ماموریت نهایی پارک ‌ های فناوری این است که بتوانند نتایج به ‌ دست ‌ آمده از پژوهش ‌ های دانشگاهی را با نیاز صنعت هماهنگ کرده و از این راه، خلأ رابطه صنعت با دانشگاه را پر کنند و این امر در نهایت به تجاری ‌ سازی دانش منجر خواهد شد. صمت در این گزارش به بررسی نقش پارک ‌ های علم و فناوری در بومی ‌ سازی تولیدات پرداخته است.

نخستین پارک ‌ ها در کجا ساخته شدند؟

پارک ‌ های علم و فناوری، موتور توسعه اقتصاد به ‌ شمار می ‌ روند. دره سیلیکون را می ‌ توان نخستین پارک علمی دنیا دانست که منشأ آن به پارک علم دانشگاه استنفورد در اوایل دهه ۱۹۵۰ برمی ‌ گردد، پس ‌ از آن، سوفیا آنتی پلیس (فرانسه) در اروپا در دهه ۱۹۶۰ و شهر علم Tsukubs (ژاپن) در آسیا در اوایل دهه ۱۹۷۰ تاسیس شدند که قدیمی ‌ ترین و مشهورترین پارک ‌ ها در جهان محسوب می ‌ شوند. در زمان حاضر، بیش از ۴۰۰ پارک علمی و فناوری در جهان وجود دارد که البته شمار آنها رو به افزایش است که در صدر آنها امریکا با بیش از ۱۵۰ پارک علمی قرار دارد، ژاپن با ۱۱۱ پارک در رتبه بعدی است و چین که از اواسط دهه ۱۹۸۰ به توسعه پارک ‌ های علم خود پرداخته است، اکنون حدود ۱۰۰ پارک علمی دارد که ۵۲ پارک توسط دولت مرکزی و بقیه توسط دولت ‌ های محلی تایید شده ‌ اند. انجمن بین ‌ المللی پارک ‌ های علمی ( IASP )، شبکه ‌ ای جهانی برای پارک ‌ های علم و فناوری محسوب می ‌ شود و باتوجه به گستردگی مناطق جغرافیایی اعضا، ۶ منطقه افریقا، اروپا، شمال امریکا، امریکای ‌ لاتین، اقیانوسیه (آسیا پاسیفیک) و غرب آسیا در این انجمن تعریف شده است.

این انجمن بین ‌ المللی اکنون بیش از ۲۷۰ عضو قطعی از ۷۳ کشور دارد و ۲۱ پارک علم و فناوری ایران نیز عضو این انجمن هستند.

هم ‌ افزایی دانش ‌ بنیان ‌ ها در اصفهان

حمید مهدوی، رئیس پارک علم و فناوری شیخ بهایی اصفهان در گفت ‌ وگو با صمت بااشاره به اهمیت تسهیلگری در این مجموعه گفت: پارک علم و فناوری شیخ ‌ بهایی، نخستین مجموعه فناورانه در شهرک علمی و تحقیقاتی استان اصفهان است و بیش از 2 دهه از فعالیت پارک علم و فناوری شیخ بهایی می ‌ گذرد و امروزه در 5 زمینه تخصصی، نگاه حمایتی از شرکت ‌ های عضو وجود دارد؛ به ‌ گونه ‌ ای که امسال برای نخستین ‌ بار در این مجموعه تفکیک موضوعی داشتیم. مهدوی افزود: 5 پارک تخصصی زیرمجموعه پارک علم و فناوری شیخ ‌ بهایی شکل گرفته که از آن جمله می ‌ توان به پارک کشاورزی و محیط ‌ زیست، پارک نفت و انرژی، فولاد و صنایع فلزی، پارک فناوری اطلاعات و پارک سلامت اشاره کرد. به ‌ طورمتوسط، تمامی این پارک ‌ های تخصصی علاوه بر پیشبرد فعالیت ‌ های استارت ‌ آپی و شتاب ‌ دهنده ‌ های ‌ شان برای ارائه خدمات افزوده و توسعه کشور شکل ‌ گرفته ‌ اند.

وی ادامه داد: در واقع هدف این مجموعه، ایجاد هم ‌ افزایی کاری، تولید و اشتغال در فضای جامعه در بستر دانش ‌ بنیان ‌ ها است. همان ‌ گونه که مشهود است، از مزایای استقرار در پارک ‌ های علم و فناوری، معافیت ‌ های مالیاتی و تسهیل در روند اداری است. بر طبق ماده ۹ قانون کسب ‌ وکار شتاب ‌ دهنده ‌ ها و استارت ‌ آپ ‌ هایی که در پارک ‌ های علم و فناوری مستقر هستند، از مزایایی که راه را برای رسیدن به تولید کوتاه می ‌ کنند، برخوردار هستند؛ به ‌ همین دلیل، سیاست اصلی ما هم در حمایت از این شرکت ‌ ها این است که از ایده تا تولید، مسیر کوتاه ‌ تری را سپری کنند. در حقیقت، بهترین و موثرترین فعالیت برای این نوع کسب ‌ وکارها، کوتاه ‌ تر کردن زمان رسیدن محصول به بازار است.

تسهیلگری، یک وظیفه مهم

مهدوی گفت: خدماتی که مجموعه پارک علم و فناوری شیخ بهایی اصفهان ارائه می ‌ دهد، در زمینه توسعه زیرساخت ‌ های اداری، فنی و ... مانند حضور در نمایشگاه ‌ های داخلی و خارجی و ارتباط آسان ‌ تر با شرکت ‌ ها، هم در حوزه فناوری و هم در زمینه بازار است. در واقع پارک علم و فناوری شیخ بهایی استان اصفهان، شریک این شرکت ‌ های مستقر نیست، بلکه یک تسهیلگر در مسیر رشد و شکوفایی آنها است، همچنین در زمینه رشد و توسعه استارت ‌ آپ ‌ ها و مراکز رشد نگاه حمایتی به ایده ‌ ها داریم، چرا که هدف ‌ مان، توسعه بازار محصولات و خدمات این مراکز است. رئیس پارک علم و فناوری شیخ بهایی بااشاره به اینکه برخی معتقد به انجام پروژه ‌ های تحقیقاتی در پارک ‌ های علم و فناوری هستند، گفت: این مجموعه پارک علم و فناوری، پژوهشکده و دانشگاه نیست که بیشتر به فعالیت تئوریک بپردازد؛ در واقع هدف این است که در گام ‌ های بعدی، یک پژوهش و مطالعه در کنار استارت ‌ آپ ‌ ها باشیم و در مسیر خروجی داده ‌ ها و اطلاعات پژوهشگاه ‌ ها و دانشگاه ‌ ها همراه شرکت ‌ ها شویم؛ ما خواهان درآمدزایی در مسیر کسب ‌ وکار و هموارتر کردن راه را برای شرکت ‌ ها هستیم. به ‌ گفته وی، تاکنون ایده ‌ های زیادی در حوزه آی ‌ تی و آی ‌ سی ‌ تی به مجموعه پارک علم و فناوری شیخ بهایی رسیده که این ایده ‌ ها قدرت بازاریابی خوبی دارند و می ‌ توانند مشتریان خود را در مدت زمان کوتاهی پیدا کنند. خوشبختانه نمونه ‌ های موفق زیادی از این شرکت ‌ ها در مجموعه وجود دارد که هرکدام خدمات و تولیدات ارزنده ‌ ای را ارائه می ‌ دهند. مهدوی گفت: تمامی ایده ‌ ها باید مطابق با تاییدیه ‌ ها و استانداردهای علمی و دارای مرجع باشند تا مجوز ورود به بازار را پیدا کنند. از آنجایی ‌ که تحریم ‌ ها راه ارتباطات میان شرکت ‌ ها را کاهش می ‌ دهند و ارتباطات بین ‌ المللی را با مشکلات مواجه می ‌ کنند؛ اما ظرفیت تعامل فراتر از مرزها در این شرکت ‌ ها وجود دارد.

بخش خصوصی، پیشران توسعه دانش ‌ بنیان ‌ ها

مهدی عباسی در گفت ‌ وگو با صمت درباره نقش بخش خصوصی در توسعه فعالیت ‌ های پارک ‌ های علم و فناوری گفت: پارک ‌ های علم و فناوری باید با بخش خصوصی ارتباط نزدیک و مستمری داشته باشند و در همین راستا به ‌ صورت جامع عمل کنند، به این معنا که اگر در یک مجموعه پارک در سال ‌ های گذشته، توجه اصلی به حوزه فنی مهندسی بوده است، باید در دیگر حوزه ‌ ها هم تمرکز داشته باشد؛ به ‌ عبارت ‌ دیگر، فعالیت تک ‌ بعدی نداشته باشد.

عباسی گفت: بر همین مبنا باتوجه به اینکه استان البرز یکی از قطب ‌ های کشور در صنعت دارو است و با نظر به ظرفیت ‌ های موجود، یکی از فعالیت ‌ هایی که پارک علم و فناوری البرز در آستانه به ‌ ثمر رساندن آن است، شناسایی استارت ‌ آپ ‌ ها و دانش ‌ بنیانی ‌ هایی است که در زمینه دارو فعالیت می ‌ کنند.

سهم بزرگ دانش ‌ بنیان ‌ ها در اقتصاد

عباسی با تاکید بر اینکه، دلیل اصلی ایجاد دانش ‌ بنیان ‌ ها تحقق اقتصاد دانش ‌ بنیان است، گفت: اگر ما بتوانیم به ‌ طورسنتی از اقتصاد نفتی به ‌ سمت اقتصاد دانش ‌ بنیان حرکت کنیم، به هدف نهایی خود از ایجاد و حمایت شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان رسیده ‌ ایم. این هدف، زمانی عملیاتی می ‌ شود که دانش ‌ بنیان ‌ ها ارزش ‌ افزوده کافی ایجاد کرده باشند. در حقیقت، اگر اقتصاد دانش ‌ بنیان بتواند، با ایجاد ارزش ‌ افزوده بالا در بخش ‌ های مختلف صنعت و تجارت به درآمد بالای مبتنی بر دانش برسد، اقتصاد دانش ‌ بنیان سهم بزرگی در اقتصاد کشور دارد.

وی افزود: می ‌ توانیم با نگاهی به تجربه کشورهای موفق دنیا بفهمیم که زمانی در یک کشور، اقتصاد مبتنی بر دانش ‌ بنیان ایجاد می ‌ شود که یک زیست ‌ بوم و اکوسیستم کامل شکل گرفته باشد. این گزاره به این معنی است که تنها فعالیت مجموعه ‌ ای نظیر پارک علم و فناوری، برای توسعه اقتصاد دانش ‌ بنیان کافی نیست، چرا که بخش ‌ های دیگر این اکوسیستم هم تاثیر جدی و مهمی دارند.

تناسب، ‌ کلید اصلی توسعه

وی بااشاره به مثالی در تشریح این گفته خویش گفت: برای مثال اگر گرانقیمت ‌ ترین خودرو دنیا را هم در اختیار داشته باشید، اما یک چرخ آن پنچر باشد، در عمل نمی ‌ توانید استفاده کامل از آن کنید و کارآیی لازم را نخواهید داشت. هزینه ‌ های ایجادشده در این شرایط هم چندان موثر نخواهد بود. در مثالی دیگر، اگر اعضای بدن انسان با یکدیگر تناسب نداشته باشند و عضوی کوچک ‌ تر یا بزرگ ‌ تر از حد معمول باشد، کارآیی موردانتظار را نخواهند داشت. نقش پارک علم و فناوری هم که به ‌ عنوان یکی از اجزای این زیست ‌ بوم شناخته می ‌ شود؛ مانند اجزای یک خودرو یا یک عضو بدن، باید متناسب با دیگر اجزا تاثیرگذار باشد و نباید توقع داشته باشیم که کل این زیست ‌ بوم را تنها پارک ‌ های علم و فناوری اداره
کنند.

وی افزود: حتی من معتقدم اگر در یک استانی پارک علم و فناوری فعالیت بیشتری نسبت به دیگر اعضای زیست ‌ بوم دانش ‌ بنیان داشته باشد، مانند انسانی است که سر بزرگی دارد که نمی ‌ تواند تعادل خود را روی بدنه ضعیف نگه دارد، بنابراین همراه با رشد پارک ‌ ها باید وزارتخانه ‌ هایی چون صمت یا وزارتخانه کار و رفاه اجتماعی و دیگر سازمان ‌ ها و نهادهای مرتبط با اقتصاد، اشتغال، صنعت و حتی کشاورزی همصدا با یکدیگر در این مسیر گام بردارند.

پارک ‌ های علم و فناوری نباید دولتی می ‌ شدند

عباسی گفت: گسترده بودن فعالیت ‌ های پارک ‌ های علم و فناوری در یک استان، دلیلی بر مطلوب بودن وضعیت دانش ‌ بنیان ‌ های آن نیست، چرا که در کنار آن، بخش خصوصی هم باید همپای پارک ‌ های علم و فناوری فعالیت کند، بنابراین توسعه اقتصاد دانش ‌ بنیان ‌ ها به ‌ تمامی مولفه ‌ های گفته ‌ شده برمی ‌ گردد. چه ‌ بسا این بزرگ شدن، باعث می ‌ شود که برخی از موارد، نتوانند پیشرفت کنند و کارآیی لازم را داشته باشند.

دریا، منبع عظیمی از ثروت است

در ادامه، محمد شریف رنجبر، رئیس پارک علم و فناوری خلیج ‌ فارس جزیره قشم در گفت ‌ وگو با صمت درباره مهم ‌ ترین فعالیت ‌ های انجام ‌ گرفته در مجموعه پارک علم و فناوری مستقر در جزیره قشم اذعان کرد: باتوجه به اینکه، مجموعه پارک علم و فناوری جزیره قشم یک مجموعه تخصصی زیست ‌ فناوری است، شرکت ‌ های مستقر در این مجموعه، هم در حوزه ‌ های دارویی، آرایشی ـ بهداشتی، صنایع ‌ غذایی و آبزی ‌ پروری فعالیت می ‌ کنند.

گفتنی است، این شرکت ‌ ها برمبنای راهبردهای صنعت شیلات و زیست ‌ دریا با مجموعه پارک علم و فناوری خلیج ‌ فارس در جزیره قشم همکاری می ‌ کنند. وی در پاسخ به این پرسش که باتوجه به شکننده بودن اقلیم منطقه خلیج ‌ فارس در مقابله با تغییر اقلیم چند شرکت در راستای کاهش اثرات زیست ‌ محیطی این معضل فعالیت می ‌ کنند؟ گفت: تاکنون در زمینه کاهش اثرات زیست ‌ محیطی گرمایش جهانی، استارت ‌ آپی نداشته ‌ ایم، چرا که بیشتر دانش ‌ بنیان ‌ هایی که در این مجموعه مستقر شده ‌ اند، نگاه ‌ ‎ شان در راستای کسب درآمد بوده است، نه تحقیقات. رنجبر گفت: دریا منبع عظیمی از ثروت است و ما خوشبختانه دارای منابع دریایی در دسترسی هستیم که هنوز استفاده نکرده ‌ ایم، به ‌ همین دلیل بیشتر شرکت ‌ ها تمایل دارند، در این زمینه ‌ ها تمرکز کنند و درآمد داشته باشند. رئیس پارک علم و فناوری خلیج ‌ فارس در جزیره قشم تاکید کرد: برای ایجاد یک شغل در صنعت پتروشیمی و بیوتکنولوژی نیاز به سرمایه ‌ گذاری سنگینی است، در نتیجه مجموعه پارک علم و فناوری در این منطقه باید سرمایه ‌ گذاری اولیه را دارا باشد تا بتواند برای جذب شرکت ‌ ها زیرساخت ‌ های لازم را فراهم کنند؛ در این شرایط است که شرکت ‌ ها برای عضویت در پارک ترغیب خواهند شد.

وی افزود: اکنون مجموعه پارک علم و فناوری در جزیره قشم در ابتدای راه است، اما در همین زمان کم هم، برخی شرکت ‌ های مستقر، چرخه اقتصادی خوبی را راه ‌ اندازی کرده ‌ اند که بخشی از این درآمدزایی در داخل شرکت ‌ ها و به ‌ نوعی بخش دیگری از آن به جامعه محلی و صیادی مرتبط می ‌ شوند.

ثروتمند اما محروم

به ‌ گفته شریف، باتوجه به اینکه کشور، 4 استان ساحلی در جنوب دارد که این 4 استان به آب ‌ های آزاد دسترسی دارند، دارای منابع دریایی بیشتری هم نسبت به استان ‌ های شمالی هستند؛ اما واقعیت این است که جزو استان ‌ های محروم کشور محسوب می ‌ شوند. دلیل آن را می ‌ توان در استفاده نکردن بهینه از منابع موجود دانست. یکی از اهداف پارک علم و فناوری در جزیره قشم این است که با همکاری شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان بتوانیم نقش موثری در بهره ‌ برداری از این منابع، اشتغالزایی و کسب درآمد داشته باشیم.

سخن پایانی

یکی از اساسی ‌ ترین رویکردها در توسعه اقتصاد دانش ‌ بنیان، ورود بخش خصوصی به ‌ عنوان پیشران این جریان است. به ‌ اعتقاد من، یکی از بزرگ ‌ ترین اشتباهاتی که تاکنون در این زیست ‌ بوم انجام گرفته، دولتی بودن پارک ‌ های علم و فناوری است. توصیه می ‌ شود اداره پارک ‌ های علم و فناوری را بخش خصوصی به ‌ دست بگیرد.

در حقیقت، هرچقدر بخش خصوصی در پارک ‌ های علم و فناوری فعال ‌ تر باشد، ارتباط برای جذب سرمایه ‌ گذاری بهتر فراهم می ‌ شود. در کل، بخش خصوصی به ‌ عنوان یک موشک و شتاب ‌ دهنده قوی می ‌ تواند برای توسعه اقتصاد دانش ‌ بنیان مفید و موثر واقع شود.