قطار تجارت ترکیه سریع‌تر از ایران است
ایران طی چند مدت اخیر تلاش کرد تا ضمن بهبود روابط خود با کشورهای منطقه، فرصت‌های تجاری ازدست‌رفته را بازگرداند.
انعقاد تفاهمنامه های مختلف و تعیین اهداف متعدد برای کسب سهم بازار کشورهای همسایه و منطقه، از جمله اقدامات انجام شده در چند وقت گذشته بود، اما همیشه تنش های سیاسی یکی از موارد تاثیرگذار بر امر تجارت است. کارشناسان معتقدند ایران به دلیل نداشتن زیرساخت های مناسب فنی و قانونی برای صادرات، نمی تواند در دستیابی به اهداف کلان تجاری خود موفق باشد. حال اگر به این نقایص، مشکلات سیاسی جهانی و منطقه ای را هم اضافه کنیم، شرایط تجارت برای ایران دشوارتر خواهد شد. به عنوان مثال، پس از شدت گرفتن چالش های سیاسی میان آذربایجان و ارمنستان در چند ماه گذشته، میزان تجارت ایران با کشور آذربایجان بسیار کاهش یافت. پیش بینی می شود این کاهش ادامه دار باشد و اگر تنش ها بالا گیرد، دامن تجارت ایران را خواهد گرفت، اما در این میان، برخی کشورها حتی از شرایط متشنج سیاسی نیز به نفع اقتصاد خود بهره گرفته و این مسئله نشان از برنامه ریزی های گسترده و تخصصی این کشورها دارد. صمت در این گزارش با سیدجلال ابراهیمی، رئیس خانه اقتصاد و تجارت ایران و ترکیه درباره وضعیت تجارت در محدوده آسیای میانه و راهکارهایی که ایران می تواند تجارت خود را در شرایط کنونی حفظ کند، به گفت وگو پرداخته است.
صادرات ترکیه به اروپا، ۱۶۸ برابر ایران
هر چند تجارت با کشورهای منطقه و توجه به ظرفیت های آن، از الزامات مهم است، اما نمی توان از بازار کشورهای اروپایی نیز غافل شد. اتاق بازرگانی تهران در یکی از گزارش های خود به بررسی وضعیت تجارت ایران، ترکیه و عربستان سعودی با اتحادیه اروپا پرداخته که نشان از فاصله قابل توجه آمارها میان این 3 کشور دارد.
اتحادیه اروپا با حضور ۲۷ کشور، یکی از اصلی ترین حوزه های تجاری در جهان محسوب می شود و باتوجه به اینکه این کشورها در سال ۲۰۲۱ ، بیش از ۲۱۰۰ میلیارد یورو واردات داشته اند، به عنوان یکی از اصلی ترین مقاصد صادراتی کشورهای مختلف به حساب می آیند.
گزارش اتاق بازرگانی تهران نشان می دهد که در نیمه نخست سال ۲۰۲۲ ، ترکیه نزدیک به ۵۰ میلیارد یورو صادرات به اتحادیه اروپا داشته است که این عدد در قیاس با آمار در حدود ۳۷ میلیارد یورویی سال گذشته، افزایش ۳۴ درصدی را نشان می دهد، همچنین ترکیه در طول این مدت، حدود ۴۶ میلیارد یورو از اتحادیه اروپا واردات داشته که این عدد نیز در قیاس با سال گذشته، افزایش ۲۰ درصدی را نشان می دهد.
در نیمه نخست سال ۲۰۲۲ ، عربستان سعودی به اتحادیه اروپا بیش از ۱۷ میلیارد یورو صادرات و در مقابل از این اتحادیه ۱۴ میلیارد یورو واردات داشته است.
این آمار نشان می دهد که در حوزه صادرات ۹۶ درصد و در حوزه واردات ۱۴ درصد تجارت عربستان سعودی با اتحادیه اروپا رشد کرده است.
در ادامه، بررسی آمارهای تجاری ایران نیز نشان می دهد که در نیمه نخست سال جاری میلادی، میزان صادرات ایران به اتحادیه اروپا تنها ۵۵۶ میلیون یورو بوده و در مقابل حدود 2 میلیارد یورو نیز واردات ایران از این اتحادیه بوده است. به این ترتیب، صادرات ایران ۳۶ درصد و واردات ۱۱ درصد رشد کرده است.
براساس آمار موجود، صادرات ترکیه به اتحادیه اروپا ۱۶۸ برابر ایران و صادرات عربستان سعودی نیز ۵۹ برابر ایران بوده است، همچنین ترکیه تراز تجاری مثبت ۲.۴ و عربستان سعودی مثبت ۲.۹ میلیارد یورویی را ثبت کرده، اما ایران در این حوزه تراز تجاری منفی ۱.۵ میلیارد یورویی داشته است.
به عنوان سوال نخست، تجارت با کشورهای منطقه آسیای میانه و اتحادیه های اقتصادی این محدوده مانند اوراسیا، چه منفعتی را برای کشورها به همراه دارد؟
در پاسخ به این سوال ابتدا باید ظرفیت تجاری منطقه آسیای میانه را بررسی کرد، چرا که بیشتر کشورهای حاضر در اتحادیه های مهم تجاری مانند اوراسیا، در این منطقه قرار گرفته و همچنین نگاه اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان، به این کشورها و اتحادیه های این حوزه است.
کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در حال حاضر به میزان بالغ بر ۷۰۰ میلیارد دلار با کشورهای اروپایی تجارت می کنند.
میزان حجم مبادلات تجاری در بین کشورهای این منطقه نیز بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار است. ترکیه اهمیت و ظرفیت تجارت در این منطقه را شناسایی و برای کسب سهم تجارت در این بازار، برنامه ریزی های جدی کرده است. ایران در چند مدت اخیر، برای بهبود روابط تجاری خود با کشورهای این منطقه تلاش زیادی کرده و تا حدی توانسته موفق باشد، اما هنوز راه زیادی در پیش دارد.
بیشتر کالاهای صادراتی ایران در حوزه محصولات کشاورزی بوده و به دلیل کمبودهای جدی در بحث لجستیک و سایر الزامات صادرات، تجارت ایران افزایش چشمگیری با کشورهای منطقه پیدا نکرده است.
در حال حاضر ترکیه با شناسایی و بررسی دقیق نیازها و ظرفیت های منطقه، نه تنها حضور خود را در تجارت با کشورهای آسیای میانه پررنگ کرده، بلکه برنامه ریزی های جدی و موثر برای توسعه تجارت خود حتی با کشورهای شرق آسیا انجام داده است. تمامی این موارد نشان دهنده اهمیت آسیای میانه برای تجارت و ظرفیت اتحادیه های همکاری اقتصادی این منطقه مانند اوراسیا است.
در صحبت های خود به تلاش ترکیه برای حضور پررنگ در تجارت کشورهای آسیای میانه اشاره کردید. آیا ترکیه توانسته جایگزین ایران در تجارت با کشورهای منطقه شود؟
در سال های گذشته، ایران فرصت زیادی برای توسعه تجارت با کشورهای منطقه را داشت، اما متاسفانه با برنامه ریزی ها و تصمیمات اشتباه مکرر، این فرصت را از دست داد. برای مثال، زمانی که آذربایجان به عنوان یک کشور مستقل شناخته شد، مردم این کشور به ایران علاقه زیادی داشتند و مجال مناسبی بود تا ایران به راحتی بتواند حضور پررنگی در بازار کشور آذربایجان داشته باشد، اما با تصمیم گیری های اشتباه، راه را برای ورود سایر کشورها باز کردیم. نه تنها در آذربایجان، بلکه برای توسعه تجارت با تمامی کشورهای منطقه، ایران برنامه ریزی و تصمیمات درستی اتخاذ نکرده و این موضوع سبب شده تا کشورهایی مانند ترکیه، بتوانند به راحتی از ظرفیت های تجارت در این محدوده استفاده کنند.
ترکیه نه تنها تجارت با کشورهای این منطقه را در دستور کار خود از سال های قبل قرار داد، بلکه از این کشورها برای عبور دادن قطار تجاری خود و رسیدن به بازارهای دورتر نیز استفاده کرد. ترکیه از کشورهای حوزه CIS و حضور در این کشورها برای ایجاد یک مسیر تجاری بهره گرفت و به اغین ترتیب توانست قطار تجارت خود را به چین و کشورهای آسیای شرقی برساند، از این رو ترکیه بخش زیادی از بازارهای تجاری و صادراتی منطقه را تصاحب کرده و به دنبال گسترش آن است.
عملکرد ترکیه و برنامه ریزی های این کشور برای دستیابی به بازارهای تجاری را چطور ارزیابی می کنید؟
ترکیه طی سال های اخیر در دسترسی به بازارهای صادراتی کشور چین و سایر کشورهایی که در این مسیر قرار داشتند، موفق عمل کرده و این موفقیت، حاصل برنامه ریزی، تلاش و تدوین راهبردهای کارآمد این کشور در عرصه تجارت است.
ترکیه سیستم حمل ونقل لجستیکی قدرتمندی داشته و توانسته ضمن شناسایی ظرفیت ها، هیچ فرصتی را از دست ندهد، همچنین از مسائلی که به عنوان تنش سیاسی یاد می شوند، برای تقویت تجارت خود استفاده کرده است. به عنوان مثال، ترکیه با ایجاد شورای همکاری منطقه ای ترک زبانان، کشورهای ترک زبان منطقه را کنار هم جمع کرده و در این مجمع، شرایطی را برای تقویت و توسعه تجارت کشورهای ترک زبان منطقه با یکدیگر فراهم کرده است، بنابراین اگر نگاهی به عملکرد ترکیه در سال های اخیر بیندازیم، خواهیم دید این کشور با برنامه ریزی مدون و صحیح، توانسته خود را به عنوان یک کشور قدرتمند در عرصه تجارت نه تنها به منطقه بلکه به جهان ثابت کند.
بدیهی است، فعالیت های بازرگانی، نیازمند تهیه بسترها و فراهم کردن تمامی الزامات اقتصادی بوده که ایران در این موضوع ناموفق عمل کرده است.
به نظر شما راهکار مهمی که ایران می تواند در راستای افزایش روابط تجاری خود با کشورهای منطقه به کار گیرد، چیست؟
همان طور که پیش تر گفته شد، توسعه تجارت به ابزارها و لوازم متعددی نیاز دارد. برای صادرات، ابتدا باید محصولات صادرات محور داشته باشیم. متاسفانه امروزه بخش زیادی از کالاهای صادراتی ایران را محصولات کشاورزی و دامی تشکیل می دهند، هرچند در تجارت این کالاها نیز موفق نیستیم، چرا که بیشتر به دلیل مشکلات قانونی، ضعف های لجستیکی و سایر نقص های این چنینی پشت مرزها مانده و فاسد می شوند.
کالاهای فاسدنشده نیز با کیفیتی بسیار پایین به مقصد می رسند که در نهایت نشان می دهد ایران در صادرات محصولات کشاورزی خود نیز تا به امروز موفق عمل نکرده است، از این رو در ابتدا نبود کالاهای صادرات محور و وجود چالش های جدی در روند صادرات، از ضعف های ایران در تجارت است.
کمبود ماشین آلات حمل ونقل و تجهیزات لجستیکی، نقایص قانونی که روند تجارت را کند می کنند، نداشتن برنامه ریزی مدون و صحیح و سایر مسائل این چنینی، از موانع اصلی توسعه صادرات ایران به کشورهای همسایه محسوب می شوند.
زمانی که ایران نتواند به کشورهای منطقه صادراتی داشته باشد، چطور انتظار می رود که بتواند وارد بازار کشورهای دورتر از منطقه مانند اروپا یا حتی آسیای شرقی شود؟
بنابراین در ابتدا ایران باید ضمن بهبود روابط دیپلماتیک خود با سایر کشورها، رویکرد خود به تجارت و صادرات را تغییر دهد، سپس با فراهم کردن زیرساخت های فنی موردنیاز و به روز جهانی، برنامه ریزی مناسب و کاربردی در این امر داشته باشد.
نقش بخش خصوصی و اتاق بازرگانی را در توسعه صادرات ایران چطور ارزیابی می کنید؟
یکی از راهکارهایی که می تواند منجر به توسعه صادرات ایران شود، تاسیس مراکز تجاری در کشورهای مقصد است.
متاسفانه امروزه بخش خصوصی سرمایه های مالی خود را در بانک ها نگهداری کرده و آن را وارد چرخه تجارت و سرمایه گذاری نکرده است. فعالان بخش خصوصی و تاجران اتاق های بازرگانی می توانند در کشورهای مختلف، سرمایه گذاری کرده و با ایجاد بسترهای مختلف تجاری فرصت را برای توسعه صادرات فراهم آورند.
آنها می توانند با تاسیس مراکز تجاری در کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر، سرمایه گذاری های سودبخشی را انجام دهند، چرا که باوجود این مراکز و برپایی نمایشگاه های تخصصی بین المللی، کالاهای ایرانی به سراسر جهان معرفی شده و مجالی برای افزایش تجارت با کشورها پدید می آید.
متاسفانه در حال حاضر چنین روحیه ای برای سرمایه گذاری در تجارت در کشور حاکم نیست و فعالان بخش خصوصی نیز فعالیت چندانی در این امر ندارند. توسعه صادرات با همکاری دستگاه های دولتی و بخش خصوصی امکان پذیر بوده و این دو در کنار هم می توانند نقشی مهم را در تجارت کلان کشور به همراه داشته باشند.
سخن پایانی
همان طور که در گزارش عنوان شد، فعالیت بخش خصوصی یکی از ارکان مهم توسعه تجارت است. نه تنها در بحث صادرات و فعالیت های بازاریابی، بلکه حتی در تولید کالاهای صادرات محور نیز فعالان این بخش می توانند نقش کلیدی و مهمی داشته باشند، اما توجه به ظرفیت های بخش خصوصی، نباید ما را از وظایف بدیهی دستگاه های دولتی و کم کاری آنها در توسعه تجارت غافل کند. بسیاری از ضعف های امروزه چه در بحث قوانین و چه زیرساخت های فنی و لجستیکی، به دلیل بی توجهی دولت به الزامات تجارت است.
