شرکت‌های بیمه‌ای در ایران هم پوشش‌های موردنیاز بیمه‌گذاران در مقابل خطرات مربوط به هواپیما مانند مالکیت، اداره، تعمیر و نگهداری یا فروش را ارائه می‌دهند؛ ساده‌تر اینکه بیمه‌گران، خدماتی همچون بیمه بدنه هواپیما، بیمه خطرات احتمالی روی زمین و زمان پرواز، مسئولیت مدنی در مقابل اشخاص ثالث، مسئولیت مدنی نسبت به مسافران، بیمه خدمه و بیمه عدم‌النفع را به صنعت هوایی عرضه می‌کنند. خلاف تصور عمومی، بیشتر خسارت‌ها روی زمین به هواپیما وارد می‌شود؛ مانند ضربه‌هایی به‌وسیله ابزارهای حمل‌ونقل در فرودگاه‌ها که سبب وارد آمدن آسیب به موتور، لوازم یدکی، شکست و خرابی قطعات هواپیما می‌شود. به‌نظر می‌رسد خسارت‌های وارده به هواپیما پرهزینه و چشمگیر است که پیچیدگی تکنولوژی ساخت و پیدایش هواپیماهای جدید با ظرفیت‌های بیشتر برای حمل مسافر، بار و سوخت، باعث افزایش مشکلات در این نوع بیمه شده است. صمت درباره انواع پوشش بیمه‌ای در صنعت حمل‌ونقل هوایی و چالش‌های آن با کارشناسان گفت‌وگو کرده است.

«بیمه هواپیما» گران‌ترین بیمه‌نامه

عسل اشتری، کارشناس امور بیمه درباره نقش بیمه در صنعت هوایی و چالش‌های آن به صمت گفت: بیمه هواپیما فقط برای شرکت‌های هواپیمایی نیست و بخشی از آن متوجه مسافر یا افرادی که ممکن است به‌شکلی از ناحیه این صنعت آسیب ببینند هم می‌شود.

وی افزود: در گذشته یکی از دلایل پذیرش نشدن بیمه‌نامه هواپیما ازسوی جامعه، نبود یک قانون مشخص و مدون در زمینه پدیده حمل مسافر و حمل‌ونقل هوایی بود؛ علاوه‌براین حیطه مسئولیتی فعالان و حمل‌کنندگان خطوط هوایی مشخص نبود.

این کارشناس بیمه درباره انواع بیمه صنعت هوایی گفت: نخستین نوع بیمه صنعت هوایی، «بیمه مسئولیت عمومی» است. این نوع بیمه مربوط به مواقعی است که هواپیمای یک شرکت هوایی خساراتی را به خانه‌ها، ماشین‌ها، مزارع کشاورزی، بخش‌هایی از فرودگاه یا هواپیمای دیگر شرکت‌های هوایی وارد کند؛ یعنی این نوع خسارت صرفا مربوط به اشخاص ثالث می‌شود.

وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین نوع بیمه‌نامه صنعت حمل‌ونقل هوایی که در ایران با ‌نام بیمه هواپیما از آن یاد می‌شود «بیمه بدنه هواپیما» است، ادامه داد: از آنجایی که قطعات هواپیما گران و بسیار مهم هستند، بدنه هواپیما با این نوع بیمه پوشش داده می‌شود که در تمامی کشورها از جمله بیمه‌های بسیار گران برای صنعت بیمه به‌حساب می‌آید.

این کارشناس امور بیمه تاکید کرد: در حال‌ حاضر داشتن بیمه بدنه و شخص ثالث هواپیما در تمام جهان اجباری است؛ یعنی هیچ هواپیمایی بدون بیمه نمی‌تواند حتی یک ساعت پرواز کند و در ایران هم سازمان هواپیمایی کشوری بیمه‌نامه هواپیماها را رصد می‌کند؛ بنابراین در ایران نیز در صورت وجود نقص و ایراد در هواپیما براساس مفاد مندرج در بیمه‌نامه هواپیما حق پرواز نخواهد داشت.

چالش بیمه‌نامه‌های حمل‌ونقل هوایی

اشتری در پاسخ به این پرسش که عمده‌ترین چالش در بیمه‌نامه‌های حمل‌ونقل هوایی چیست، اظهار کرد: عمده‌ترین چالش در این نوع بیمه بزرگی ریسک در این صنعت است، به‌طور مثال برخی از شرکت‌های بیمه‌ای در بعضی از سال‌ها در این رشته ضریب خسارت پایین یعنی حدود ۱۰ درصد داشتند که این رقم برای پوشش ریسک یک هواپیما بسیار ناچیز است؛ بنابراین مشکلی که در بیمه هواپیما وجود دارد قانون اعداد بزرگ است.

وی در توضیح اعداد بزرگ در صنعت بیمه گفت: همه بیمه‌گذاران دچار خسارت نمی‌شوند و بیمه‌گر باید خسارت گروه محدودی را بپردازد؛ بنابراین بیمه‌گر با استفاده از تجربه گذشته و حساب احتمال ریاضی نظری حق بیمه را برآورد می‌کند. این محاسبات بر این اصل استوار است که بیمه‌گر تعداد زیادی بیمه‌شده از هر طبقه ریسک داشته باشد.

وی ادامه داد: تعداد ناوگان هوایی در کشور بالا نیست و از طرف دیگر تعداد شرکت‌های بیمه‌ای که این هواپیماها را بیمه می‌کنند هم زیاد نیست؛ بنابراین قانون اعداد بزرگ خیلی در بیمه‌نامه‌های هواپیمایی در کشور قابل پیش‌بینی نیست و اگر یک سال خسارتی حادث نشود، قانون اعداد بزرگ با مشکل مواجه می‌شود و اگر خسارتی رخ دهد شرکت بیمه باید چند برابر پرتفوی را بپردازد.

بیمه هواپیمای در آشیانه

این کارشناس امور بیمه بیان کرد: در صنعت بیمه، بیمه‌نامه‌ای هم برای هواپیمایی که حرکت نمی‌کند وجود دارد. علاوه بر هواپیماهایی که در حال جابه‌جایی مسافر هستند، هواپیماهایی که در آشیانه مستقرند نیز بیمه می‌شوند؛ هرچند احتمال بروز مشکل برای هواپیمای روی زمین بسیار کمتر است و حق بیمه این بیمه‌نامه نیز قطعا کمتر خواهد بود.

وی با بیان اینکه به‌دلیل تحریم‌ها صنعت هوایی دچار چالش‌هایی شده و یکی از مشکلات بزرگ این صنعت نبود موتور هواپیما است، افزود: تعدادی از هواپیماهای فعال یکی از شرکت‌های هواپیمایی کشور، به‌دلیل مشکلات اورهال موتور در آشیانه نگهداری می‌شوند، اما همین سکون در آشیانه نیز مشمول پرداخت حق بیمه است.

این کارشناس امور بیمه اظهار کرد: بسیاری از خسارت‌های هواپیمایی به‌دلیل این است که اورهال موتورها به‌درستی انجام نمی‌شود و در منحنی احتمال و شدت احتمال بروز خسارت در رشته هواپیما پایین است، اما در صورت بروز، شدت آن بسیار بالا خواهد بود، به همین دلیل اگر حادثه‌ای اتفاق افتد، حجم زیادی از خسارت باید توسط شرکت بیمه پرداخت شود.

بیمه سرنشینان

وی با بیان اینکه حوادث هوایی از وحشتناک‌ترین و دلخراش‌ترین رویدادهای جهان به‌شمار می‌روند، خاطرنشان کرد: در برخی حوادث ممکن است خساراتی متوجه افراد شود و گاهی متاسفانه تمام سرنشینان در حادثه هوایی از بین می‌روند؛ بنابراین در این زمینه هم بیمه‌ای وجود دارد که صدمه یا فوت سرنشینان را پوشش می‌دهد.

اشتری تاکید کرد: بیمه سرنشینان از زمان سوار شدن تا پیاده شدن از هواپیما صادق است و در صورت بروز حادثه باید جبران خسارت کند. علاوه بر مسافران، کادر پرواز شامل مهمانداران، خلبانان، مهندس پرواز و... همگی تحت پوشش بیمه‌ای مجزا هستند که بیمه خدمه هواپیما نام دارد.

در صورتی که برای هر کدام از افراد یادشده اتفاقی بیفتد بیمه باید نسبت به پرداخت هزینه‌های بیمارستانی و غرامت‌ها اقدام کند.

حال بد صنعت هوانوردی در جهان سوم

مسعود پهلوانی، کارشناس صنعت بیمه درباره نقش بیمه‌های صنعت حمل‌ونقل هوایی و چالش‌های مربوط به آن به صمت گفت: فرسودگی ناوگان هوایی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بیمه صنعت هوایی در کشور است. صنعت هوایی به‌دلیل نیاز به تکنولوژی پیشرفته و هزینه‌های بالا در کشورهای جهان سوم از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.

تعیین نرخ توسط مالک

وی افزود: در زمینه بیمه‌نامه‌های هواپیما، چون روند مشخصی برای قیمت‌گذاری هواپیما وجود ندارد و کسی نمی‌تواند نرخ دقیق یک هواپیما را تعیین کند، مالک می‌تواند به‌شخصه نرخ هواپیمای خود را تعیین و شرکت بیمه هم براساس inclose ، مبلغ عنوان‌شده مالک را بیمه ‌کند.

پهلوان ادامه داد: این فرآیند نوعی کلوز با نام Agreed value به‌معنی ارزش توافقی است. Agreed value به شرکت‌های هواپیمایی ارائه می‌شود که طی آن بیمه‌گر تعهد می‌کند در صورت آسیب دیدن هواپیما، خسارت را به زیاندیده بپردازد و اکثرا نرخ توافق شده بیشتر از ارزش واقعی هواپیما است.

بزرگ‌ترین بیمه‌گر هواپیما در ایران دولتی است

وی افزود: بزرگ‌ترین شرکت بیمه‌گر هواپیما در ایران دولتی است، اما مدتی است تعدادی از شرکت‌های بیمه‌ای خصوصی هم به عرصه صدور بیمه‌نامه هواپیما ورود کرده‌اند و آن را در سبد محصولات خود جای داده‌اند.

این کارشناس صنعت بیمه خاطرنشان کرد: گزارش‌ها نشان می‌دهند ضریب خسارت رشته بیمه هواپیما به‌دلیل تواتر کم و شدت بالا همواره با نوسان بسیاری روبه‌رو است که در بررسی ضریب خسارت رشته بیمه هواپیما در سال‌های اخیر این نوسان مشهود است.

بالا بودن میانگین عمر

پهلوان یادآور شد: بررسی‌ها مشخص می‌کند در حال ‌حاضر جدی‌ترین چالش حمل‌ونقل هوایی کشور که با برطرف کردن آن بسیاری از چالش‌های دیگر به‌ویژه ایمنی نیز حل می‌شود، بالا بودن میانگین عمر ناوگان هوایی است که همین امر موجب بروز مشکلاتی برای صنعت بیمه شده است.

وی با بیان اینکه هر چه متوسط عمر یک هواپیما بیشتر باشد، احتمال خطر ناشی از فرسودگی بیشتر خواهد شد، افزود: فرسودگی هواپیما ارتباطی مستقیم با بیمه بدنه هواپیما دارد و در صورت بروز خطر عدد مربوط به ضریب ریسک در پوشش بیمه نیز بزرگ‌تر خواهد شد که معمولا در توان پرداخت شرکت‌های بیمه‌گر خصوصی نیست.

وی مدعی شد: شرکت‌های بیمه در ایران پوشش‌دهی خوبی در حوزه هوایی ندارند، زیرا معمولا بیمه‌گران خصوصی توان مالی متناسب این صنعت را ندارند. هرچند صنعت بیمه در کشور یک صنعت فوق‌العاده سرمایه‌دار و پولدار محسوب می‌شود، اما معمولا توان پرداخت کل خسارت یک هواپیما را ندارد.

پهلوان معتقد است یک شرکت هواپیمایی براساس قانون ملزم به بیمه کردن تمام موتور و بدنه هواپیما است، اما متاسفانه شرکت‌ها به‌دلیل تحریم‌ها با فرسودگی ناوگان مواجهند و همین امر پوشش بیمه هواپیما را برای شرکت‌های بیمه‌‌گر پرریسک کرده است.

لزوم مشارکت بیمه‌گران

وی افزود: از آنجا که خطرات و خسارات‌ وارده به هواپیماها بسیار پرهزینه و چشمگیر است، شرکت‌های بیمه‌گر خصوصی باید با مشارکت سایر بیمه‌گران (به‌صورت اتکایی یا کنسرسیوم) این خطرات را باتوجه به شاخص‌های دیگری از جمله نوع هواپیما، مشخصات فنی آن، ساعت پرواز خلبان و موارد دیگر...، براساس بیمه‌نامه‌های استاندارد و بین‌المللی زیر پوشش قرار دهند.

وی افزود: بیمه‌گر در چارچوب شرایط بیمه‌نامه هواپیما متعهد می‌شود خسارت وارده به بدنه هواپیما یا از بین رفتن آن بر اثر حوادثی مانند سقوط، تصادم، آتش‌سوزی و دزدی هوایی را در حدودی که در بیمه‌نامه مشخص می‌شود، پرداخت کند. این کارشناس صنعت بیمه در زمینه پوشش بیمه‌ای در حمل‌ونقل هوایی بار توضیح داد: موسسات حمل‌ونقل اعم از زمینی، دریایی یا هوایی به‌موجب شرایط مندرج در بارنامه میزان مسئولیت‌شان محدود است؛ بنابراین شرکت‌های بیمه براساس مفاد و شرایط بارنامه در مقابل صاحبان کالا مسئول جبران خسارت خواهند بود و حمل‌ونقل هوایی نیز از این قاعده مستثنا نیست.

سخن پایانی

باتوجه به بکارگیری هواپیما در عرصه بین‌المللی، توسعه و گسترش ریسک مرتبط با آن نیز امری جهانی است؛ بنابراین امروزه بیمه‌گرانی وجود دارند که در عرصه بین‌المللی فعالیت دارند. مطابق ماده ۷۱ قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران، کلیه موسسه‌های بیمه که در ایران فعالیت می‌کنند باید ۵۰ درصد در رشته‌های بیمه عمر و ۲۵ درصد دیگر رشته‌ها از دادوستدهای بیمه‌ای مستقیم خود را نزد بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران بیمه اتکایی «بیمه مجدد» کنند که بیمه مرکزی نیز عموما این موضوع را مدیریت می‌کند و پیش از این با بهره‌گیری از موسسات بیمه خارجی این بخش را به آنان محول می‌کرد، اما با تحریم ایران در سال ۱۳۹۰ موضوع بیمه اتکایی نیز به بازار داخلی واگذار شد.

هرچند تحریم‌ها اثری بر اصول حقوقی و بیمه‌ای حاکم در این بخش نداشت، اما در حال‌ حاضر بیشتر شرکت‌های بیمه‌گر، مسئولیت‌های بیمه‌گذار در قبال سرنشینان هواپیما را که مشتمل بر تمام خدمه پروازی، مسافران به‌همراه بار هواپیما است در قبال خسارت‌های احتمالی بیمه می‌کنند.

همچنین شرکت‌های بیمه‌گر در قالب بیمه‌نامه‌ای به‌نام lol خسارت‌های جانی و مالی وارده بر اشخاص ثالث در اثر سوانح هوایی را با رعایت قوانین داخلی مانند قانون دیات یا قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی تحت پوشش بیمه قرار می‌دهند.