت و حضور شرکت های دانش بنیان در حوزه کشاورزی در کشور آنقدر کمرنگ است که در شرایط فعلی نمی توان حسابی روی آنها باز کرد. گفتنی است، باوجود برنامه مدون تولید و افزایش بازدهی محصولات کشاورزی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و ستاد زیست فناوری، این مرکز منتظر دستور دولت برای اجرایی شدن آن است و بعد از یک سال، هنوز شاهد ارائه دستوری برای اجرایی شدن آن نیستیم.
زمینه های مناسب برای ورود شرکت های دانش بنیان در بخش کشاورزی شامل تولید ارقام جدید متناسب با اقلیم کشور که توانایی تحمل شوری و خشکی بالا را داشته باشند،است، همچنین طراحی و ساخت ماشین های پیشرفته کشاورزی، تولید افزودنی ها، دارو، واکسن و مکمل های خوراک دام، طیور و آبزیان از دیگر زمینه های مهمی است که نیاز است تا دانش بنیان ها در این زمینه ها فعالیت جدی داشته
باشند.
