بعد از رسمیت یافتن عضویت ایران در بریکس بسیاری از فعالان اقتصادی از این موضوع استقبال کردند، چراکه این پیمان‌ها علاوه بر پیامدهای سیاسی می‌تواند زمینه‌های توسعه همکاری‌های اقتصادی را به‌وجود بیاورد. اما پرسش اساسی و قابل‌طرح در این میان این است که آیا باوجود تحریم‌ها و نپیوستن ایران به FATF ، الحاق به این‌گونه پیمان‌ها، می‌تواند دستاوردهایی چون رونق کسب‌وکار و رشد اقتصادی داشته باشد؟ یا تنها وجه سیاسی پیوستن به این دست از پیمان‌ها موردنظر سیاستمداران کشور است؟

FATF چیست و چرا باید عضویت در این سازمان را جدی بگیریم؟ FATF یک سازمان فرادولتی است که سیاست‌ها و استانداردهای مبارزه با جرایم مالی را طراحی و ترویج می‌کند. این سازمان فاکتورهایی چون استانداردها، پولشویی، تامین مالی تروریسم و سایر تهدیدهای مربوط به سیستم مالی بین‌المللی را مورد رصد و پایش قرار می‌دهد. قرار گرفتن کشوری در لیست خاکستری و سیاه این سازمان، شانس ادغام در نظام بانکی جهانی را به حداقل می‌رساند. در این میان برخی بر این باورند که بریکس ممکن است نظام پرداخت خاص خود را به‌وجود آورد و حل نشدن برجام و عدم عضویت در FATF اختلالی در فرآیند تجارت ما ایجاد نخواهد کرد و در مقابل برخی تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که اگر مشکل FATF حل نشود، ایران حتی نمی‌تواند با اعضای بریکس هم همکاری اقتصادی داشته باشد و تجارت همچنان اماواگرهایی را پیش روی خود دارد.

اولویت امضای برجام است

مهراد عباد، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با صمت وزن سیاسی عضویت ایران در موافقتنامه‌های بین‌المللی را زیاد دانست و افزود: به‌نظر می‌رسد وجه سیاسی عضویت ایران در بریکس و شانگهای بیشتر از وجه اقتصادی آنها باشد.

وی با تاکید بر لزوم احیای برجام و پیوستن ایران به سازمان FATF ، خاطرنشان کرد: درحال‌حاضر بسیاری از کشورهای عضو این پیمان‌ها به‌واسطه تحریم‌ها و ترسی که از جریمه‌های احتمالی امریکا دارند، به‌ویژه در زمینه نقل و انتقال پول با ایران کار نمی‌کنند. به‌نظر می‌رسد در آینده نیز نتوانیم با کشورهای عضو بریکس معامله‌ای داشته باشیم؛ مگر اینکه مشکلات پیوستن به FATF حل شود و رابطه ما با کشورهایی که به‌صورت بالقوه برای واردات یا صادرات مناسب هستند، به حالت عادی بازگردد.به‌گفته عباد کاهش مبادلات تجاری بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی ازسوی صندوق‌ بین‌المللی پول و بانک جهانی، از دیگر پیامدهای قرار گرفتن در لیست سیاه و خاکستری FATF است.

این فعال اقتصادی ادامه داد: مشکلات در مبادلات مالی بین‌المللی با عدم عضویت ایران در FATF ، همچنان پابرجاست و بانک‌های بین‌المللی به‌دلیل ترس از جریمه یا ریزش ارزش سهام خود حاضر نیستند با ما تعامل داشته باشند.

به‌گفته عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران اگر ایران نتواند به جامعه جهانی بپیوندد، پیمان‌های منطقه‌ای هم کمک حال ما نخواهد بود. در مبادلات جهانی بحث FATF اهمیت دارد و سالیان سال است که بخش خصوصی توان باز کردن یک ال‌سی را ندارد؛ پس در گام نخست باید موضوع پیوستن به FATF و برجام حل شود تا در گام‌های بعدی بتوانیم به الحاق ایران به پیمان‌های مهم منطقه‌ای بپردازیم. وی در پاسخ به این پرسش که اعضای بریکس تاسیس بانک را جزو برنامه‌های خود قرار داده‌اند؛ به‌نظر شما این بانک می‌تواند تبعات تحریم و نپیوستن ایران به FATF را به حداقل برساند؟ گفت: حضور در FATF از قوانین پایه برای نقل و انتقال ارز است، چراکه شفافیت پول از این طریق مشخص می‌شود. ممکن است کشورهایی مانند روسیه که شرایط خاصی دارد، بدون FATF برخی معاملات تجاری را با ما انجام دهد، اما بعید است که چین هم تمایل داشته باشد که خارج از قواعد بین‌المللی با ایران وارد معامله تجاری شود.این فعال اقتصادی عدد مراودات تجاری ایران و چین را قابل‌توجه ندانست و افزود: اصلی‌ترین پرسش در این میان این است که آیا کشورهای عضو بریکس یا شانگهای فارغ از نگرانی بابت جریمه‌های سنگین همکاری اقتصادی با ایران، حاضر به تعامل همه‌جانبه با کشور ما هستند؟ پاسخ به این پرسش دشوار است. حجم مبادلات سالانه چین با کشورهای عضو بریکس حدود ۵۴۰ میلیارد دلار است؛ در حالی ‌که حجم مبادلاتش با امریکا به‌تنهایی ۷۵۰ میلیارد دلار است. این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد چینی‌ها به‌سادگی حاضر به از دست دادن بازار امریکا نیستند.بنا بر اظهارات عباد حذف یا حفظ بازار ایران برای چین در اولویت نیست؛ درحال‌حاضر ما نیازمند چین و برای ایجاد گشایش‌های اقتصادی نیازمند پیوستن به جامعه جهانی هستیم.

بانک‌های منطقه‌ای تسهیل‌کننده روند تجاری

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با تاکید بر اینکه تاسیس بانک‌های منطقه‌ای تسهیل‌کننده مشارکت تجاری دولت‌ها است، اضافه کرد: بخش خصوصی نمی‌تواند در شرایط تحریم‌ مبادلات پولی و مالی خود را پیش ببرد و به‌نظر می‌رسد افتتاح بانک برای آن بخش از فعالان اقتصادی که وابستگی دولتی دارند، جذاب باشد.

این فعال اقتصادی ادامه داد: راه‌اندازی بانک‌های منطقه‌ای اگر منجر به جابه‌جایی پول در منطقه شود، اقدام خوبی است؛ در غیر این صورت کارویژه خود را از دست خواهد داد. هم‌اکنون در امارات بانک ملی ایران فعال است، اما در عمل کار چندانی نمی‌کند. در سال‌های اخیر یک لاین بانکی برای مراودات پولی و مالی با کشورهای اروپایی افتتاح شد، اما در عمل اتفاق خاصی رخ نداد. همچنین سال گذشته حرف از تاسیس بانک روسی در ایران و روسیه بود اما تا امروز گزارشی از موفقیت و عدم موفیت آن رسانه‌ای نشده است.

عباد تجارت با ارز محلی را مشروط به پیوستن ایران به FATF دانست و افزود: شرایط ایران از نظر روابط بین‌الملل و تجارت جهانی نامطلوب است و هر روزنه‌ کوچک برای گذر این شرایط به ما کمک خواهد کرد. در سال‌های اخیر برنامه تجارت با ارزهای محلی با روسیه در دستور کار قرار گرفت، اما به‌نظر می‌رسد فعالان اقتصادی به‌دلیل افت ارزش روبل چندان تمایل ندارند که با این ارز مراودات تجاری خود را دنبال کنند.

تاکید بریکس بر احیای برجام

وی با اشاره به تاکید بریکس بر مسئله بازگشت ایران به برجام، خاطرنشان کرد: یکی از بندهای موافقتنامه الحاق ایران به بریکس، مسئله بازگشت ایران به برجام است. در روزهای اخیر خبرهای خوبی درباره توافق برجام به گوش می‌رسد و امیدواریم هرچه سریع‌تر این اتفاق رخ بدهد. هر قدر امضای برجام طول بکشد، به ضرر اقتصاد کشور تمام خواهد شد.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: کشورها حافظ منافع اقتصادی خود هستند؛ از این‌ رو با کشورهایی متحد می‌شوند که این منافع را تامین کند. در سال‌های اخیر تعداد کشورهای هدف صادراتی و وارداتی ایران به‌واسطه تحریم‌ها تقلیل پیدا کرد و تجارت ما محدود به امارات، عراق، روسیه، سوریه و چین شد. ما باید به‌دنبال تصاحب بازار جدید باشیم و به‌نظر می‌رسد بازار کشورهای افریقایی برای ورود ایرانیان مناسب باشد. اگر بتوانیم حتی یک کشور را به دایره تجاری خود اضافه کنیم، به ما کمک خواهد کرد.

این فعال اقتصادی با اشاره به افزایش هزینه حمل‌ونقل در تجارت بین‌المللی، تصریح کرد: بیشتر تمرکز تجاری کشورها بر کشورهای همسایه قرار گرفته و دیگر واردات یک کالا از شرق چین برای یک کشور امریکای جنوبی توجیه اقتصادی ندارد؛ از این ‌رو ارتباطات بین کشورهای همسایه توسعه پیدا کرده است. مراودات تجاری ما با عراق سنتی است و در سال‌های تحریم بازار کشورهای همسایه به ما کمک قابل‌توجهی کرد؛ هرچند با یک‌سوم همسایگان خود مراودات تجاری داریم.

عباد با اشاره به دستاوردهای مثبت سیاسی عضویت ایران در بریکس، گفت: به‌نظر بنده چیستی و چگونگی دستاورد اقتصادی حاصل از این قراردادها، همچنان در ‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد. مهم است که در کنار مزایای سیاسی ناشی از پیوستن کشورمان به این معاهدات، گشایش اقتصادی در روابط بین‌الملل و رونق تجارت فرامرزی نیز رقم بخورد.

وی در پایان تصریح کرد: پیوستن ایران به پیمان‌های پولی منطقه‌ای در کوتاه‌مدت اتفاق خاصی را رقم نخواهد زد و تا این پیمان‌ها به قراردادهای تجاری برسد زمان‌بر است. در بلندمدت نیز اگر می‌خواهیم از ثمره این پیمان‌ها بهره بگیریم باید بحث برجام و FATF را حل کنیم؛ در غیر این صورت اتفاق بزرگی رخ نخواهد داد.

گشایش‌های اقتصادی با رفع تنش سیاسی

الله‌وردی رجایی سلماسی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت، گفت: عضویت در بریکس علاوه بر دستاوردهای سیاسی، از نظر اقتصادی نیز برای ایران حائزاهمیت است، اما نتیجه گرفتن از پیمان‌های منطقه‌ای به زمان نیاز دارد. درحال‌حاضر حجم قابل‌توجهی از تجارت جهانی با دلار انجام می‌شود و تلاش‌های ایران برای حذف دلار در مراودات مالی نیازمند تنظیم‌گری دارد.

وی ادامه داد: در چارچوب روابط حسنه با دنیا می‌توان گشایش‌های اقتصادی را متصور شد. به‌نظر می‌رسد تا زمانی‌که مسائل ایران در سطح بین‌المللی رفع نشود، شاهد اتفاق‌های خاصی در اقتصاد داخلی نباشیم. مدیرعامل سابق بانک سامان با اشاره به لزوم سرازیر شدن سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به ایران، گفت: سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی باید برای ورود به ایران تشویق شوند. تامین مالی طرح‌های توسعه‌ای باید در دستور کار قرار بگیرد و لازم است برنامه جامع برای طرح‌های توسعه‌ای تنظیم شود.

رجایی سلماسی با تاکید بر ضرورت مهار تورم ازسوی دولت، گفت: دولت با هدف حل مشکلات اقتصادی، شورای اقتصاد را تشکیل داد تا اعضای آن بتوانند راه‌حلی برای بیماری اقتصاد ایران پیدا کنند، اما تاکید می‌کنم که پیش‌شرط موفقیت طرح‌‌ها این است که مسائل خود را با دنیا حل کنیم.

وی ادامه داد: چند سالی است که تلاش داریم مراودات تجاری با روسیه از طریق ارزهای محلی دنبال شود. به‌نظر می‌رسد بعد از گذشت چند سال می‌توانیم اثرات اقتصادی تجارت با ارز محلی را موردتحلیل قرار بدهیم و ببینیم که چقدر توانستیم در این مسیر موفق عمل کنیم. درحال‌حاضر ارزش روبل افت کرده و تبدیل این ارزها کار آسانی نیست، چراکه این ارزها، ارزهای در اختیار و بین‌المللی نیستند.

این کارشناس بانکی با بیان اینکه کشورهای حوزه بریکس از ارزهای بین‌المللی در روند تجارت استفاده می‌کنند، خاطرنشان کرد: اگر کشورهای بریکس برنامه ایجاد یک واحد پول جدید را دارند، باید از قواعد بانکداری جهانی دور شوند که در این صورت این احتمال وجود دارد که FATF آنها را نپذیرد.

رجایی سلماسی در پاسخ به این پرسش که ایران عضویت در FATF را نپذیرفت؛ آیا در این شرایط پیوستن ما به پیمان‌های منطقه‌ای می‌تواند کارساز باشد؟ گفت: اگر می‌خواهیم تجارت بین‌المللی داشته باشیم، باید مراودات مالی و عملیات بانکی شفافی داشته باشیم. این مهم با پیوستن ما به FATF میسر خواهد شد. اگر عضو این سازمان نباشیم در خرید و فروش، تجارت با دنیا و نقل و انتقال پول با چالش‌های جدی مواجه خواهیم شد و مشکلات ادامه خواهد داشت.

وی در پایان تاکید کرد: حل مشکلات در سیستم پولی و مالی ایران مشروط به رفع تنش‌های سیاسی ما در جامعه بین‌المللی است؛ اقتصاد وابسته به سیاست است و این دو حوزه جدا از هم نیستند. وقتی با یک کشور روابط سیاسی خوبی نداریم، امکان تجارت سالم با آن کشور تقلیل پیدا می‌کند؛ از این‌ رو باید در گام نخست چالش‌های ما با دنیا حل شود که در قالب آن مسائل اقتصادی نیز رفع خواهد شد.

سخن پایانی

به‌نظر می‌رسد اگر ایران اقدامی برای خارج کردن خود از لیست سیاه FATF انجام ندهد، حتی در صورت امضای برجام اتفاق خاصی در زمینه تسهیل روند مبادلات پولی و مالی در سطح بین‌المللی رخ نخواهد داد و حتی می‌تواند بهانه را برای ادامه تحریم‌های مالی در سطح بین‌المللی تشدید کند. به‌گفته فعالان اقتصادی زیان‌های نپیوستن ایران به FATF قابل‌توجه است و حتی باعث کاهش ارزش پول ملی خواهد شد و در مقابل پیوستن ایران به این سازمان باعث ایجاد نظام ‌بانکداری شفاف خواهد شد که ‌امکان ‌توقیف‌ دارایی‌های ‌افراد مشکوک را نیز فراهم می‌کند.