سوء‌مدیریت سازمان بورس و تغییر مداوم ریاست این سازمان، اجرایی نشدن تشریفات قانونی جلسات و بی‌توجهی به نظرات نماینده‌های مجلس شورای اسلامی، رشد حبابی شاخص بورس، گرانفروشی سهام، فروش سهام کاغذی و... مهم‌ترین موضوعاتی هستند که قرار است از سوی نمایندگان دنبال شوند. بنابراین می‌توان این‌طور ادعا کرد که بررسی عملکرد وزارت امور اقتصادی و دارایی، شورای‌عالی بورس و همچنین سازمان بورس در سال گذشته، به اولویت نخست مجلسی‌ها بدل شده است. بدون تردید بررسی این شرایط از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما نباید از این نکته هم غافل شد که از دست رفتن سرمایه مردم به‌دنبال وعده‌وعیدهای سیاست‌گذاران نباید از اولویت‌های نمایندگان خارج شود.

در همین حال باید تاکید کرد که بازار سرمایه در موقعیت کنونی نیز شرایط سخت و شکننده‌ای را پشت‌سر می‌گذراند. این روزهای دشوار برای بازار سهام در حالی رقم می‌خورد که بهبود این بازار در رده نخستین وعده‌های دولت سیزدهم و همچنین سایر فعالان و سیاست‌گذاران اقتصادی کشور بوده است. بنابراین انتظار می‌رود در کنار رسیدگی به اشتباهات گذشته، از توجه به شرایط کنونی این بازار نیز غفلت نشود.

رفع گلوگاه‌ها با افزایش نظارت

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و در ارزیابی طرح مجلس برای تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: در چند ماه گذشته بازار سهام با مشکلات متعددی روبه‌رو شده است.

در این میان، عوامل متعددی همچون معاملات الگوریتمی، باز و بسته شدن سلیقه‌ای نمادهای مختلف و... بر عملکرد بازار سهام تاثیر منفی گذاشته‌اند. اما این‌گونه مشکلات عموما مربوط به عملکرد هیات مدیره قدیم سازمان بورس هستند؛ بنابراین در روند تحقیق و تفحص، مدیران گذشته سازمان و همچنین سیاست‌گذاران کلان اقتصادی کشور مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.

وی با اشاره به اثرگذاری منفی معاملات الگوریتمی و نحوه عملکرد بازارگردان‌ها بر بازار سرمایه افزود: درحال‌حاضر نیز بسیاری از فعالان بازار و صاحبان سهام نسبت به عملکرد بازارگردان‌ها معترض هستند. این اعتراض بجاست و باید موردبررسی قرار گیرد.

صفاری با اشاره به موضوع کشف دستگاه‌های ماینر در بورس تهران و اینکه در روند کنونی بررسی مجلسی‌ها در دستور کار قرار دارد یا خیر، گفت: براساس اطلاعات مطرح‌شده از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این تخلف در حال‌حاضر بررسی نمی‌شود. هرچند باید در سریع‌ترین زمان ممکن نحوه اعمال این تخلف هم بررسی شود.

این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر موارد یادشده، اقدام نمایندگان مجلس برای آغاز تحقیق و تفحص از بورس را مثبت ارزیابی کرد و گفت: این اقدامات زمینه رفع گلوگاه‌های حاکم بر بازار سرمایه را فراهم می‌کند.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر صحت ادعای سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره سقوط ۳۰ درصدی شاخص سهام بورس پس از رشد آن فراتر از ۲ میلیون واحد و آب رفتن سرمایه‌های مردم، گفت: از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا ۲۰ مرداد سال گذشته، شاخص بورس از ۵۰۰ هزار واحد به ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار واحد رسید.

یعنی در یک بازه زمانی حدود ۵ ماهه شاهد رشد ۳۰۰ درصدی شاخص بورس بودیم اما روند صعودی شاخص که بسیاری آن را حباب هم می‌دانند، ادامه‌دار نبود. با قرار گرفتن شاخص بورس در مسیر نزولی، شاهد سقوط آن به یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحد هم بودیم. در همین حال، ارزش سهام ۷۰ شرکت بورسی، بیش از ۷۰ درصد کاهش را تجربه کرد. بدون تردید در چنین شرایطی برخی سرمایه‌گذاران ضرر قابل‌توجهی را متحمل شدند.

صفاری در ادامه، رشد قابل‌توجه شاخص بورس در ماه‌های نخست سال گذشته و عبور آن از مرز ۲ میلیونی را ناشی از خریدوفروش‌های هیجانی دانست و گفت: درحالی‌که انتظار می‌رفت سازمان بورس برای کنترل این هیجان حاکم بر بازار دریافت کد بورسی به کاربران را منوط به شرایط خاصی کند.

یا علاقه‌مندان ورود به این بازار را به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و استفاده از سبدگردان‌ها یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری تشویق کند.

فردی که هیچ تجربه‌ای از بازار سهام ندارد، آن را همچون لاتاری می‌داند. بی‌تجربه وارد این بازار می‌شود و متضرر خواهد شد.

این کارشناس بازار سرمایه با تاکید بر مدیریت نادرست بازار سرمایه در طول سال گذشته، گفت: به‌عنوان مثال برای یک دوره زمانی ۲۰ روزه اعلام کردند کد آنلاین سجام به افراد داده نشود تا متقاضیان از روند سبدگردانی و صندوق‌ها استفاده کنند اما فشار کارگزاران موجب شد دوباره به مردم کد آنلاین بدهند.

وی در ادامه مقصر اصلی شرایط کنونی و بی‌اعتمادی حاکم بر فضای بازار سهام را مردم، سازمان بورس و سیاست‌گذاران اقتصادی دولت دوازدهم دانست و گفت: مردم نباید بدون شناخت از یک بازار، روی آن سرمایه‌گذاری کنند.

البته از سازمان بورس نیز انتظار می‌رفت به متقاضیان سرمایه‌گذاری در این بازار، شناخت لازم را بدهد و آنها را متقاعد کند که حضور در این بازار به منزله متحمل شدن ریسک است. اما سازمان بورس از این وظیفه خود کوتاهی کرد و در ایجاد شرایط پیش‌رو و متضرر شدن مردم مقصر است. دولت دوازدهم نیز تقصیر سهم قابل‌توجهی از این مشکلات را بر عهده دارد.

سیاست‌گذاران اقتصادی دولت گذشته در دوره‌ای مردم را به حضور در این بازار تشویق کردند اما این دست اقدامات فقط با هدف تامین مالی انجام شد. کما اینکه پس از جذب سرمایه مردم، برخی از سهم‌های دولتی همچون دارایی یکم به فروش رفت یا دولت هیچ نظارتی روی عملکرد شرکت‌های پالایشی نداشت و همین موضوع به متضرر شدن صاحبان سهام این مجموعه‌ها منتهی شد.

صفاری در پایان و در ارزیابی عملکرد دولت جدید و سیاست‌های جدید اقتصادی مسئولان در مواجهه با بازار سرمایه، افزود: دولت جدید در ابتدای فعالیت خود با کسری بودجه مواجه شد. درنتیجه نخستین هدف خود را به تامین کسری بودجه خود اختصاص داد. در ادامه نیز به فروش اوراق دولتی روی آورد و بازار سهام را برخلاف وعده‌هایی که داده بود، فراموش کرد.

البته در همین زمان موجی از انتقادها به عملکرد اقتصادی دولت و نحوه مواجهه آن با بازار سرمایه وارد شد. در چنین شرایطی با تغییر سیاست‌های مالی دولت، شاهد بهبود شاخص بورس در یک هفته اخیر بوده‌ایم.

امید می‌رود دولتمردان جدید وعده‌های خود را درباره بازار سهام فراموش نکنند و با نگاهی تخصصی و کارشناسی در مواجهه با این بازار حاضر شوند.

شفافیت جزء جدایی‌ناپذیر بورس

یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و در ارزیابی طرح تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی از سازمان بورس و تاثیر احتمالی آن بر عملکرد بازار سهام، گفت: نمایندگان مجلس شورای اسلامی قصد دارند از حق قانونی خود برای ارزیابی عملکرد سازمان‌ها بهره ‌بگیرند که خرده‌ای نیز به آن وارد نیست.

به‌علاوه آنکه شفافیت جزئی جدایی‌ناپذیر از بازار سهام است و درنتیجه این تحقیق و تفحص به‌هیچ عنوان برای این بازار واهمه‌برانگیز نخواهد بود.

وی افزود: با این وجود انتظار می‌رود برای بررسی مسائل بازار سرمایه نمایندگانی پا در میدان بگذارند و موضوع تحقیق و تفحص را دنبال کنند که دانش مالی ابتدایی درباره بازارهای مالی و سهام داشته باشند. اینکه برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی فقط برای خوشایند مردم و سهامدارانی که در حوزه‌های انتخاباتی به آنها مراجعه می‌کنند و درخواست رسیدگی دارند، بهانه کافی برای اجرای چنین اقداماتی نیست؛ در همین حال نتیجه مثبتی را هم به‌دنبال نخواهد داشت.

فلاح در ادامه افزود: سازمان بورس یک نهاد نظارتی است. بازار سهام در طول یک سال گذشته با افت‌وخیزهای متعدد همراه بوده اما این وقایع را نمی‌توان به عملکرد سازمان بورس منوط دانست.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: بنابراین در گام نخست باید تصمیمات مالی و پولی دولت دوازدهم به‌ویژه سیاست‌های اخذشده در وزارت امور اقتصاد و دارایی، ارزیابی شوند.

در همین حال مشاوره‌هایی که به شخص رئیس‌جمهوری داده و منجر به شرایط کنونی شد نیز باید موردبررسی قرار گیرند.

فلاح در پاسخ به سوالی مبنی بر صحت اظهارات یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مبنی بر زیان چند ده میلیاردی مردم از بازار سرمایه طی سال گذشته، گفت: بخشی از اقدامات دولت گذشته باعث شد بازار سرمایه تهییج شود. در چنین شرایطی، مردم بدون اطلاع کافی و با حجم زیاد به سمت این بازار سوق داده شدند.

اعلام رئیس‌جمهوری یک کشور از تریبون رسمی خطاب به مردم مبنی بر اینکه «همه‌چیز خود را به بورس بسپارید»؛ یک اشتباه تاریخی است. در چنین فضایی بخش بسیاری از مردم به سمت بازار سرمایه سوق داده شدند و اقدام به خریدوفروش مستقیم سهام کردند.

این درحالی است که خریدوفروش مستقیم سهام فعالیتی تخصصی است که نیاز به دانش دارد. اما چگونه می‌توان به ۵۰ میلیون نفر، آموزش‌های مالی و فنی بورس داد؟

بدون تردید این اقدام ممکن و اجرایی نیست. وزارت علوم در طول سال‌های گذشته چند نفر کارشناس مالی یا حسابداری تربیت کرده است؟ کسی که قصد دارد در بورس سرمایه‌گذاری کند باید با حداقل‌های علوم مالی و حسابداری آشنا باشد.

وزارت علوم که تخصص آموزش دادن به افراد را بر عهده دارد؛ در طول ۵۰ سال گذشته حداکثر توانسته ۵ میلیون نفر کارشناس آشنا با دروس مرتبط با بازار سهام تربیت کند. حال دولتی تصمیم گرفته ۵۰ میلیون نفر را در یک بازه چندماهه روانه بازار سرمایه کند. بدون تردید آموزش این تعداد در این بازه زمانی غیرممکن است.

این تصمیم به‌دلیل شناخت نادرست و سطحی از بورس و بازار سرمایه گرفته شد و سیاست‌گذاران باید نسبت به تصمیمات خود و ایجاد این سطح از بی‌اعتمادی در میان مردم پاسخگو باشند.

فلاح در ادامه اظهارکرد: اقدامات و تلاش‌های بورسی‌ها از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ برای آشنایی تدریجی مردم با بازار سرمایه و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، در خلال سال ۱۳۹۹ پنبه شد و از بین رفت.

وی درباره ارزیابی سیاست‌های دولت سیزدهم در قبال بازار سرمایه گفت: هنوز عمری از دولت جدید نمی‌گذرد و فعالیت آن به‌تازگی آغازشده است. با این وجود باید خاطرنشان کرد دولت سیزدهم وعده‌های بسیاری برای احیا بورس داده و در همین حال بر بازگشت اعتماد مردم به بازار سرمایه تاکید کرده است. بنابراین انتظار می‌رود هرچه سریع‌تر به سمت اجرای وعده‌های خود پیش بروند. بازار سرمایه یک بازار ملی و متعلق به کشور است و نباید بی‌تفاوت از کنار شرایط آن گذشت. به‌ویژه آنکه آینده بازار سهام قطعا امیدوارکننده است و امید می‌رود این بازار به مدار اصلی خود بازگردد.

سخن پایانی

با وجود اینکه مجلس طرح تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان بورس را آغاز کرده اما انتقادهایی به این عملکرد وارد می‌شود. از جمله آنکه برخلاف ادعای برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، موضوع تشویق مردم به سرمایه‌گذاری در این بازار بدون آموزش‌های لازم و عملیاتی نکردن وعده‌های داده شده، در متن گزارش قرائت شده در صحن مجلس موردتوجه قرار نگرفته است.

این درحالی است که بنا بر ادعای یکی از همین نمایندگان بهارستانی در یک سال گذشته و با توجه به سوءمدیریت‌ها، چند هزار میلیارد تومان از سرمایه مردم از دست رفته است. تئوری تامین کسری بودجه دولت دوازدهم از بورس موضوعی نیست که کنار گذاشته شود؛ به‌ویژه که این‌گونه سیاست‌ها در هفته‌های آغاز به کار دولت سیزدهم و با انتشار اوراق قرضه نیز موردتوجه قرار گرفتند؛ بنابراین دقت‌نظر هرچه بیشتر روی این مسائل به رفع مشکلات اساسی در این حوزه منتهی خواهد شد.