ایجاد مسیر جدید تجارت یاری‌رسان صادرات غیرنفتی
برخی کارشناسان معتقدند، افزایش رفع تعهدات ارزی و بازگشت ارزهای صادراتی می‌تواند ضمن تامین منابع ارزی کشور، به بخشی از التهابات بازار التیام بخشد.
در ماه های پایانی سال، تنش های اقتصادی بیشتر شده و سردرگمی فعالان اقتصادی بالا گرفته است، به شکلی که در چند هفته گذشته این شرایط به اوج خود رسیده و به عقیده کارشناسان، شاهد وضعیت خوبی در بازارهای اقتصادی نیستیم. هرچند برخی تصمیمات اخیر دولت، باعث شده تا بازار سرمایه از وضعیت قرمز مستمر خود تا حدی فاصله بگیرد، اما با نگاهی کلی درمی یابیم، بیماری «غیرقابل پیش بینی بودن» تمامی فعالیت ها را درگیر کرده است. این غیرقابل پیش بینی بودن، سنگ بزرگی پیش پای رشد و توسعه است و نمی توان به سادگی از کنار آن عبور کرد. یکی از حلقه های مهم زنجیره اقتصاد کشور، تجارت کلان است که به طورمستقیم بر مواردی همچون تورم و تامین منابع ارزی کشور تاثیرگذار توصیف می شود. کارشناسان اقتصادی معتقدند؛ در حال حاضر، تجار فعالیت های خود را متوقف کرده اند و منتظر کاهش تلاطم و مشخص شدن وضعیت ارزش پایه پولی کشور هستند. در چنین وضعیتی، اگر شرایط به ثبات نسبی نرسد، شاهد افزایش رکود و تورمی جدی خواهیم بود که تمامی اقشار جامعه در پی آن آسیب خواهند دید. در رابطه با اهمیت توسعه صادرات و افزایش درآمدهای حاصل از آن، صمت با جعفر قنادباشی، کارشناس ارشد مسائل افریقا و کارشناس تجارت به گفت وگو پرداخته است.
روند نوسانی بازگشت ارزهای صادراتی
بنا بر اعلام رئیس کل گمرک ایران، درآمدهای ارزی کشور از محل صادرات غیرنفتی در ۱۱ ماه نخست امسال به ۴۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایش ۱۲ درصدی داشته است. به گزارش فارس، محمد رضوانی فر، مدیرعامل شستا بااشاره به افزایش ۱۵ درصدی واردات کشور، ارزش کالاهای وارداتی طی این مدت را نزدیک به ۵۴ میلیارد دلار اعلام کرد. براساس این اعداد و ارقام در فاصله ۲۰ روز تا پایان سال ۱۴۰۱ ، میان تقاضای ارز برای واردات و درآمدهای ارزی غیرنفتی، شکاف ۵ میلیارد دلاری وجود دارد، اما با احتساب درآمدهای نفتی که طبق آمارهای بین المللی به بیش از ۱ . ۳ میلیون بشکه در روز رسیده، تراز تجاری کشور در مجموع مثبت است، به همین دلیل برخی کارشناسان اقتصادی علت افزایش نرخ ارز در مقطع فعلی را بیش از متغیرهای اقتصادی، ناشی از انتظارات تورمی و نبود ثبات در آینده فعالیت اقتصادی می دانند. هرچند از ابتدای سال ۹۷ با راه اندازی سامانه نیما، فرآیند بازگشت ارز حاصل از صادرات نسبت به گذشته نظام مند و شفاف تر شده است، اما با این وجود در طول چند سال اخیر، به ویژه زمانی که میانگین نرخ در سامانه نیما با نرخ بازار آزاد فاصله می گرفت، برخی صادرکنندگان تمایلی به بازگرداندن ارز حاصل صادرات خود نداشتند. از سویی دیگر، در مقطع فعلی، همزمان با افزایش نرخ در بازر آزاد و اعلام سیاست تثبیت نرخ ارز توسط ریاست جدید بانک مرکزی، موجی از نگرانی در میان صادرکنندگان کالا به وجود آمد که موظف هستند با نرخ دلار ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه کنند، هرچند به مرور زمان مشخص شد ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی قرار است با تکیه بر درآمدهای نفتی، تنها کالاهای اساسی و دارو را تامین کند، اما تحرکات و اتخاذ مواضع برخی شرکت های بزرگ صادرکننده در این مقطع نشان داد که نسبت به عرضه ارز در چرخه رسمی تمایلی ندارند.
در چند مدت اخیر، شاهد تشدید تنش های اقتصادی در بازارهای مختلف بودیم. به عنوان سوال نخست، به نظر شما شرایط پیش آمده چه تاثیری بر روند تجارت کلان کشور خواهد داشت؟
طی چند هفته اخیر، چالش های مختلف اقتصادی رخ داد و برخی بازارهای اقتصادی تحت تاثیر این نوسانات قرار گرفتند. تجارت نیز از این مسائل مستثنا نیست و بدیهی است که شاهد بروز مشکلاتی در این بین باشیم. تجارت متشکل از مجموعه اقدامات در حوزه صادرات و واردات بوده و با نوسانات نرخ ارز و کاهش ارزش پایه پولی، فعالیت این حوزه ها هم تحت تاثیر قرار گرفته است، از این رو رسیدن به ثبات نسبی و کاهش تلاطم های بازار، نیاز جدی کشور است که باید برای دستیابی به آن، تمامی واحدها و نهادهای دولتی با یکدیگر همکاری کنند. استفاده از لوازم کاربردی برای کنترل تورم و چالش های اقتصادی، از مهم ترین وظایف دولت است و امید آن می رود در آینده ای نزدیک، راهکارها و برنامه های راهبردی و موثری از سمت نهادها تدوین و اجرایی شود.
به نظر شما برنامه های کاربردی برای بهبود وضعیت فعلی اقتصادی، باید چه ویژگی هایی داشته باشند؟
تامین بودن منابع ارزی کشور، از نوسانات مربوط به ارزش پایه پولی خواهد کاست و امری غیرقابل انکار است، از این رو باید راهکارهای موثری را در راستای افزایش درآمدهای ارزی کشور یا به عبارتی توسعه صادرات تدوین کرد، هرچند در شرایط فعلی، نه تنها صادرکنندگان بلکه تولیدکنندگان نیز علاقه ای به انجام فعالیت اقتصادی ندارند، اما باید با اجرای برنامه های مناسب، چرخ تجارت کشور را چرخاند. در نظر گرفتن مشوق های تجارت و تولیدی، می تواند به عنوان یک نیروی محرکه برای فعالیت های اقتصادی در نظر گرفته شود. غیر از مشوق، بحث تسهیل تجارت مانند رفع موانع صادراتی، از دیگر نیازهای امروز تجار برشمرده می شود، اما جدا از مواردی که تا به امروز فعالان بازرگانی آنها را به عنوان موانع تجارت یاد کرده اند، هموار کردن مسیرهای تجاری و صادراتی جدید، از موارد مغفول مانده است. دولت، باید این مسیر را باز و شرایط مناسبی را برای حرکت فعالان تجاری بر این بستر فراهم کند. قرارگیری تمامی این مولفه ها در کنار یکدیگر، می تواند زمینه ساز افزایش صادرات شود و در نهایت، منابع ارزی کشور افزایش خواهند یافت، بنابراین باید برنامه هایی که از سوی نهادهای دولتی تدوین و اجرایی می شوند، تمامی این مولفه ها را در نظر بگیرند و جوانب مختلف امور را در نظر داشته باشند.
در بین صحبت های خود به اهمیت باز کردن مسیرهای جدید تجاری اشاره کردید. در این باره بیشتر توضیح دهید.
برای صادرات، ابتدا باید محصول صادرات محور و سپس کشوری را که خواهان خرید کالاهای ایران باشد، پیدا کنیم، هرچند در این امر، بازاریابی و استفاده از روش های حرفه ای تجارت از اهمیتی ویژه برخوردار است و نباید این موارد را نادیده گرفت. حمایت از تولید و تقویت صنایع به منظور کسب سهم بازارهای صادراتی نخستین وظیفه دولت است، در ادامه نیز، دولت باید با شناسایی دقیق ظرفیت کشورها و همچنین فراهم کردن فضای امن تجارت، فعالان بازرگانی را نسبت به مزیت صادرات به کشورهای موردنظر آگاه کند. در این صورت، می توان برنامه ای استراتژیک و راهبردی برای توسعه تجارت به ویژه صادرات غیرنفتی کشور تدوین کرد. تا سال های گذشته، کشورهای قاره افریقا از نگاه تاجران و دولت ها دور مانده بودند، هرچند طی یک سال اخیر، دولت تلاش کرد تا روابط تجاری و سیاسی خود را با کشورهای این منطقه تقویت کند، اما به نظر می رسد، باید برنامه ای جامع تر و نگاهی تخصصی تر به ظرفیت های تجارت با قاره افریقا داشته باشیم.
به نظر شما مهم ترین مزیت ایجاد روابط تجاری با کشور افریقا چیست؟
در ابتدا باید گفت وجود رویکرد مثبت در کشور طرف همکاری، فضا را برای بهبود شرایط و توسعه روابط اقتصادی تسهیل می کند. به دلیل وجود حسن ظن کشورهای افریقایی به ایران، بستر توسعه تجارت با این کشورها برای ما بسیار هموار است. دولت های کشورهای افریقایی، ایران را کشوری غیراستعماری و غیرنژادپرست می دانند. همین مسئله باعث شده تا روی خوش بیشتری به ما نسبت به سایر کشورها نشان دهند و علاقه زیادی برای همکاری با ایران داشته باشند. از سویی دیگر، وجود برخی نقاط مشترک فرهنگی با کشورهای افریقایی مسلمان، از دیگر مسائل قابل توجه است. وجود این مولفه ها در کنار سایر موارد باعث شده تا ایران به عنوان یک شریک اقتصادی مهم در افریقا شناخته شود و باید با نگاهی تیزبین، فرصت های تجاری پیش آمده در این منطقه را از دست ندهیم، چرا که هرگونه غفلت از سوی ایران، راه را برای حضور سایر کشورها فراهم می کند. کشورهای قاره افریقایی، نه تنها نیاز به کالاهای ایران دارند، بلکه در عرصه واردات نیز می توانند به ما کمک کنند. ظرفیت های کشورهای این منطقه هنوز به طورکامل نه برای تجار و نه برای دولت روشن نشده است و باید هرچه زودتر اطلاعات خود در زمینه مزایای تجارت با افریقا را تکمیل کنیم.
به وجود ظرفیت های بالا برای توسعه تجارت با کشورهای قاره افریقا اشاره کردید. در این باره بیشتر توضیح دهید.
برای بررسی فرصت های تجارت با افریقا، باید در ابتدا فعالیت های صادراتی و وارداتی را از یکدیگر تفکیک کنیم و به هر یک جداگانه بپردازیم. در ابتدا به اهمیت توسعه صادرات غیرنفتی به منظور افزایش ارزآوری اشاره شد که مسئله ای حائزاهمیت است. فرصت های متعددی برای صادرات ایران به قاره افریقا وجود دارد که باید با ارزیابی دقیق، از آنها استفاده کرد. بازار افریقا، به بیشتر تولیدات ایران نیازمند است و می توانیم در عرصه های مختلفی حضور پررنگ داشته باشیم. در حال حاضر، مهم ترین نیاز افریقا ، خدمات فنی و مهندسی است. از آنجایی که ایران به پیشرفت های تکنولوژیکی مناسبی دست یافته، می تواند در پیشبرد پروژه های فنی و مهندسی افریقا نقش مهمی داشته باشد. به عنوان مثال، ایجاد شرکت های فعال در حوزه های عمرانی مانند راه و ساختمان، راه اندازی پالایشگاه و خطوط انتقال برق، از جمله مصادیق صادرات و همکاری در بخش خدمات فنی و مهندسی است. کشورهای افریقایی پذیرای خدمات فنی و مهندسی ایران هستند و این موضوع می تواند ارزآوری جدی برای کشور به همراه داشته باشد.علاوه بر تمامی موارد عنوان شده، مهم ترین هزینه کرد ارزی ایران در بحث های وارداتی به ویژه واردات کالاهای اساسی است. طی یک سال اخیر نیز دیدیم تغییر نرخ ارز برای واردات کالاها، چه پیامدهای اقتصادی را به همراه داشته است، بنابراین اگر بتوانیم کالاها را با قیمت های پایین تر و هزینه های کمتر وارد کنیم، هم در مصارف ارزی صرفه جویی کرده ایم و هم تورم داخلی نیز تا حدی کنترل خواهد شد. ظرفیت های تجاری افریقا تا به امروز آن طور که باید و شاید، تبیین نشده و این مهم ترین نقطه ضعف سیاست گذاری تجاری در ایران است. ایران با انجام پروژه های تجاری و اقتصادی مشترک با افریقا می تواند از مزایای تجارت با این قاره بهره گیرد.در صحبت های خود به فرصت اجرای پروژه های مشترک با افریقا اشاره کردید. در این باره بیشتر توضیح دهید.
ورود به عرصه های سرمایه گذاری مشترک در فعالیت های تجاری و اقتصادی، از فرصت های بالقوه همکاری های ایران و قاره افریقا و صادرات و واردات تنها بخشی از فعالیت های اقتصادی است و باید نگاهی گسترده تر به فرصت های درآمدزایی داشت. توجه به توسعه همکاری ها در زمینه گردشگری و تقویت روابط فرهنگی از دیگر نکات همکاری با افریقا است، همچنین بهره گیری از فرصت جغرافیایی کشورهای افریقایی و دسترسی آنها به اقیانوس اطلس، مسئله ای حائزاهمیت است. اگر بتوانیم شرکت های بزرگ و مشترک در حوزه صید و ماهیگیری، کشاورزی و دامداری را در کشورهای مختلف افریقایی راه اندازی کنیم، وارد پروژه هایی دوسر سود می شویم که مزایای مهمی را برای ایران به همراه خواهند داشت. هزینه سرمایه گذاری در پروژه های اقتصادی و تجاری افریقا، برای ایران هزینه ای کمتر و آورده ای بیشتر خواهد داشت. توسعه روابط تجاری با کشورهای افریقایی، زمینه ساز جهانی شدن تجارت و اقتصاد ایران است و می توان از مسیر افریقا، به سطح گسترده ای از تجارت جهانی رسید.
سخن پایانی
مهم ترین منبع ارزآوری برای ایران، صادرات است. با افزایش تحریم های بین المللی، فروش نفت ایران دچار مشکل شده است و درآمدهای نفتی کاهشی چشمگیر داشته اند. این اتفاق، فرصت خوبی است تا مقامات دولتی به فرصت های تجارت غیرنفتی متمرکز شوند. طی یک سال اخیر، بحران های مختلف اقتصادی که از کمبود منابع ارزی کشور سرچشمه می گرفت، نشان داد که رونق صادرات و دریافت ارزهای حاصل از آن می تواند تا چه میزان بر اقتصاد کلان کشور اثرگذار باشد.
