دارو در وضعیت قرمز
با اجرای طرح دارویار از اواخر تیر ۱۴۰۱ که باعث شد اختصاص ارز ترجیحی به شرکت‌های دارویی حذف شود و در اختیار بیمه‌ها قرار گیرد تا مابه‌التفاوت افزایش نرخ دارو را پرداخت کنند، داروخانه‌ها مجبور شدند داروها را نقدی خریداری کنند.
با اجرای طرح دارویار از اواخر تیر ۱۴۰۱ که باعث شد اختصاص ارز ترجیحی به شرکت های دارویی حذف شود و در اختیار بیمه ها قرار گیرد تا مابه التفاوت افزایش نرخ دارو را پرداخت کنند، داروخانه ها مجبور شدند داروها را نقدی خریداری کنند. این در حالی است که با گذشت حدود ۵ ماه از اجرای این طرح، بیشتر داروخانه ها رضایتی از روند فعلی آن ندارند.
منتقدان این شرایط تاکید دارند با افزایش نرخ دارو برای شرکت های تولیدی، حجم نقدینگی موردنیاز داروخانه ها نیز باید افزایش یابد، اما اغلب داروخانه ها به ویژه داروخانه های کوچک، توانایی مالی برای خریدهای نقدی ندارند. این در حالی است که تاخیر بیمه ها در پرداخت یارانه دارو به داروخانه ها، باعث تشدید بحران مالی داروخانه ها شده است.
صمت در این گزارش به بررسی علل کمبود دارو در کشور پرداخته است.
چالش «دارویار»
دارویار، طرح کارشناسی شده و سنجیده ای بود که با همت دولت سیزدهم، حدود ۵ ماه از اجرای آن می گذرد، اما این روزها با چالش هایی از جمله نقدینگی یا کمبود اقلام دارویی مواجه شده که نیازمند رفع موانع و نظارت دقیق تر است.
طرح دارویار براساس تکلیفی که در قانون بودجه ۱۴۰۱ مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و با دستور رئیس جمهوری به اجرا درآمد که براساس آن، یارانه دارو به طور مستقیم به مصرف کننده نهایی می رسد. هرچند در طرح دارویار نرخ داروها افزایش دارند، با این حال، قیمت ها به سمت واقعی شدن پیش می رود و این هزینه را بیمه گر پرداخت می کند تا بدین ترتیب میزان پرداختی از جیب بیمار افزایش پیدا نکند.
از مزایای این طرح می توان به توزیع یارانه دارو متناسب با نیاز بیماران، بهره مندی همه دهک ها از یارانه، تغییر نکردن پرداخت از جیب بیماران، اجرای بیمه همگانی برای آحاد مردم، برقراری پوشش بیمه ای برای داروهایی که پیش از این در شمار حمایت های بیمه ای نبوده اند، اصلاح الگوی مصرف دارو و کاهش تقاضای القایی، کنترل قاچاق معکوس و رشد صادرات رسمی دارو و همچنین حمایت ویژه از داروهای مصرفی بیماران خاص و صعب العلاج اشاره کرد.
در راستای اجرای طرح دارویار، ۶ هزار میلیارد تومان برای پوشش افراد بدون بیمه در قانون بودجه ۱۴۰۱ تصویب شده که ۳ دهک اول جامعه با جمعیتی حدود ۶ میلیون نفر بدون مراجعه حضوری و به صورت رایگان از سوی سازمان بیمه سلامت تحت پوشش قرار گرفتند.
افراد سایر دهک ها و اتباع خارجی دارای مجوز اقامت نیز می توانند برای برقراری پوشش بیمه به دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کنند، اما اتباع غیرمجاز با ثبت مشخصات خود و با تایید وزارت کشور می توانند از این مزایا بهره مند شوند.
بیمه روی تخت و بیمه در مواقع اورژانسی برای افراد بدون پوشش و با هویت نامعلوم نیز در این طرح قابل برقراری است.
با توجه به ضرورت کنترل مصرف دارو و مدیریت منابع عمومی، یارانه دارو عموما به افرادی تعلق می گیرد که نسخه پزشک داشته باشند. البته باید گفت خریدهای آزاد در داروخانه برای بیماران مزمن، مشمول دریافت یارانه خواهد شد.
برای پایش طرح نیز اقدامات جدی انجام می شود که استقرار تیم بازرسی ویژه در وزارت بهداشت برای تضمین بهره مندی مردم از خدمات طرح، اعلام عمومی قیمت دارو در برنامه کاربردی تیتک و سایت رسمی سازمان غذا و دارو، امکان گزارش موارد تخلف از طریق سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت یا برنامه کاربردی تیتک از جمله این موارد است.
درمان در بوته آزمون وخطا
طرح دارویار با هدف افزایش تعداد دارو های تحت پوشش بیمه و کاهش هزینه های پرداختی از سوی بیماران اجرایی شده است. در طرح دارویار، یارانه داروها به انتهای زنجیره منتقل می شود و از طریق بیمه ها به مصرف کننده نهایی تخصیص می یابد. مزیت های اجرای این طرح شامل توزیع یارانه دارو متناسب با نیاز بیماران، بهره مندی همه دهک ها از یارانه، تغییر نکردن پرداخت از جیب بیماران، اجرای بیمه همگانی برای آحاد مردم، برقراری پوشش بیمه ای برای داروهایی که پیش از این تحت حمایت های بیمه ای نبوده اند، اصلاح الگوی مصرف دارو و کاهش تقاضای القایی، کنترل قاچاق معکوس و رشد صادرات رسمی دارو، حمایت ویژه از داروهای مصرفی بیماران خاص و صعب العلاج می شود. موارد یادشده تعاریفی خوش از اجرای طرح دارویار است که اواخر تیر ۱۴۰۱ از سوی مسئولان مطرح شد. این در حالی است که شواهد نشان از مواردی عکس آن دارد. با اجرای این طرح که به قول مسئولان مربوطه، طرحی بی نظیر در صنعت دارو است، مصرف کنندگان و تولیدکنندگان ضرر کردند. این در حالی است که اجرای طرح دارویار، کمر داروخانه ها را شکسته و بدهی روی بدهی شرکت های بیمه آورده است. به عقیده فعالان این حوزه هیچ گونه مزیتی برای اجرای طرح دارویار وجود ندارد.
گزارش های میدانی نیز حاکی از آن است که داروخانه ها بدقولی بیمه ها را مشکل اصلی اجرای طرح دارویار می دانند و تاخیر در پرداخت بودجه اولیه این طرح در ۲ بخش دلیل تداوم این چالش در همین ابتدای کار است. مهدی رحمانی، مسئول فنی یکی از داروخانه های تهران در این زمینه به ایرنا گفت: در حال حاضر برخی شرکت های دارویی با مشکلات ترخیص مواد اولیه دارویی از گمرک و تامین نقدینگی برای ارز نیمایی مواجه هستند و در حالی که بودجه دارویار نشان می دهد هزینه اضافه ای به صنایع داروسازی تحمیل نمی شود، اما در عمل چنین چیزی وجود نداشته است.
وی اظهار کرد: اگر اقدامات اساسی برای جلوگیری از مشکلات دارویی انجام نشود، طرح دارویار می تواند در آینده با چالش همراه باشد و ضرر آن را بیماران در گرانی و کمبود دارو می بینند.
موجودی دارو در مرز خطر؟
علیرضا سالم، عضو رسمی شورای عالی دارو درباره کمبود دارو به صمت گفت: کمبود شدید دارو مربوط به ۳ ماه اخیر است. دلیل اصلی کمبود دارو، کمیسیون قیمت گذاری دارو است. اختلاف نظرهایی که بابت قیمت گذاری ایجادشده، اجازه افزایش نرخ داروها را نمی دهد؛ در نتیجه شاهد عدم ورود مواد اولیه و اختلال در تولید دارو هستیم. وی در ادامه با اشاره به افزایش هزینه تولید دارو اظهار کرد: نرخ دارو به طور سرسام آوری در حال افزایش است. تولیدکننده با وجود افزایش هزینه تولید، راهی جز افزایش نرخ ندارد.
نمی توانیم پاسخگوی نیاز بیمار باشیم
عضو رسمی شورای عالی دارو ضمن تاکید بر کمبود دارو در کشور بیان کرد: کمبود دارو بسیار وحشتناک است و به عقیده بسیاری از فعالان این حوزه، چنین وضعیتی را در طول جنگ نیز شاهد نبود ه ایم. در حال حاضر شربت های آنتی بیوتیک، آزیترومایسین، سفکسین، آموکسی کلاو، تب بر و شیاف استامینوفن در سطح داروخانه ها موجود نیست و نمی توانیم پاسخگوی نیاز بیماران باشیم.
بیمه توان تامین مالی ندارد
سالم با اشاره به تاثیرات منفی اجرای طرح دارویار گفت: طرح دارویار عملا یک طرح شکست خورده است که شکست آن از روز اول مشخص بود. به دلیل اینکه دولت بودجه لازم برای تامین هزینه های دارو را ندارد، هیچ شرکت بیمه ای توانایی تامین افزایش نرخ ۳۰۰ برابری هزینه دارو را هم نخواهد داشت. این در حالی است که تامین اجتماعی خود کمبود بودجه برای تامین هزینه های ایجادشده را اعلام کرده است. در این میان، با وجود شرایط فعلی برخی داروخانه ها با همفکری و نظرسنجی به این نتیجه رسیده اند که دیگر اقدام به نسخه پیچی بیمه نکنند. وقتی داروخانه باید پول نقد برای تحویل دارو به شرکت دارویی بدهد و در مقابل پول خود را ۸ ماه دیگر زنده کند، دور باطلی است که نتیجه آن ورشکستگی داروخانه خواهد بود. در حال حاضر رقم بدهی به داروخانه ها آن قدر سنگین است که باید با بودجه کشور مقایسه شود و از توانایی پرداخت شرکت های بیمه ای خارج است. وی با توجه به کمبود توزیع داروهای گران قیمت، اظهار کرد: نکته تلخ تر این است که به علت افزایش بی سابقه قیمت ها، برخی تولیدکنندگان و شرکت های توزیع، موجودی انبار خود را بلوکه کرده و اجازه توزیع نمی دهند. در نتیجه، فعالان این بازار چاره ای جز برنامه ریزی های نامتعارف ندارند. در این صورت، ممکن است با گران شدن یک دارو، توزیع آن منتفی شود. به عنوان نمونه در اوج آنفلوآنزا، یک دارو منتخب به دلیل افزایش نرخ موجود نیست و پس از افزایش نرخ به سرعت دارو در بازار موجود می شود. در نتیجه هر دو طرف دولت و تولیدکننده در کمبود دارو مقصر هستند.
کاهش کیفیت، هدیه زشت طرح دارویار
عضو رسمی شورای عالی دارو با انتقاد نسبت به طرح دارویار افزود: با وجود مخالفت شدید از سوی فعالان حوزه دارو، این طرح اجرایی شد. متاسفانه دولت از این طرح به عنوان یک طرح بی بدیل در نظام دارویی کشور نام می برد. با اجرای این طرح، سبدفروشی دارو از سوی شرکت های توزیع دارو نیز افزایش یافته است. نکته دیگر کاهش کیفیت توزیع است. شربت هایی که قبلا با جعبه و بروشور توزیع می شد، درحال حاضر تنها با شیشه توزیع می شود. یقینا این کاهش کیفیت در کیفیت مواد اولیه نیز خواهد بود. در نتیجه به جای اینکه قله های صعود را براساس وعده های تهیه کنندگان طرح دارویار طی کنیم، در حال سقوط هستیم. متاسفانه در موضوعی ریسک کردیم که ارزش حیاتی داشته و با جان مردم سروکار دارد.
هزینه دارو در سبد خانوار کاهش یابد
اظهارات عضو رسمی شورای عالی دارو درباره مشکلات تامین دارو در روزهای اخیر در حالی عنوان می شود که چند روز پیش، رئیس جمهوری در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا به مسئولان وزارت بهداشت و درمان، ماموریت جدیدی به وزارت بهداشت داد و بر کاهش هزینه دارو در سبد خانوار تاکید کرد. رئیس جمهوری وزارت بهداشت را مکلف کرد تدابیر لازم برای گسترش پوشش بیمه ای اقلام دارویی به منظور کاهش هزینه داروها در سبد خانوار اندیشیده شود.
علت کمبود دارو چیست
محمدعلی محسنی بندپی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان علل کمبود دارو به صمت گفت: کمبود دارو، یک موضوع چندعاملی است. نبود تعادل بین عرضه و تقاضا، نبود تناسب بین نرخ تمام شده تولید و قیمت گذاری انجام شده از سوی سازمان غذا و دارو و نبود نظارت بر تولید و توزیع دارو، ۳ دلیل اصلی کمبود دارو است. نسبت دادن کمبود دارو تنها به یکی از این عوامل، منطقی نیست. وی با بیان اینکه علت کمبود سرم هم به دلیل نبود تعادل بین هزینه تولید و نرخ فروش کالاست، افزود: اگرچه معاون سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود، تحت هیچ شرایطی کمبود سرم نداریم، اما برای تولید و توزیع همین کالا نیز بحث هزینه تولید مطرح بود. کمیسیون بهداشت، معاونت سازمان غذا و دارو را موظف کرده بود دوباره روند تولید و قیمت تمام شده دارو را بررسی کند تا بهانه از تولیدکننده گرفته شود. محسنی بندپی با اشاره به افزایش نرخ دارو بیان کرد: افزایش نرخ دارو الزاما برابر با فشار بیشتر تامین دارو بر مردم نیست. قرار است هماهنگی های لازم برای تامین به موقع دارو و متناسب با شرایط روز انجام شده و سازمان های بیمه گر بتوانند پوشش های بیشتری را برای داروها اعمال کنند.
اجرای طرح پزشک خانواده
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره کنترل بازار دارو اظهار کرد: در حال حاضر ۵ برابر سرانه مصرف در داخل منازل دارو داریم که تنها راه مدیریت و کنترل آن، اجرای پزشک خانواده است. طرح پزشک خانواده از سال ۱۳۹۱ در مازندران و فارس به عنوان دو استان پایلوت آغاز به کار کرد. این طرح، سلامت محور و مبتنی بر پیشگیری از ابتلا به بیماری هاست؛ به طوری که آموزش و پیشگیری در آن اولویت اصلی اجرای طرح به شمار می رود تا به این شکل هزینه های بخش درمان در کشور کاهش یابد. محسنی بندپی با پاسخ به این پرسش که آیا احتکار دارو می تواند علت کمبود باشد، اظهار کرد: تولید دارو کاهش پیدا کرده، اما بعید می دانم تولیدکننده هایی که در کمیسیون حضور داشتند، احتکار کنند. اگر احتکار کنند برایشان گران تر تمام می شود، زیرا متخلف شناخته شده و داروها تاریخ انقضا دارند. البته سازمان غذا و دارو نیز باید به طور جدی نظارت کند.
طرح خوب با اجرای غلط
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره اجرای طرح دارویار و انتقاد داروخانه ها به این طرح، گفت: این طرح به ذات خوب است، چون قرار نیست با اجرای آن فشاری به مردم و تولیدکنندگان وارد شود. به موجب طرح دارویار، نرخ تمام شده دارو در جامعه دیده شده و یارانه دارو به نیازمندان داده می شود.
قبلا یارانه به تولیدکننده، فروشنده و واردکننده داده می شد، که قرار است این اتفاق رخ ندهد. البته همه چیز به اجرای درست این طرح بستگی دارد. هرچند ما توقع نداشتیم، طرح دارویار در ماه های نخست، ۱۰۰ درصد موفقیت آمیز اجرا شود.
