همچنین اهمیت و نقش انرژی در زندگی، توسعه و پیشرفت جوامع، آشکارتر از همیشه است و در عین حال منابع و انواع انرژی‌های مورداستفاده بشر در معرض دگرگونی‌های بسیار جدی قرار دارد.

فرم شهری از طریق تاثیر در مصرف زمین، پراکندگی محل سکونت، کیفیت محیط مسکونی، میزان مصرف انرژی و میزان سفرهای روزانه بر محل سکونت انسان و اکوسیستم محیط تاثیرگذار است.

عوامل مختلفی از جمله استاندارد نبودن ساختمان‌ها در کشور، عدم بکارگیری مصالح و تجهیزات ساختمانی عایق و موثر در کاهش اتلاف انرژی در یک ساختمان سبب شده است که بیشتر ساختمان‌های کشور، بزرگ‌ترین منبع اتلاف انرژی باشند و فاقد ضوابط فنی شناخته‌شده برای جلوگیری از اتلاف انرژی محسوب شوند.

اهمیت توجه به بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌سازی

عباس اکبرپور، عضو سابق نظام مهندسی در رابطه با اهمیت بهینه‌سازی انرژی در ساختمان‌سازی به صمت گفت: نهادهای مختلفی همچون وزارت راه، وزارت نیرو، شورای‌عالی انرژی و سازمان‌های متعدد دیگری دخیل در بخش انرژی هستند،اما نهادی که متولی اصلی بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش ساختمان باشد، وجود ندارد. تا زمانی که هیچ نهادی به‌صورت مشخص مجری این طرح نباشد، بهینه‌سازی در صنعت ساخت‌وساز آن‌طور که باید، پیشرفت نمی‌کند.

اکبرپور افزود: در حال ‌حاضر همکاری شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت با شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی مدنظر است تا رعایت مقررات ملی ساختمان و نظارت بر اجرای آن به‌بهترین وجه ممکن انجام گیرد.

ضرورت رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان

اکبرپور درباره ضرورت رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان برای بهینه‌سازی بهتر در مصرف انرژی به صمت گفت: وزارت مسکن و شهرسازی مطابق با ماده ۳۳ قانون نظام مهندسی کشور، مسئولیت نظارت بر اجرای ضوابط و مقررات ملی ساختمان در طراحی و اجرای تمامی ساختمان‌ها را عهده‌دار است، از این‌رو این وزارتخانه اقدام به انتشار مقررات ملی در بیست مبحث کرده و مبحث ۱۹ آن مربوط به صرفه‌جویی در مصرف انرژی در ساختمان است.

وی در ادامه گفت: مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در سال ۱۳۷۰ به‌تصویب هیات‌وزیران رسید و اجرای آن در ساختمان‌های کشور الزامی شد. این مبحث چندین‌بار بازنگری شده و آخرین آن در سال ۱۳۸۱ بوده و بعد از بازنگری چاپ و به کلیه ارگان‌های کشوری ابلاغ شده است. در حال‌ حاضر اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان برای تمامی ساختمان‌های دولتی اجباری است و اجرای آن برای تمامی ساختمان‌های بخش خصوصی واقع در تهران و شهرهای تابعه از سال ۱۳۸۴ اجباری شده و برای ساختمان‌های واقع در سایر شهرها و استان‌ها مطابق برنامه زمان‌بندی الزامی است.

بر این اساس استان‌های کشور در ۳ گروه «الف»، «ب» و «ج» تقسیم‌بندی شده‌اند، به‌طوری‌که استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل، همدان، چهارمحال و بختیاری، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و زنجان در گروه الف؛ استان‌های اصفهان، سمنان، کردستان، کرمانشاه، مرکزی، قزوین، کرمان، خراسان‌شمالی، خراسان‌رضوی، خراسان‌جنوبی، فارس و ایلام در گروه ب و استان‌های لرستان، قم، گیلان، گلستان، مازندران، کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و یزد در گروه ج قرار گرفته‌اند.

وی خاطرنشان کرد: براساس ضوابط مندرج در این مبحث، حداقل مدارک موردنیاز برای اخذ پروانه ساختمان گواهی صلاحیت مهندس یا شرکت طراح، چک‌لیست انرژی، چک‌لیست کنترل پوسته خارجی ساختمان، نقشه‌های ساختمان، مشخصات فیزیکی مصالح و سیستم‌های عایق حرارت مورداستفاده در ساخت اجزای پوسته خارجی ساختمان و مشخصات فنی سیستم‌های تاسیسات گرمایی، سرمایی، تهویه، تهویه مطبوع، تامین آب‌گرم مصرفی و روشنایی مورداستفاده در ساختمان‌ها است.

بر این اساس، با اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان شامل عایق‌کاری سیستم تاسیسات و لوله‌ها، عایق‌کاری جداره خارجی ساختمان و نصب پنجره‌های دوجداره استاندارد در ساختمان کمتر از ۵ درصد سبب افزایش هزینه‌های ساختمان در این قسمت می‌شود،اما از طرف دیگر، ظرفیت سیستم گرمایش و سرمایش موردنیاز ساختمان را می‌توان تا ۴۰ درصد نسبت به حالتی که این مبحث اجرا نمی‌شود، کوچک‌تر انتخاب کرد که به‌نوبه خود، کاهش زیاد هزینه‌ها را در این قسمت شامل می‌شود.

ضرورت بکارگیری سیاست‌های تشویقی

عضو سابق نظام مهندسی به صمت گفت: موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی در بحث ساخت‌وساز از اهمیت زیادی برخوردار است، چراکه با این اقدامات منابع انرژی برای آینده نیز قابل‌استفاده می‌شود و هدر نمی‌رود، اما این موضوع در کشور ما آن‌طور که باید، اجرایی نمی‌شود. قوانین اجباری برای بکارگیری فرآیندهای بهینه‌سازی ساخت‌وساز به‌خوبی اندیشیده نشده،زیرا بیشتر سیاست‌های به‌کارگرفته‌شده برای این موضوع، بیشتر از اینکه تشویقی باشد، تنبیهی است.

وی ادامه داد: یکی از بهترین روش‌ها برای تشویق سازندگان برای بهینه‌سازی مصرف انرژی این است که اگر ساختمان بعد از بازدید نهادهای مربوطه از لحاظ افزایش بهینه‌سازی مصرف انرژی نمره قابل‌قبولی دریافت کرد، از طرح‌های تشویقی مختلفی مانند: معافیت‌های مالیاتی، تخفیف در پرداخت عوارض شهرداری یا اعطای تسهیلات بانکی بهره‌مند شوند.

اکبرپور تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما به طرح‌های تشویقی برای تحقق چنین اقداماتی توجه نشده و تنها بخشی از قوانین براساس مباحث ۲۲ گانه مقررات ملی ساختمان مطرح شده است که به‌هیچ‌عنوان قانونمند نیست.

مقررات ملی ساختمان مجموعه‌ای از ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم در طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساختمانی اعم از تخریب، نوسازی، توسعه بنا، تعمیر و مرمت اساسی، تغییر کاربری و بهره‌برداری از ساختمان بوده که به‌منظور تامین ایمنی، بهره‌دهی مناسب، آسایش، بهداشت و صرفه اقتصادی تهیه شده است.

تمامی مباحث یادشده، باید زنجیره‌ای از تدوین قوانین لازمه در مجلس از لحاظ ارائه لایحه‌های مناسب از طرف وزارت راه و شهرسازی را شامل شود و با کمک شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی این امر به مرحله اجرا دربیاید. از طرف دیگر، با برنامه‌ریزی‌های منظم باید تمام تمهیدات اجرایی کردن این موضوعات اندیشیده شود تا فرآیند بازدیدها و تعیین درصدها در جداول تعیین‌شده شکل بگیرد. باید توجه شود در رابطه با این موضوع بهترین اقدام در راستای اشتغالزایی، بکارگیری مهندسان عضو سازمان‌های نظام مهندسی کشور است که پروانه اشتغال دارند،اما در عمل بیکار هستند.

نقش صنعتی‌سازی در بهینه‌سازی مصرف انرژی

به‌گفته اکبرپور، پروژه‌های مختلف در سراسر دنیا از 2 بخش صنعتی‌سازی و خصوصی‌سازی تشکیل می‌شوند که هر بخش تاثیرات مختص به خود را خواهد گذاشت. در کشور ما بخش خصوصی از توجه ویژه‌ای برخوردار است و فرآیند صنعتی‌سازی با استانداردهای بین‌المللی فاصله زیادی دارد. از طرفی، صنعتی‌سازی باید تابع تمهیدات و قوانین خاص خود باشد که متاسفانه این موضوع نیز در کشور ما دیده نمی‌شود.

اکبرپور این نکته را هم تذکر داد که بافت فرسوده شهری و برج‌های چندطبقه‌ای که هر ساله ساخته می‌شوند، نیازمند تمهیداتی هستند که صنعتی‌سازی شاکله اصلی آن را تشکیل می‌دهد. در این صورت نقشه‌های تهیه‌شده معماری، معیارهای مناسب صرفه‌جویی انرژی در هنگام بهره‌برداری خواهند بود.

همچنین باید در مرحله ساخت با تخصیص الگوریتم‌های لازمه و بکارگیری علم مدیریت ساخت‌وساز، هر اقدامی در زمان خود به‌درستی برنامه‌ریزی شود. این اقدامات موجب بهینه‌سازی انرژی، منابع انسانی، منابع مالی، مصالح ساختمانی و در نهایت زمان می‌شود.

فرهنگ‌سازی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی

اکبرپور با بیان اینکه جدیدترین ایده برای حفظ انرژی استفاده از تجهیزات و سیستم‌های جدید است، گفت: عایق‌کاری دیوارهای خارجی ساختمان، نصب پنجره‌های دوجداره، عایق‌کاری کانال‌های هوا، لوله‌های تاسیسات و سیستم تولید آب گرم، نصب سیستم‌های کنترل‌کننده موضعی نظیر شیرهای ترموستاتیک روی رادیاتورها، نصب سیستم‌های کنترل مرکزی هوشمند و مجهز به سنسور اندازه‌گیری دمای هوای محیط از جمله مواردی هستند که رعایت آنها مطابق با مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان الزامی است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: فرآیند بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌سازی باید در کشور فرهنگ‌سازی شود تا کلیت جامعه درک درستی از این موضوع به‌دست آورد تا شاهد پیشرفت پروژه‌هایی باشیم تا با استفاده از تجهیزات مدرن و صنعتی در راستای این اقدام مهم گام بردارند. با این اقدامات، علاوه بر حفظ محیط‌زیست و صرفه‌جویی در منابع‌طبیعی، سازه‌های مدرن و استاندارد خواهیم داشت.

سخن پایانی

طرح ضوابط و مقررات بازدارنده باید با شیوه‌های نوین مدیریتی هماهنگ باشد تا در نهایت اجرایی شود، در غیر این صورت اجرای تمام طرح‌ها و سیاست‌ها با اما و اگر روبه‌رو می‌شوند؛ اتفاقی که در حال ‌حاضر برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور در حال رخ دادن و بیش از 2 دهه است که به‌صورت‌کامل عملی نمی‌شود. وزارت مسکن و شهرسازی باید با نظارت دقیق و مستمر در راستای بهینه‌سازی قدم بردارد و با ایجاد طرح‌های تشویقی، سازنده‌ها را در مسیری قرار دهد تا تعداد ساختمان‌هایی که از الگوی بهینه‌سازی مصرف انرژی پیروی می‌کنند، روزبه‌روز افزایش یابد.

واقعه‌ای که اکنون بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد و باید بیشتر موردتوجه قرار بگیرد، چراکه دولت جدید در یک اقدام جدی در حال ساخت‌وساز در کشور بوده و وعده ساخت سالی یک میلیون واحد مسکونی را در قالب طرح نهضت ملی مسکن، به مردم داده است.