مصرف‌کننده، قربانی عدم نظارت
زمستان سال گذشته، درست زمانی که سال ۱۴۰۱ نفس‌های آخر خود را می‌کشید، گرانی گوشت راه خود را به بازار باز کرد.
برخی از شهروندان مدت‌هاست که دست‌شان از خرید گوشت کوتاه شده و خبری از گوشت در سفره‌های‌شان نیست. براساس اظهارات فعالان حوزه دام، نرخ دام زنده در بازار کاهش شدیدی داشته، اما نرخ گوشت قرمز همچنان صعودی است و قصد پایین آمدن نیز ندارد. به‌عقیده فعالان این حوزه با رسیدن فصل بهار و امکان تعلیف دام در مراتع، نیاز به خرید خوراک بسیار کم می‌شود و هزینه تولید کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر به‌واسطه زادآوری در پایان زمستان، در فصل بهار عرضه افزایش می‌یابد. در کنار موارد یادشده راهکار مسئولان نیز برای کنترل نرخ در بازار افسارگسیخته گوشت، واردات بود. در چنین وضعیتی سوالی که ایجاد می‌شود این است که چرا با این وجود نرخ گوشت همچنان افزایشی است؟ البته تجربه ثابت کرده هر محصولی که بر موج گرانی سوار شود، خیال پایین آمدن نخواهد داشت و اگر لطفی شامل حال‌مان کند، در نهایت درصدی جزئی از نرخ آن کاهش یابد. صمت در این گزارش به بررسی علل گرانی گوشت پرداخته است.
چرا گوشت گران شد؟
اخیرا اخباری مبنی بر حذف ارز نیمایی گوشت وارداتی ازسوی سازمان توسعه تجارت مطرح شد که به‌دنبال انتشار این خبر، قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد حذف ارز نیمایی مربوط به گوشت وارداتی بخش صنعت بوده و ارز گوشت خانوار سر جای خودش است. در نتیجه اعلام خبر حذف ارز نیمایی گوشت وارداتی نگرانی بین مردم و فعالان این صنعت ایجاد کرد که مبادا نرخ گوشت به بیشتر از رقم فعلی افزایش یابد.
ماجرا از این قرار بود که ابتدا تصویر نامه نرگس باقری زمردی، مدیرکل دفتر صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت، وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت به دفتر فناوری این سازمان در تاریخ ۱۰ مرداد منتشر شد که براساس آن، معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی، محل ارز واردات انواع گوشت قرمز را از گروه کالایی ۲۱ (ارز از محل تالار اول) به گروه کالایی ۲۲ (ارز از محل تالار دوم) تغییر داده است. تالار دوم ارزی، محل عرضه و تقاضای مستقیم واردکنندگان و صادرکنندگان است که نرخ ارز در آن حسب عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود و رقم ثابتی نیست. به گزارش خبرآنلاین ساعتی بعد، علیرضا پیمان‌پاک، قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی در یک توئیت اعلام کرد اخبار منتشره درباره حذف ارز ترجیحی گوشت قرمز درست نیست و تکذیب می‌شود، چراکه تغییر ارز مربوط به گوشت منجمد است که کاربری صنعتی و رستورانی دارد و نقش مستقیمی در تنظیم بازار ندارد. به‌گفته او ارز تخصیصی به گوشت گرم گوسفندی و گوساله وارداتی تا تنظیم بازار این کالا همچنان در گروه کالایی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی است.
به‌گفته پیمان‌پاک، دولت منابع بسیار خوبی از ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی را برای واردات گسترده گوشت، به‌منظور تنظیم بازار اختصاص داده و به‌طور هفتگی برنامه واردات گوشت گرم گوسفندی و گوشت گرم گوساله برای تنظیم بازار در حال انجام است. در همان روز، تصویر نامه دیگری از مدیرکل دفتر صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت منتشر شد که براساس آن، واردات چای نیز به گروه کالایی ۲۲ (ارز از محل تالار دوم) منتقل شده است. در نتیجه دیگر ارز نیمایی به واردات چای اختصاص نمی‌یابد و نرخ ارز واردات این محصول را مکانیسم عرضه و تقاضای بازار آزاد تعیین خواهد کرد.
اکنون بسیاری از فعالان حوزه گوشت در بلاتکلیفی قرار دارند، اما در هر حال، اگر حتی حذف ارز نیمایی گوشت قرمز را فقط برای گوشت صنعتی و رستورانی در نظر بگیریم، آیا باید منتظر گرانی گوشت باشیم؟
لازم به ذکر است سالانه یک میلیون تن گوشت قرمز در کشور مصرف می‌شود که ۱۰۰ هزار تن آن معمولا از محل واردات تامین می‌شود و به‌عقیده کارشناسان همین میزان اندک صادرات نیز نرخ داخلی را به هم می‌ریزد. در واقع نوسان نرخ در بازار جهانی، هزینه‌تراشی تحریم برای واردات، سوءاستفاده واردکنندگان و رانت و فسادی که در این زمینه وجود دارد از جمله مواردی است که روی قیمت‌های داخلی تاثیر می‌گذارد. علاوه بر این، کشور در تامین ۷۰ درصد خوراک دام که ۷۰ درصد هزینه تولید را شامل می‌شود، وابسته به واردات است.
هیچ نظارتی بر بازار گوشت نیست
افشین صدر دادرس، مدیرعامل اتحادیه سراسری تولیدکنندگان دام سبک درباره حذف ارز نیمایی گوشت وارداتی به صمت گفت: این خبر ابتدا توسط رئیس سازمان توسعه تجارت اعلام شد و سپس توسط پیمان‌پاک، قائم‌مقام وزیر جهادکشاورزی تکذیب و اعلام شد این خبر تنها مربوط به گوشت صنعتی است؛ اما فعالان این حوزه هنوز نمی‌دانند که وزارت صمت درست گفته یا وزارت جهاد کشاورزی.
اگر حذف ارز نیمایی گوشت وارداتی درست باشد، بر نرخ گوشت گرم و منجمد وارداتی تاثیر خواهد داشت، اما تاثیری در گوشت‌های داخلی نخواهد داشت. وی با اشاره به اینکه جمعیت دام کشور کاهش پیدا کرده، افزود: طبق آمارهای ارائه‌شده سرانه مصرف گوشت در ایران طی ۳ سال از ۱۲ کیلوگرم به ۷.۵ کیلوگرم کاهش یافته و آمارهای مرکز آمار در زمینه میزان تولید و آمارهای صادرات وزارت جهاد کشاورزی نشان می‌دهد سرانه کاهش ۳۷.۵ درصدی را تجربه کرده است.
در نتیجه کمبود تولید نداریم و افزایش نرخ گوشت در بخش تولید غیرطبیعی و ناشی از فضاسازی برای اجبار دولت به واردات گوشت است.مدیرعامل اتحادیه سراسری تولیدکنندگان دام سبک با اعلام نرخ دام زنده گفت: نرخ تمام‌شده هر کیلو بره نر ۵۰ کیلویی زنده ۱۷۰ هزار تومان است، اما در بازار نرخ هر کیلو گوشت گوسفندی از ۴۵۰ هزار تومان گذشته است.
تعطیلی دامداری‌ها
صدردادرس با اشاره به افزایش نرخ گوشت در زمینه رونق صنعت دامپروری اظهار کرد: در اثر تصمیماتی که گرفته شد، دامدار دام سبک مجبور شد نهاده را با نرخ بالاتر از بازار آزاد تهیه کند و در نتیجه هزینه تولید افزایش یافت و از سوی دیگر به‌دلیل کمبود نقدینگی به‌تدریج دامداران وارد حذف دام‌های سبک شدند و گله‌ها نیز کوچک شد. گرانی گوشت هیچ رونقی به کسب‌و‌کار دامداران نداده و ما حتی شاهد تعطیلی برخی دامداری‌ها هستیم. اینکه فاصله نرخ از مبدا تا بازار بسیار زیاد است، نشان از عدم نظارت دقیق و کافی دارد و مشکل از دامدار نیست.
روزانه ۵ هزار رأس دام قاچاق می‌شود
مدیرعامل اتحادیه سراسری تولیدکنندگان دام سبک با اشاره به آمار بالای قاچاق دام زنده اظهار کرد: براساس بررسی‌های یکی از فعالان این حوزه روزی ۵ هزار رأس دام زنده از ایران قاچاق می‌شود. قاچاقچیان به نرخ روز و به‌صورت نقدی دام زنده را خریداری و به‌صورت غیرقانونی خارج می‌کنند و ادامه این روند تهدیدی جدی برای بازار گوشت خواهد بود.
وی درباره دخالت‌های دولت در بازار بیان کرد: در مجموع موافق دخالت دولت در بازار نیستم و بازار باید براساس مکانیسم عرضه و تقاضا پیش برود تا بتواند به تعادل برسد. خرید تضمینی هم برای مواقعی که بازار دچار آشفتگی یا تولیدکننده در بحران است پیش‌بینی می‌شود.
گوشت بز به‌جای بره!
صدر دادرس ضمن تاکید بر اینکه هیچ نظارتی بر بازار گوشت وجود ندارد، با بیان مثالی اظهار کرد: وقتی گوسفندهای ماده و بز کشتار می‌شوند چرا پیگیری صورت نمی‌گیرد؛ در حالی که رسیدگی به این موضوع بسیار راحت است. این اتفاقات به ضعف ساختاری در سیستم توزیع ما برمی‌گردد و ربطی به دامدار ندارد. باید دید چطور با این همه دستگاه نظارتی گوشت بز و گوسفند ماده ۳ساله به‌جای بره نر با قیمتی در این حد بالاتر از نرخ تولید فروخته می‌شود. متاسفانه بسیاری از فعالان بازار گوشت گوسفندهای ماده و بز که نرخ پایین تری دارد را می‌خرند و بعد از کشتار در بازار به اسم بره نر با قیمت‌ها بالاتر از ۴۵۰ هزار تومان در هر کیلوگرم می‌فروشند.
فروش گوشت در سایت‌های اینترنتی
مدیرعامل اتحادیه سراسری تولیدکنندگان دام سبک درباره فروش اینترنتی گوشت در سایت‌های اینترنتی اظهار کرد: نبود نظارت در بازار گوشت شامل حال این فروشگاه‌های اینترنتی نیز می‌شود. این در حالی است که وقتی در سایت‌های فروش اینترنتی گوشت با قیمت‌های بالایی عرضه می‌شود، ناخودآگاه بازار نیز از آن تاثیر می‌پذیرد.
قاچاق دام توجیه اقتصادی ندارد
منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور با تاکید بر اینکه درحال‌حاضر قاچاق دام ممکن نیست به صمت گفت: به‌دلیل گرمای زیاد هوا هیچ فردی به قاچاق دام نمی‌پردازد، زیرا با تلفات بسیاری همراه است.از سوی دیگر درحال‌حاضر قاچاق دام به هیچ عنوان توجیه اقتصادی ندارد، زیرا نرخ دام زنده ما گران است. هنگامی قاچاق دام ارزش دارد که دام زنده در کشور نرخ خوبی داشته باشد و فروش آن در کشورهای دیگر صرفه اقتصادی ایجاد کند. البته در مواردی نادر انتقال بره انجام می‌شود که به‌دلیل وزن کم آنها می‌توان صحت این موضوع را بیشتر دانست.
وی درباره فروش اینترنتی گوشت اظهار کرد: سایت‌های فروش اینترنتی در تعیین نرخ نقشی ندارند و معمولا هر کدام قیمت‌های خود را بی‌هیچ نظارتی افزایش می‌دهند، اما افزایش نرخ در همین سایت‌های فروش اینترنتی هم می‌تواند ناشی از موجی باشد که وارد بازار شده است.
از سوی دیگر گوشت محصولی نیست که بتوان به‌طور مجازی آن را خریداری کرد. برخی از سایت‌های فروش اینترنتی با هدف بالا نگه داشتن نرخ گوشت راه‌اندازی شده‌اند.
قیمت دام
پوریان با تاکید بر کاهش نرخ دام بیان کرد: با گرم شدن هوا و استمرار افزایش عرضه، نرخ دام سبک کاهش چشمگیری داشته؛ به‌طوری که نرخ هر کیلوگرم بره ۵ ماهه در محدوده ۱۴۵ هزار تومان و بره ۷ ماهه ۱۳۵ تا ۱۴۰ هزار تومان است.
گوشت از سفره‌ها حذف شد
رئیس شورای تامین دام کشور با اشاره به کاهش سرانه مصرف گوشت در کشور بیان کرد: وقتی کالایی افزایش جهشی نرخ را تجربه می‌کند، طبیعی است که بیشتر مصرف‌کنندگان توان خرید آن را نداشته باشند که گوشت نیز یکی از این کالاها است. بسیاری از خانوارها دیگر توان خرید گوشت ندارند و مدت‌هاست که این کالا از سفره آنها حذف شده است. در نتیجه ما بخشی از متقاضیان را از دست داده‌ایم.
راهکار چیست؟
پوریان با ابراز امیدواری نسبت به کاهش نرخ گوشت قرمز گفت: راهکار خاصی برای کاهش نرخ گوشت وجود ندارد، اما امیدواریم با عرضه زیاد به ثبات نرخ برسیم. مشکل افزایش نرخ گوشت در چند روز آینده رفع خواهد شد.
سخن پایانی
مدت‌هاست که نرخ بالای گوشت دست بسیاری از افراد را از خرید این محصول کوتاه کرده و هر روز مانند طلا و سکه شاهد افزایش نرخ گوشت هستیم و در عین حال هیچ نظارتی بر آن نیست. صحبت از واردات گوشت بود تا از این طریق بازار متعادل شود که چنین نشد! این در حالی است که برخی معتقدند واردات گوشت قرمز از نوسانات قیمتی این محصول جلوگیری می‌کند و اگر واردات این کالا تا امروز موجب ثبات نرخ گوشت قرمز نشده، به‌دلیل مشکلات حاشیه‌ای است. حال برای ما نیز روشن نیست که این بازار پرالتهاب قرار است چه زمانی به آرامش برسد، اما آنچه مشخص است قربانی شدن مصرف‌کنندگان به‌دلیل مشکلات این بازار است.
