تجارت جهانی طی چند دهه اخیر و در پی عضویت بیشتر کشورها در سازمان جهانی تجارت ( WTO ) و نیز انعقاد انواع موافقتنامه ‌ های تجاری منطقه ‌ ای، به ‌ موجب تسهیل تجاری پدیدآمده ناشی از آن، روند رو به رشدی را در پیش گرفت. سازمان تجارت جهانی ( wto ) به ‌ عنوان مهم ‌ ترین سازمان در رابطه با تنظیم قوانین مربوط به تجارت جهانی مطرح می ‌ شود. این سازمان، فعالیت ‌ های جهانی مربوط به تجارت را بررسی و نظام ‌ دهی می ‌ کند. از این ‌ رو، بسیاری از کشورها طی سال ‌ های گذشته در تلاش بودند تا به عضویت این سازمان درآیند. بسیاری از کشورهای خاورمیانه، عضو سازمان جهانی تجارت هستند، اما ایران به ‌ عنوان یکی از کشورهای مهم در عرصه اقتصاد و تجارت جهانی، هنوز به عضویت این سازمان درنیامده است. در رابطه با پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی، نظرات متفاوتی وجود دارد و برخی معتقدند ایران برای توسعه تجارت خود، نیازی به ملحق شدن به این مجمع ندارد، اما فعالان اقتصادی و بازرگانان نظری برخلاف آنها داشته ‌ اند و به ‌ عقیده آنها، رشد تجارت به ‌ ویژه صادرات غیرنفتی که در شرایط فعلی منبع مهم درآمدهای ارزی کشور محسوب می ‌ شود، با پیوستن به اتحادیه ‌ های اقتصادی مختلف و عضویت در سازمان تجارت جهانی محقق خواهد شد. صمت در گفت ‌ وگو با کارشناسان و فعالان تجاری، به بررسی اهمیت و جنبه ‌ های مختلف پیوستن ایران به WTO و همچنین الزامات مهم برای بهره ‌ مندی از مزایای عضویت در اتحادیه ‌ های اقتصادی و تجاری پرداخته است.

ماهیت WTO و اهداف توسعه تجارت

معضلات ناشی از سیاست ‌ های حمایتی حتی در دوره قبل از جنگ جهانی دوم، برخی کشورهای غربی را به فکر حذف موانع تجاری و ایجاد تسهیلات برای رونق تجارت جهانی انداخت. نخستین نشست در این زمینه در سال ۱۹۴۷ با حضور ۲۳ کشور در ژنو تشکیل شد و موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) به ‌ عنوان چارچوب همکاری ‌ های تجاری در سطح بین ‌ المللی موردپذیرش قرار گرفت. مهم ‌ ترین اهداف سازمان تجارت جهانی ( WTO )؛ آزادی ‌ سازی تجارت خارجی، نرخ کالاها و خدمات (حذف کلیه یارانه ‌ های مستقیم)، نرخ بهره و ارز، لغو انحصارات دولتی و خصوصی جریان آزاد اطلاعات، تخصیص بهینه منابع به ‌ وسیله بازار، جداسازی 2 مفهوم اقتصاد و تامین ‌ اجتماعی، ایجاد دولت ناظر به ‌ جای دولت عامل در عرصه سیاست و اقتصاد است. کشورهایی که بدون پیوستن به WTO به فعالیت ‌ های اقتصادی و تجاری خود ادامه می ‌ دهند، در برخورداری از مزایای مربوط به دسترسی به بازارهای کشورهای عضو این سازمان، حذف موانع گمرکی و تعرفه ‌ ای دچار مشکل شده و صادرات ‌ شان محدودتر و واردات ‌ شان با هزینه بیشتری تامین خواهد شد. کارشناسان معتقدند کشورهایی که بر صادرات تک ‌ محصولی نفت تکیه دارند، در پیوستن به گات مردد هستند و نفعی در پیوستن به سازمان تجارت جهانی و دستیابی به بازارهای جهانی نمی ‌ بینند، اما در سال ‌ های اخیر این کشورها نیز در راستای تنوع محصولات صادراتی خود و افزایش صادرات غیرنفتی گام برداشته ‌ اند، بنابراین چاره ‌ ای ندارند جز اینکه از معافیت ‌ ها و تخفیف ‌ های تعرفه ‌ ای حاضر در سازمان تجارت جهانی و موافقتنامه گات استفاده کنند.

مهم ‌ ترین ضعف ایران در توسعه تجارت

احمد پورفلاح، رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا در گفت ‌ وگو با صمت، به اهمیت حضور ایران در تجارت آزاد جهانی تاکید کرد. او معتقد است: مهم ‌ ترین فرصت ‌ های تجاری در توسعه ارتباطات جهانی شکل می ‌ گیرد. پورفلاح در این ‌ باره تصریح کرد: یکی از مشکلات اصلی توسعه ایران طی سال ‌ های اخیر، حضور نداشتن در کمپ ‌ های اقتصادی مهم دنیا است. ایران در اتحادیه ‌ های مهم اقتصادی وارد و در بسیاری از این سازمان ‌ های همکاری اقتصادی بنا به دلایل مختلفی پذیرفته نشده است. عضویت نداشتن ایران در سازمان تجارت جهانی ( wto ) و اتحادیه مراکز تجارت جهانی ( wtc )، مهم ‌ ترین ضعف ایران برای توسعه روابط تجاری خود با سایر کشورها است. این فعال بازرگانی ادامه داد: سازمان تجارت جهانی یک سازمان بین ‌ المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می ‌ کند. افغانستان به ‌ عنوان جدیدترین عضو این سازمان است، اما ایران هنوز نتوانسته به عضویت سازمان تجارت جهانی درآید. این یک ضعف و نقص جدی برای تجارت ایران تلقی می ‌ شود و نمی ‌ توان منکر معایب محدود بودن روابط تجاری ایران در جهان شد. نبود ایران در اتحادیه ‌ های مهم تجاری بین ‌ المللی، سبب شده تا شانس ‌ های مهم تجاری و اقتصادی را از دست دهیم و این فقدان، آسیب کمی نیست. پورفلاح در ادامه تاکید کرد: حضور در سازمان تجارت جهانی، بستر توسعه فعالیت ‌ های بازرگانی را برای کشورها فراهم می ‌ کند که در جهان امروز، مسئله کم ‌ اهمیتی نیست. ایران طی سال ‌ های گذشته بارها برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی درخواست داده، اما تا اکنون تلاش ‌ های دولت ایران برای پیوستن به این سازمان بی ‌ ثمر بوده است. بنابراین، فرصت ایجاد ارتباطات تجاری با کمترین محدودیت و بیشترین منفعت، هنوز برای ایران میسر نشده است.

کمبود تولیدات صادرات ‌ محور

پورفلاح در ادامه توسعه ‌ های فنی و بهبود کیفیت تولیدات را یکی از ثمره ‌ های توسعه روابط تجاری ایران با کشورهای جهان عنوان کرد و در این ‌ باره گفت: با افزایش روابط بین ‌ المللی، در فعالیت تمامی حلقه ‌ های زنجیره اقتصادی، بهبود نسبی حاصل خواهد شد. در گام نخست، واحدهای تولیدی با شرایط مطلوب ‌ تری فعالیت خواهند کرد، چرا که تجهیزات و ماشین ‌ آلات تخصصی و به ‌ روز جهانی وارد کشور شده و سطح کیفی محصولات بالا خواهد رفت. همچنین از سویی دیگر، سرمایه ‌ های مناسبی وارد کشور شده و منابع مالی سرمایه ‌ گذاران خارجی می ‌ تواند نیروی محرکه مهمی برای چرخه تولید باشد. بنابراین، کالاهای تولیدشده از نظر نرخ و کیفیت رقابت ‌ پذیرتر بوده و می ‌ توانند با سایر محصولات مشابه در بازارهای جهانی رقابت کنند. این فعال بازرگانی ادامه داد: یکی از اصول اساسی توسعه تجارت غیرنفتی، وجود کالای رقابت ‌ پذیر است. تا زمانی که کالایی مناسب برای ارائه نداشته باشیم، صادرات رشد نخواهد کرد. علاوه ‌ بر آن، ورود تجهیزات و فناوری به ‌ روز، به تکمیل چرخه ارزش ‌ افزوده نیز کمک خواهد کرد. در این صورت، زنجیره کالای صادراتی بهبود یافته و می ‌ توانیم محصولاتی با ارزش بالاتر صادر کنیم، بنابراین وجود رابطه موثر و مناسب با کشورهای جهان، تمامی فعالیت ‌ های اقتصادی داخلی و خارجی کشور را تحت ‌ تاثیر قرار داده و تاکید کارشناسان برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و کاهش موانع دیپلماتیک با سایر کشورها، به این منظور است.

جزئیات تجارت با منطقه نامعلوم است

رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا به پیامدهای عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای اشاره کرد و در این ‌ باره گفت: ایران در چند مدت اخیر تلاش زیادی برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای کرد و در نهایت موفق هم شد. همان ‌ طور که پیش ‌ تر عنوان شد، عضویت در اتحادیه ‌ های اقتصادی برای بهبود و تسهیل فرآیند تجارت امری لازم و ضروری برای اقتصاد تمامی کشورها است. بنابراین، حضور ایران در اتحادیه شانگهای را می ‌ توان مثبت ارزیابی کرد، اما شکل اجرایی توسعه همکاری ایران با کشورهای عضو این سازمان و سایر موارد قانونی و تسهیلاتی همچنان مشخص نشده است. بنابراین، از جزئیات تجارت با کشورهای عضو این سازمان همکاری در آینده معلوم نیست و نمی ‌ توان اظهارنظر قطعی درباره آینده فعالیت ‌ های بازرگانی ایران در سازمان شانگهای داشت. پورفلاح در ادامه تاکید کرد: به ‌ طورکلی لازم است، تلاش کنیم عضو اتحادیه ‌ ها و پیمان ‌ های اقتصادی شویم که رنگ ‌ وبوی سیاسی نداشته باشند. در چنین شرایطی، روابط ایران با سایر کشورها در فضایی مطمئن ‌ تر و کم ‌ تنش ‌ تر مستحکم خواهد شد. همچنین، بستر برای تبادل کالا و خدمات مهیا شده و به ‌ صورت گسترده و بهینه می ‌ توانیم از مزایای این روابط کم ‌ نوسان و مطمئن بهره ‌ مند شویم. تنها در فضایی کم ‌ تنش، تجارت به بالندگی خواهد رسید و ایران به چنین بستری برای افزایش صادرات غیرنفتی خود نیاز دارد.

برند ایرانی تقویت شود

پورفلاح در ادامه به مسئله جایگاه برند کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی اشاره کرد و گفت: فراهم شدن فضای مناسب برای ارائه کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی، یکی از مشکلات مهم فعلی در مسئله تجارت است. بنا به محدودیت ‌ های مختلف مانند تحریم، عضو نبودن ایران در سازمان تجارت جهانی یا سایر مشکلات داخلی و خارجی، بسیاری از تولیدات ایرانی به کشورهای همسایه برده شده و در آنجا با تغییر نام و برند کالای ایرانی، محصولات به نام کشور دیگری فروخته می ‌ شوند. به ‌ بیانی دیگر، کالاها در اصل تولید ایران هستند، اما با نام کشورهای همسایه به جهان عرضه می ‌ شوند. در نتیجه، شانس و فرصت تجارت کالای باکیفیت ایرانی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما گرفته می ‌ شود. رئیس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا تاکید کرد: فعالان اقتصادی معتقدند با افزایش مشارکت ایران در کارگروه ‌ های تجاری نه ‌ تنها منطقه ‌ ای بلکه جهانی، فرصت بیشتری در اختیار تجار برای صادرات و بهبود جایگاه برند تولیدات ایرانی قرار خواهد گرفت. بنابراین، نمی ‌ توان عضویت و حضور در مجامع تجاری بین ‌ المللی را کم ‌ اثر دانسته و هرچه همکاری ایران با سایر اتحادیه ‌ ها بیشتر باشد، درآمدهای تجاری بیشتری نیز نصیب کشور خواهد شد. پورفلاح در پایان نیز به اهمیت جوایز صادراتی اشاره کرد و گفت: تشویق سالانه صادرکنندگان موفق، یکی از مشوق ‌ های اصلی توسعه تجارت در کشور است.

در رابطه با جوایز صادراتی باید کمیته ‌ ای مسلط و بی ‌ طرف به ارزیابی فعالیت ‌ های تجاری بازرگانان بپردازد، چرا که هرگونه خطا در این موضوع، باعث خروج صادرکنندگان مهم از فعالیت ‌ های تجاری می ‌ شود. به ‌ نظر من، باید صادرکنندگان تازه ‌ کار را بیشتر از تجار باسابقه موردحمایت قرار داد، چرا که صادرکنندگان بنام و باتجربه، به ‌ طورسنتی یا از روش ‌ های دیگر از حمایت ‌ های متعددی بهره ‌ مند هستند، اما فعالان بازرگانی تازه ‌ نفس، بیشتر به حمایت ‌ های مالی و معنوی برای توسعه فعالیت ‌ های خود نیاز دارند.

تخفیفات تجاری اتحادیه ‌ های اقتصادی

یحیی آل ‌ اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق درباره اهمیت همکاری ایران با اتحادیه ‌ های اقتصادی و عضویت در سازمان تجارت جهانی گفت: حضور و فعالیت در بستر سازمان ‌ های همکاری اقتصادی، نقش بسزایی در میزان تجارت کشورها دارد و تلاش تمامی کشورها برای عضویت در اتحادیه ‌ های اقتصادی مختلف مهر تاییدی بر این امر است. به ‌ طور کلی، برقراری ارتباط با کشورهای عضو اتحادیه ‌ های اقتصادی منطقه ‌ ای و غیرمنطقه ‌ ای، برای تمامی کشورها مزایا و نقاط مثبت تجاری بسیاری دارد و به ‌ دلیل این اهمیت، ایران نیز در تلاش است تا روابط تجاری خود را با این کشورها گسترش دهد. هدف اصلی تشکیل اتحادیه ‌ های تجاری و اقتصادی آن است که کشورهای عضو این اتحادیه ‌ ها بتوانند راحت ‌ تر، بهتر و ارزان ‌ تر فعالیت ‌ های تجاری انجام دهند. وی در ادامه تصریح کرد: با تشکیل هر اتحادیه اقتصادی، مزیت ‌ ها و شرایط مناسب تجاری شکل گرفته و همکاری ‌ های چندجانبه برقرار است. کاهش عوارض و تعرفه ‌ های تجاری برای کشورهای عضو اتحادیه ‌ های تجاری و بهبود روند سرمایه ‌ گذاری برای فعالان اقتصادی، از مهم ‌ ترین مزایای حضور در پیمان ‌ های تجاری منطقه ‌ ای برای کشورها است. در سازمان تجارت جهانی نیز موافقتنامه ‌ هایی وضع شده که براساس آن کشورهای عضو می ‌ توانند در روند تجارت خود از معافیت ‌ ها و تخفیفات مختلفی بهره ‌ مند شوند. این مزایا تنها برای صادرات نبوده و واردات نیز با هزینه ‌ های کمتر انجام می ‌ شود. بنابراین، عضویت در این دست از اتحادیه ‌ ها، می ‌ تواند پیامدهای مثبت مهمی را برای کشورهایی که به تجارت خارجی خود اهمیت می ‌ دهند، داشته باشد.

توجه به ظرفیت اتحادیه ‌ های منطقه ‌ ای

آل ‌ اسحاق در ادامه به ظرفیت ‌ های اقتصادی اتحادیه ‌ های تجاری بین ‌ المللی تاکید کرد و در این ‌ باره توضیح داد: همان ‌ طور که پیش ‌ تر عنوان شد، عضویت در سازمان ‌ های همکاری تجاری بین ‌ المللی می ‌ تواند ضمن دارا بودن معافیت ‌ های تعرفه ‌ ای، هزینه تجارت را کم کند. تلاش ایران برای عضویت در اتحادیه ‌ های اقتصادی منطقه (مانند اتحادیه ‌ های اکو، اوراسیا و شانگهای) و حفظ روابط با آنها نیز در راستای بهره ‌ مندی از این مزیت ‌ های تجاری عنوان ‌ شده است. طی یک سال اخیر هم دیده شده، تمرکز دولت سیزدهم بر افزایش تجارت با کشورهای عضو این اتحادیه ‌ ها و تا حدودی هم در این باره موفق بوده است. وی ادامه داد: در حال ‌ حاضر وضعیت و آینده پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی مشخص نیست و از این ‌ رو، باید به ظرفیت ‌ های تجاری اتحادیه ‌ های اقتصادی منطقه توجه داشته باشیم. ایران اکنون عضو اتحادیه اقتصادی اکو است و در بحث عضویت در اتحادیه شانگهای نیز، دستاوردهای مناسبی طی چند مدت اخیر به ‌ دست آورده ‌ ایم. همچنین، دولت نیز در تلاش است تا روابط خود را با اتحادیه اوراسیا گسترده ‌ تر کند. بنابراین، به ‌ نظر می ‌ رسد بدنه فعلی دولت توجه زیادی بر ظرفیت ‌ های تجاری این اتحادیه ‌ ها دارد. از این ‌ رو امیدواریم در آینده با بهبود روابط تجاری ایران با کشورهای منطقه و حضور پررنگ ‌ تر در اتحادیه ‌ های اقتصادی، سهم کشور در تجارت جهانی، رشد مناسبی داشته باشد.

سخن پایانی

رئیس دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار خود، توجه به افزایش تجارت با کشورها همسایه و منطقه به ‌ ویژه کشورهای عضو اتحادیه ‌ های مهم اقتصادی را یکی از اهداف مهم اقتصادی عنوان کرده و براساس آمار به ‌ نظر می ‌ رسد یک گام به این هدف نزدیک شده است. دولت همچنان در تلاش است تا حضور خود را در این اتحادیه ‌ های اقتصادی پررنگ ‌ تر کند. باوجود مهم و مفید بودن حضور ایران در اتحادیه ‌ های اقتصادی منطقه ‌ ای، همچنان جای خالی عضویت در سازمان تجارت جهانی حس می ‌ شود. کارشناسان معتقدند تمرکز کردن تنها بر ظرفیت کشورهای منطقه، نباید ما را از تجارت با سایر کشورهای جهان و گسترش فعالیت ‌ های بازرگانی بازدارد.