کیک اقتصاد روز به روز کوچک‌تر می‌شود
تورم بالا و جهنده یکی از مشکلات اقتصادی و اجتماعی بی‌پایان در ایران بوده که به گسترش فقر و تشدید تنش‌های اجتماعی در این کشور کمک کرده است.
نرخ سالانه تورم ایران طی دو دهه گذشته به طور متوسط در محدوده 20 درصد در نوسان بوده است و این رقم بسیار بالاتر از نرخ تورم در کشورهای در حال ظهور دیگر و همتایان منطقه ای ایران بوده است. با شیوع کرونا و تاثیر گذاری آن بر اقتصاد ایران به همراه تحریم های مالی و تجاری آمریکا و محدود شدن عرضه کالاها، نرخ تورم در ایران در پایان سال 99 تقریباً به 50 درصد رسید. این رقم در سال 1400 بالغ بر 40 درصد بود. تورم فزاینده به همراه رشد اقتصادی پایین و نرخ بیکاری بالا منجر به کاهش شدید قدرت خرید در این کشور شده است. دولت سیزدهم مهار تورم را در اولویت اقتصادی قرار داد و بااینهمه سازمان های بین المللی مانند صندوق بین المللی پول از ادامه روند افزایش تورم ایران تا 2سال آینده خبر می دهند. گزارش این مرکز از عوامل تعیین کننده نرخ تورمدر ایران نشان می دهد، تحریم ها با کم کردن واردات و ایجاد محدودیت در عرضه به طور مستقیم و کاهش ارزش پول ملی و افزایش کسری بودجه به طور غیرمستقیم باعث تورم می شود. صمت در این گزارش به بررسی آثار تورم بر معیشت پرداخته است.
دولت برای کاهش تورم چه کرد؟
کاهش پایدار نرخ تورم مستلزم تغییر اساسی در سیاست های مالی، پولی و انجام اصلاحات ساختاری است. در حالی که رفع تحریم ها با ثبات بخشیدن به نرخ ارز و تسهیل اجرای اصلاحات سخت اقتصادی می تواند به کاهش سریع تر تورم کمک کند باید گفت در شرایط بقای تحریم ها نیاز بسیاری ضروری تری به اجرای این گونه اصلاحات احساس می شود.
این اصلاحات باید به تدریج انجام شود. در کوتاه مدت، کاهش کسری بودجه و اتخاذ سیاست پولی انقباضی شامل حذف یارانه های انرژی، یارانه های ارزی و کنترل نرخ بهره با انتقال هدفمند به خانوارهای کم درآمد موثرترین سیاست برای کاهش تورم به حساب می آید.
کسری بودجه دولت باید برای مهار تورم کاهش یابد البته به تدریج تا این که روند احیای اقتصاد کشور با وجود تحریم ها مختل نشود.
یارانه های انرژی که بیشتر از همه بخش های ثروتمندتر از آن بهره مند می شوند باید با یک استراتژی اقناع جمعی حساب شده قطع شود. این کار اگرچه در کوتاه مدت منجر به افزایش فشارهای تورمی می شود اما می توان اقشار ضعیف تر جامعه را با پرداخت های نقدی هدفمند و مستقیم حمایت کرد.
همچنین به عقیده برخی از کارشناسان اقدام دولت در حذف ارز دولتی 4200 تومانی گام نخست خوبی برای تک نرخی کردن تمام نرخ های ارز و حذف انحرافات در این زمینه به حساب می آید. مدافعان این طرح تاکید دارند همراه با تک نرخی کردن ارز باید افزایش قابل توجهی در نرخ بهره و سپرده بانکی اعمال شود تا بازار ارز به ثبات برسد و رشد اعتبارات مهار شود.
به گفته کارشناسان پایین نگه داشتن دستوری نرخ بهره و سپرده های بانکی کمتر از نرخ تورم، سودآوری بانک ها را از میان می برد و باعث افزایش تورم می شود.
آثار وجود تورم
فرشاد پرویزیان، نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران درباره تورم در اقتصاد کشور به صمت گفت: افزایش نرخ یعنی تورم که در ادامه آن افزایش مداوم قیمت ها رخ می دهد. در حالت تورم، قیمت ها به شکل نامنظم افزایش پیدا می کنند. کاهش قدرت خرید و ارزش پول، افزایش نرخ کالاها و خدمات نیز از آثار وجود تورم است. همچنین تورم را می توان افزایش بی رویه نرخ کالاها و خدمات بدون پشتوانه و بدون برنامه ریزی دانست که باعث کاهش قدرت خرید می شود و تعادل میان تقاضای محصولات با نقدینگی موجود برای خرید محصولات را بر هم می زند.
وی در ادامه با توضیحات بیشتری از تعریف تورم افزود: تورم زمانی ایجاد می شود که تقاضا برای خرید کالاها و محصولات افزایش یابد، اما میزان موجود این کالاها و خدمات در سطح جامعه کم باشد. در واقع، زمانی که فاصله میان نرخ واقعی با نرخ فروش کالاها زیاد شود، در اصطلاح می گویند که قیمت ها متورم شده است. هرچه این فاصله بیشتر شود، نرخ تورم نیز بیشتر خواهد شد.
راهکار چیست؟
پرویزیان با بیان راهکاری برای کمک به حل تورم سنگین ایجاد شده در کشور، تصریح کرد: تورم ناشی از رشد نقدینگی است و ریشه پولی دارد. راهکار کاهش تورم نیز سیاست پولی مناسب است. یکی از دلایل ایجاد تورم، کسری بودجه دولت است. زمانی که هزینه های دولت از درآمدهای آن در بودجه سالانه بیشتر بشود، دولت به کسری بودجه خواهد خورد. نحوه تأمین کسری دولت یکی دیگر از عوامل تشدید تورم است.
اگر دولت برای تامین کسری خود، از بانک مرکزی یا فروش درآمدهای ارزی مثل نفت استفاده کند، پایه پولی و نقدینگی کل اقتصاد افزایش خواهد یافت. این افزایش نقدینگی، تورم را به بار خواهد آورد. به معنای دیگر استقراض از بانک مرکزی یا بانک های خارجی، باعث افزایش پایه پولی و نقدینگی در اقتصاد می شود که آثار تورمی دارد. برای مثال زمانیکه شما می خواهید چیزی خریداری کنید و پولی ندارید، ۲ راهکار دارید، یا پول به دست آورید یا خرج نکنید! درآمد که به واسطه تحریم ها با سختی همراه است، بخش عظیمی از مخارج نیز حقوق کارکنان دولت است. پس راهکار چیست؟
تحریم بیشترین سهم را از اوضاع بد اقتصادی دارد
نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران ضمن تاکید بر اینکه مردم درآمد ثابتی دارند و در مقابل قیمت ها افزایشی است، اظهارکرد: واضح است که درآمد مردم در برابر نرخ هایی که هر روز جابه جا می شوند، افزایش چندانی نداشته است. در نتیجه روز به روز قدرت خرید کاهش پیدا می کند. این اتفاق به این معنی است که معیشت مردم کمتر می شود. ابتدا گوشت از سفره ها کم می شود، سپس برنج و... و در نهایت سفره ای برای مردم نمی ماند.کیک اقتصاد روز به روز کوچک تر می شود و در نتیجه سفره خانوار ذره ذره کوچک تر می شود.
وی در ادامه با اشاره به تاثیر تحریم ها بر اقتصاد کشور اظهارکرد: تحریم بیشترین سهم را از اوضاع بد اقتصادی دارد و مابقی آن مشکلات داخلی است. تحریم ها به طور غیرمستقیم از طریق نرخ ارز و همچنین به طور مستقیم بر تورم تأثیر می گذارند.
پرویزیان درباره تاثیر پرداخت یارانه و کمک به معیشت مردم گفت: از ۸۵ میلیون جمعیت کشور، دولت به حدود ۵۰ میلیون نفر یارانه می دهد. یعنی ۶۰ میلیون نفر از نظر دولت مستحق دریافت یارانه هستند و در فقر به سر می برند.
از سوی دیگر ۵۰ میلیون نفر یارانه دریافت می کنند و حدود ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور نیز به گونه ای وابسته به واحدهای صنفی هستند که دولت از آنها مالیات دریافت می کند. دولت از شخصی مالیات می گیرد و به شخص دیگر یارانه می دهد و این پرداخت ادامه پیدا می کند. یارانه و مالیات دو روی یک سکه است و اسم آن پرداخت انتقالی است یعنی پرداختی که از دولت به مردم و یا بالعکس انجام می شود. جای سوال است که چرا مالیات می گیرید که یارانه بدهید؟ بالاخره فرد نیازمند یارانه است یا سود کرده و باید مالیات پرداخت کند؟
یارانه پاسخگو مخارج نیست
نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران با انتقاد نسبت به فرآیند پرداخت یارانه و افزایش مبلغ آن بیان کرد: به هیچ عنوان موافق افزایش نرخ یارانه نیستم. این مبلغی است که هیچ یک از مخارج یک فرد را پاسخگو نیست.
یارانه باید هدفمند و بابت کالاهای خاص پرداخت شود. این در حالی است که در خصوص یارانه ۲ دیدگاه وجود دارد. عده ای بر این باورند که دولت پول را واریز و اختیار آن را به عهده مردم بگذارد. عده ای دیگر نیز بر این باورند که یارانه ای که برای خرید لبنیات داده می شود خرج خرید سیگار می شود. اما نکته مشخص این است که نظام پرداخت یارانه ایراد دارد.
جلوگیری از افزایش لجام گسیخته تورم
با وجود نظرات کارشناسی نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این نظرند که افزایش قیمت ها باعث صرفه جویی و اصلاح اقتصاد شده است.
خسرو ابراهیمی نیا، نایب رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران درباره تورم موجود در کشور به صمت گفت: اگر از جمله تورم استفاده نکنیم، به نتیجه بهتری خواهیم رسید.
جدید دستوری مبنی بر تشکیل ستاد بررسی تورم را صادر کرده است که این اهمیت از سوی دولت نتایج خوبی را به همراه دارد. بر این اساس اعضای ستاد هماهنگی اقتصادی دولت مقرر کردند، واحد رصد تورم به منظور رصد و کنترل رشد تورم در یکی از معاونت های ریاست جمهوری تشکیل شود و سیاست های مقتضی برای جلوگیری از افزایش قیمت ها را به ستاد هماهنگی اقتصادی پیشنهاد کند.
در ۳ ماه گذشته شاهد افزایش لجام گسیخته تورم نبودیم و دولت دارد آن را مهار می کند.
تامین نیاز مردم اولویت دولت است
وی با اشاره به تاکید دولت بر تامین نیازهای اولیه مردم اظهارکرد: برنامه حاکمیت از ابتدا این بوده که کالاهای مورد نیاز مردم مثل آرد، شکر، روغن و... را ارزان نرخ به دست آنها برساند. متاسفانه در این بین شاهد این موضوع بودیم که یکسری از افراد سوء استفاده کردند و شکر یا آرد. سوبسیدی را که دولت به منظور معیشت مردم ایجاد کرده بود، آزادفروشی می کردند و سودهای بسیاری به دست می آورند. یارانه یا سوبسید شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت می شود یا به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به یک کالا یا خدمتی جهت افزایش رفاه عمومی جامعه به مردم داده می شود.
ابراهیمی نیا با توجه به اینکه قیمت ها در چند ماه اخیر بسیار افزایشی شده است، بیان کرد: حاکمیت چیزی را گران نکرد بلکه با بررسی میزان مصرف موادغذایی مردم، اصلاح قیمتی انجام داد. در نتیجه این فرآیند سوبسید را به جای آن که به واردکننده بدهد و رانت ایجاد شود به مردم کمک هزینه های معیشتی پرداخت کرد.
جلوگیری از اسراف
نایب رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران با بیان اینکه با نظر برخی از کارشناسان مبنی بر کوچک شدن سفره های مردم اصلا موافق نیستم، افزود: در گذشته موادغذایی به دلیل ارزان بودن و خرید بیش از حد نیاز خراب می شدند، تاثیر مهم این اصلاح قیمت، جلوگیری از اسراف است. بنده به اینکه در آینده شرایط بسیار خوبی در زمینه توزیع، تولید و صادرات رخ خواهد داد، امیدوارم.
سخن پایانی
هرچند که هیچ دولتی تا به حال مسئولیت ایجاد تورم های وحشتناک را گردن نگرفته است اما همه دولت ها، همیشه مقابل افزایش دستمزدها ایستاده اند و در برابر افزایش نرخ کالا و خدمات سر پایین انداخته و کوتاه آمدند. نتیجه این کوتاه آمدن هم سفره کوچک مردم است که روزی برق رنگ و لعاب آن به چشم می زد و امروز برای بسیاری از خانواده ها چیزی جز آبروداری نمانده است. تا آنجا که برخی این روزها صورت خود را با سیلی سرخ نگه می دارند.
