همزمان با تشدید نوسانات ارزی در بازار، صبح امروز یکشنبه ۲۲ خرداد امسال، رئیس کل بانک مرکزی در میرداماد میزبان صرافان ارزی است تا هماهنگی‌های لازم برای اجرای سیاست‌های جدید ارزی را با فعالان بازار ارز انجام دهد. آمارها نشان می‌دهد پس از انتشار مصوبه بانک مرکزی، اقدام صادرکنندگان به فروش ارز چندبرابر شد، زیرا صادرکنندگان به‌دلیل نرخ پایین‌تر ارز در صرافی‌ها نسبت به بازار، تمایلی به فروش ارز نداشتند و از زمانی که نرخ ارز برای صادرکننده توافقی شد، فروش به صرافی‌ها جذابیت پیدا کرد. این مسئله می‌تواند تاثیر مهمی نه‌تنها در بازار ارز، بلکه در بحث رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان نیز داشته باشد. عدم‌ورود ارزهای صادراتی یکی از مهم‌ترین مسائل ارزی- تجاری بانک مرکزی است و دولت در سال‌های اخیر نتوانست سازکاری را تدوین کند تا صادرکنندگان نسبت به عرضه ارزهای خود مشتاق باشند. صمت در رابطه با اجرای طرح مذکور بر رفع تعهدات ارزی و همچنین میزان استقبال صادرکنندگان از این سیاست ارزی جدید دولت، با کارشناسان و فعالان تجاری و اقتصادی به‌گفت‌وگو پرداخته است.

برنامه‌های چندجانبه بانک مرکزی

بانک مرکزی به صرافی‌ها اجازه داد ارز اسکناس صادرکنندگان را با نرخ توافقی، خریداری و به متقاضیان ارز بدون محدودیت بفروشند.

رئیس کل بانک مرکزی ضمن اعلام این خبر اظهار کرد: با انجام توافق میان بانک مرکزی و صرافی‌ها در زمینه عرضه اسکناس، اقدامات مناسبی انجام‌شده و در ادامه مقررات مربوط با تقاضای اسکناس تسهیل خواهد شد. این موضوع در ادامه سبب می‌شود حجم معاملات بالا رفته و در نهایت نیاز واقعی بازار به‌صورت کامل پوشش داده شود.

او همچنین تاکید کرد: این موضوع را دنبال می‌کنیم که بانک مرکزی تنها خریدار ارز دولتی نباشد و بانک‌های دولتی هم بتوانند ارز را در بازار بفروشند و ریال را از بازار جمع کنند. به‌بیان بهتر هرچه حجم معاملات بالاتر برود، به‌دلیل ورود منابع بیشتر، وضعیت بهتر می‌شود.

رئیس کل بانک مرکزی ادامه داد: هماهنگی بسیارخوبی بین وزارت صنعت، معدن و تجارت و سیاست‌های تجاری و ارزی وجود دارد که باعث شده بتوانیم تمام تقاضاهای واقعی حواله را در بازار پوشش دهیم. قرار است این اطلاعات هر روز نیز به عموم اطلاع‌رسانی شود. به‌دلیل بالا رفتن نرخ نفت، نرخ فرآورده‌ها، پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها در بازارهای جهانی نیز بالا رفته و صادرات غیرنفتی ما بیشتر شده است، بنابراین حجم صادرات بیشتر شده و این نکته حجم عرضه ارز را در بازار حواله نسبت به گذشته بیشتر و مطلوب‌تر کرده است.

کاهش التهاب روانی بازار

امیر عابدی، رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با صمت، به ابعاد مثبت خبر خریدوفروش ارز صادراتی در بازار براساس قیمت‌های توافقی پرداخت. او نخستین تاثیر این خبر را کاهش تنش‌های روانی مردم و التهاب بازار عنوان کرد و در این‌باره گفت: از زمان انتشار خبر توافق بانک مرکزی و صرافی‌ها برای خریدوفروش ارز صادرکنندگان با قیمت‌های توافقی، شاهد کاهش نرخ ارز در سطح بازار بودیم، از این‌رو می‌توان عنوان کرد اجرای این طرح پیام مثبتی را به بازار منتقل کرده است، همچنین در ادامه به‌نظر من این خبر می‌تواند اقدامی مناسب برای بهبود وضعیت رفع تعهدات ارزی باشد. وی در این‌باره تصریح کرد: امید آن می‌رود دولت سازکارهای مناسبی برای اجرای طرح مذکور در نظر گیرد، چرا که این روش می‌تواند راهکار و ابزاری مناسب برای رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان باشد، چرا که معضل رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان، از مسائل اصلی ارزی- تجاری ایران محسوب می‌شود، از این‌رو با شکل‌گیری فضایی مناسب و مشخص شدن سازکارهای اصلی این اتفاق می‌توان به پیشرفت‌های مربوط به رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان امیدوار بود.

پیش‌بینی‌های روشن رفع تعهدات ارزی

عابدی در ادامه تعادل‌بخشی به بازار ارزی را بخشی از پیامدهای مثبت طرح ورود ارزهای صادراتی با قیمت‌های توافقی به صرافی‌ها عنوان کرد و گفت: پیش‌بینی می‌شود با توسعه اجرای طرح مذکور و همچنین فراهم شدن بسترهای مناسب برای آن، شاهد رفع تعهدات ارزی باقیمانده از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ باشیم. برگشت داده شدن حجم قابل‌توجهی ارز به بازار و در نهایت کاهش التهابات ارزی از مهم‌ترین نتایجی است که پیش‌بینی می‌شود. در این مدت کوتاهی که از انتشار خبر موافقت بانک مرکزی برای فروش ارزهای صادراتی با قیمت‌های توافقی می‌گذرد، دیده شده صادرکنندگان استقبال مناسبی از خود نشان داده‌اند. در ادامه از آنجایی که تقاضای زیادی برای خرید وجود ندارد، نرخ ارز در بازار آزاد کاهش یافت. رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران خاطرنشان کرد: می‌توان اظهار کرد باتوجه به کاهش نرخ ارز در پی افزایش عرضه در بازار، بهای ارز در حال‌ حاضر واقعی نبوده و حباب قیمتی را تجربه می‌کند. با صبر و حوصله و همچنین در نظر گرفتن جزئیات این طرح مهم، می‌توان به‌شکل‌گیری اتفاقات مثبت در بازار امیدوار بود. در گام نخست انتظار می‌رود نقدینگی صادرکنندگان بیشتر شده و در ادامه رونق صادرات از مزایای آن عنوان می‌شود.

چالش‌های بازار متشکل ارزی

رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران به الزامات قانونی که باید برای اجرای طرح‌های مهم تجاری- ارزی در نظر گرفته شود، تاکید کرد. عابدی اظهار کرد: سازماندهی‌های قانونی و حقوقی از مهم‌ترین بسترهایی است که هنگام تدوین و اجرای سیاست‌های ارزی- تجاری باید در نظر گرفته شوند، چرا که در فضای مناسب قانونی و حقوقی طرح‌ها می‌توانند بدون ایجاد مشکل برای هیچ بخشی، ادامه یابند. به‌طورکلی امید آن می‌رود صادرکنندگان بتوانند از مزیت و فرصت‌های پیش‌آمده نهایت استفاده را داشته باشند. عابدی در ادامه نسبت به مشکلات فعلی در معاملات بازار متشکل ارزی واکنش نشان داد و تصریح کرد: صرافان معتقدند وجود محدودیت در معاملات بازار متشکل ارزی ایران یکی از مشکلاتی است که مانع انجام نقل‌وانتقالات مهم ارزی در سطح گسترده می‌شود. بازار متشکل ارز ایران، هم از نظر زمانی و هم مبلغ فروش سقف‌های معینی دارد. به‌نظر صرافان، اگر این سقف‌های فعلی افزایش پیدا کند، روند ورود ارزهای صادراتی به بازار با سرعت بیشتری ادامه خواهد داشت. همچنین این اتفاق به‌تامین ارز متقاضیان واقعی کمک خواهد کرد. وی ادامه داد: یکی دیگر از بحث‌های عنوان‌شده درباره چالش‌های معاملات بازار ارزی مشترک، داشتن فاصله زیاد ارز با نرخ بازار آزاد است. اگر تمهیداتی برای نزدیک شدن نرخ بازار متشکل ارزی با بازار آزاد در نظر گرفته شود، گامی مناسب در راستای حفظ تعادل بازار کلی ارز برداشته خواهد شد.

صادرکنندگان به‌دنبال بازار منصفانه

علیرضا حسنی، رئیس کمیسیون تولید و صادرات اتاق اصناف ایران در گفت‌وگو با صمت، نسبت به خبر موافقت بانک مرکزی به ورود ارز صادرکنندگان به‌صورت توافقی به بازار، واکنش نشان داد. او در ابتدا تاکید کرد چنین راهکاری می‌تواند بسیاری از مشکلات و چالش‌های ارزی صادرکنندگان و همچنین بازار را مرتفع کند. حسنی در این‌باره توضیح داد: در گام نخست باید گفت بازگشت ارز حاصل از صادرات، همواره یکی از مسائل مهم ارزی کشور است، هرچند بخش عمده‌ای از صادرکنندگان نسبت به پرداخت معوقات ارزی خود تلاش دارند، اما عده‌ای هستند که بنا به دلایل مختلفی در سیستم بانکی دولت، بدهکار محسوب می‌شوند. اجرای طرح بازگشت ارز حاصل از صادرات به بازار با نرخ توافقی میان صرافان و تجار می‌تواند گامی مهم برای تامین ارز بازار و همچنین انجام کامل تعهدات ارزی باشد. وی ادامه داد: در بحث بازگشت ارز حاصل از صادرات باید خاطرنشان کرد به‌طورکلی صادرکنندگان پس از انجام فعالیت‌های بازرگانی خود، ارز حاصل‌شده را پس از ارزیابی شرایط ارز، با بهایی که برای آنها منصفانه‌تر باشد، وارد بازار می‌کنند، چون برای صادرکنندگان مقرون به‌صرفه نیست، ارز حاصل از صادرات خود را با قیمت‌های دستوری مانند نیمایی، وارد بازار کنند. دلیل وجود برخی معوقات ارزی نیز چنین مسئله‌ای است.

لزوم بررسی‌های دقیق

رئیس کمیسیون تولید و صادرات اتاق اصناف ایران در ادامه نسبت به مشخص نبودن سازکارهای طرح عرضه ارز صادرکنندگان به بازار، متناسب‌ قیمت‌های توافقی واکنش نشان داد و گفت: به‌نظر می‌رسد اعلام موافقت بانک مرکزی برای اجرای طرح فروش با نرخ توافقی ارز صادرکنندگان، اقدامی برای ثبات و کاهش نرخ ارز و همچنین ورود ارزهای صارداتی به بازار باشد. در روزهای ابتدایی اعلام این خبر، بخشی از صادرکنندگان استقبال کرده و کاهش نرخ ارز و همچنین آمارها، گویای اثرات مثبت آن است، اما باید تاکید کرد هنوز بسترهای لازم برای اجرای کامل این طرح و همچنین شکل‌گیری پیامدهای مثبت آن در ابعاد گسترده مهیا نیست. حسنی ادامه داد: کمیسیون تولید و صادرات اتاق اصناف ایران هنوز به‌طورجدی به بررسی ورود ارزهای صادراتی با نرخ توافقی به بازار نپرداخته است، بنابراین غیر از اظهارنظرهای سطحی، در حال ‌حاضر نمی‌توان بیشتر واکنش نشان داد. هنوز زمان زیادی از اجرای طرح مذکور نگذشته و در نتیجه نمی‌توان ارزیابی دقیقی از ابعاد آن داشت. همچنین از سویی دیگر بسترها و سازکارهای دقیقی برای ورود ارزهای صادراتی و پرداخت معوقات براساس این طرح مشخص نیست، بنابراین باید مدتی از اجرای این طرح و مشخص شدن ابعاد اجرایی آن بگذرد تا بتوان نظرات کارشناسی‌شده بهتری داد.

مزیت کاهش التهابات ارزی

حسنی در پایان، کاهش التهابات ارزی را یکی از پیامدهای ورود ارزهای صادراتی به بازار با قیمت‌های توافقی عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در مدت کوتاهی که گذشت، دیده شده صادرکنندگان تمایل زیادی برای عرضه ارزهای خود به بازار نشان داده‌اند. باید در ادامه دید با فراهم‌سازی بسترهای بهتر، روند ورود ارز به بازار به چه صورت ادامه خواهد داشت، اما به‌طورکلی می‌توان در ارزیابی این طرح خام گفت کمترین تاثیر مثبت آن، افزایش رغبت فعالان تجاری و صادرکنندگان به پرداخت معوقات ارزی آنها است.

وی در ادامه تصریح کرد: در این صورت، شرایط پرداخت بدهی‌های ارزی بهبود یافته و ارز موردنیاز بازار تا حد مناسبی تامین خواهد شد، اما پرداختن به موضوع اجرای طرح ورود ارز صادرکنندگان با قیمت‌های توافقی به بازار، نیازمند گذر زمان و مشخص شدن ابعاد دقیق آن است.

سخن پایانی

در پی اجرایی شدن طرح ورود ارزهای صادراتی به بازار با قیمت‌های توافقی، دبیر کل شورای‌عالی کانون صرافان اعلام کرد: ظرف مدت ۲۴ ساعت، علاوه بر ارز عرضه‌شده در بازار متشکل ارزی، ۱.۵ میلیون یورو توسط صادرکنندگان عرضه شد که فقط ۵۰۰ هزار یورو این مقدار خریداری شد. این تفاوت آمار، نشان‌دهنده پیشی گرفتن عرضه از تقاضا است. نرخ ارز که تا پیش از این سوار بر مرکب افزایش نرخ بود، با اعلام موافقت بانک مرکزی مبنی بر خریدوفروش ارز و اسکناس صادرکنندگان با نرخ توافقی متوقف شد و روند نزولی را در پیش گرفت. کارشناسان اقتصادی معتقدند کاهش تقاضای ارز در چند روز گذشته نشان‌دهنده آن است که در واقع خریداران به نظاره‌گران بازار تبدیل شده‌اند، اما همچنان انتظار می‌رود تمایل صادرکنندگان برای فروش ارزهای صادراتی خود بالا باشد.

باوجود این رکود در بازارهای معاملاتی ارزی و کاهش نسبی نرخ ارز نسبت به هفته‌های گذشته، برخی کارشناسان عقیده دارند این راهکار موقتی برای تنش بازار ارز بوده و پس از مدت زمان کوتاهی، دیگر کارساز نخواهد بود. باید در ادامه دید دولت چه برنامه‌هایی را برای کنترل نرخ ارز در پیش خواهد گرفت.