براساس آمارهای رسمی، صنعت نفت پیشتاز بهره‌وری در اقتصاد است و موتور رشد اقتصاد توسط صنعت نفت روشن شده، اما به‌طورقطع صنعت نفت نمی‌تواند به‌تنهایی منجر به رشد ۸ درصدی اقتصاد شود. براساس آمار و ارقام موجود، صنعت نفت بیشترین تاثیر را بر رشد اقتصادی از طریق افزایش بهره‌وری عوامل تولید در سال ۱۴۰۱ داشته است. رشد ارزش بهره‌وری در گروه‌های صنایع و معادن، خدمات و کشاورزی به‌ترتیب برابر ۵.۶، ۲.۸ و ۱.۱ درصد است که نسبت به وضعیت خود در گذشته شرایط مناسبی ندارند.در واقع صنعت نفت در این مدت توانسته بیشترین رشد بهره‌وری را داشته باشد که باتوجه به اهمیت این صنعت در اقتصاد کشور، قابل‌توجه است و بخش مهمی از تاثیر نفت بر افزایش رشد اقتصادی، از طریق بهره‌وری عوامل تولید بوده است.برقراری روابط دوجانبه تهران و عربستان‌سعودی در خرداد می‌تواند زمینه رشد صنعت نفت ایران را در شش‌ماهه دوم امسال فراهم کند و قدرت چانه‌زنی نفتی ایران را افزایش دهد و از طرف دیگر، می‌تواند زمینه توافق‌های نفتی ایران و عربستان و توسعه صنعت نفت ایران و افزایش رشد اقتصادی را از این محل تامین کند.

رویای بربادرفته رئیس‌جمهوری سابق امریکا

طبق گزارش شرکت ملی نفت، در ابتدای دولت سیزدهم تولید نفت ایران روزانه ۲.۱ میلیون بشکه بود، اما امروز این رقم به ۳.۴ میلیون بشکه افزایش یافته و ظرفیت تولید نفت نیز به ۳.۸ میلیون بشکه پیش از تحریم‌ها بازگشته است که البته حفظ آن به انجام سرمایه‌گذاری وابسته است.هشدارها درباره افت تولید نفت ایران در حالی است که جواد اوجی، وزیر نفت از برنامه افزایش ظرفیت تولید نفت ایران به ۵.۷ میلیون بشکه در روز در ۸ سال آینده خبر می‌دهد؛ برنامه‌ای که البته به سرمایه‌گذاری ۷۰ میلیارد دلاری منوط شده است.از ابتدای آغاز برنامه‌های توسعه، حتی در شرایط غیرتحریمی و حضور غول‌های نفتی دنیا نیز رقم تولید نفت کشور از ۴.۲ میلیون بشکه فراتر نرفته است.طبق گزارش صندوق توسعه ملی، این احتمال وجود دارد که از سال ۱۴۱۲ تولید و مصرف نفت ایران با هم برابر شده و حتی بدون وجود تحریم‌های امریکا نیز با افزایش مصرف و کاهش برداشت‌ها، رقم صادرات نفت ایران به صفر برسد.

رساندن صادرات نفت ایران به صفر، رویای ناکام ترامپ رئیس‌جمهوری سابق امریکا بعد از آغاز دوره دوم تحریم‌ها بود؛ رویایی که بعد از او، جو بایدن نیز با اعمال بیش از ۱۸۰ تحریم جدید نفتی دنبالش کرد، اما رقم فروش نفت کشور اکنون روزانه به ۱.۴ میلیون بشکه افزایش یافته است.

رشد بهره‌وری در صنعت نفت، باید رشد اقتصادی را خلق کند

محمود خاقانی، کارشناس انرژی در رابطه با پیشتازی نفت، بهره‌وری و تاثیر آن بر رشد اقتصادی گفت: بهره‌وری، تحقق همزمان اثربخشی و کارآیی است و بهره‌وری در صنعت نفت به این معنا است؛ تحت مدیریت، برنامه‌ریزی و هدایت مدیرانی که در سمت‌های کلیدی این وزارتخانه هستند، بهره‌وری رشد چشمگیری داشته؛ به‌عبارتی کارآیی و اثربخشی بالایی داشته است.

به‌گزارش مهر و به‌گفته این کارشناس انرژی، رشد بهره‌وری برای افزایش راندمان کاری در صنعت نفت می‌تواند مفید باشد، در صورتی که رشد بهره‌وری منتج به رشد اقتصادی شود. افزایش راندمان کاری بر رشد کلان کشور می‌تواند موثر باشد. مدعیان باید توضیح دهند، زیرا رشد اقتصادی معنای دیگری دارد.

خاقانی توضیح داد: رشد اقتصادی را می‌توان افزایش ارزش کالا و خدمات تنظیم‌شده با نرخ تورم در مدت زمانی مشخص تعریف کرد؛در واقع چنین رشدی به‌صورت درصد تعریف می‌شود و افزایش تولید ناخالص داخلی حقیقی، تعریف کاملا متفاوتی دارد و دارای این مفهوم است که تمام فاکتورهای اقتصادی را باید مدنظر قرار داد.

به‌گفته این کارشناس انرژی، افزایش بهره‌وری در یک سازمانی مانند وزارت نفت و شرکت‌های تابعه، نمی‌تواند به‌تنهایی منجر به رشد اقتصادی شود و به مولفه‌های اقتصادی دیگری هم نیاز است.

وی ادامه داد: واقعیت‌های موجود در صنعت نفت، این مسئله را مورد سوال قرار می‌دهد که اگر چنین بهره‌وری هم در صنعت نفت وجود دارد، باید گزارشی باشد که براساس این ادعای به‌عمل‌آمده، آن را منتشر کنیم و ببینیم بهره‌وری در چیست؟

آمار بانک جهانی، تاییدی بر رشد بهره‌وری در صنعت نفت

البته آمار و ارقام ارائه‌شده از سوی بانک جهانی، گواهی بر این موضوع هستند، چراکه بانک جهانی با بررسی رشد اقتصادی ۷۲ کشور جهان در پاییز پارسال (سه‌ماهه‌چهارم ۲۰۲۲) اعلام کرد که اقتصاد ایران با رشد ۴.۷ درصدی در رده‌بندی این کشورها از نظر بیشترین مقدار رشد اقتصادی، رتبه ۱۵ را به خود اختصاص داده و این بانک از رشد ۴.۷ درصدی اقتصاد ایران در پاییز پارسال خبر داده که رقم قابل‌توجهی در مقایسه با کشورهای دیگر است.آمار بانک جهانی نشان می‌دهد که ایران در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۲ (زمستان سال ۱۴۰۰) رشد قابل‌توجه ۵ درصدی را تجربه کرده و این رقم در سه‌ماهه دوم (بهار ۱۴۰۱) به ۲.۵ درصد کاهش یافته است، اما در سه‌ماهه سوم (تابستان ۱۴۰۱) روند رشد اقتصادی ایران صعودی شده و به ۳.۴ درصد و در سه‌ماهه چهارم (پاییز ۱۴۰۱) به ۴.۷ درصد رسیده است.در حالی در پاییز پارسال، رشد اقتصاد ایران، ۴.۷درصدی بوده که میانگین رشد اقتصادی کشورهای پیشرفته در این دوره، تنها ۱.۲درصد بوده است.نکته مهم اما آن است که در سال‌های اخیر بیش از ۷۵ درصد از رشد اقتصادی از محل بهره‌وری بوده و به‌طورمشخص در نه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ از ۳.۸ درصد رشد اقتصادی، ۳.۴ درصد از محل بهره‌وری محقق شده است که نشان از سهم بیش از ۸۰ درصدی بهره‌وری در رشد اقتصادی دارد.

افزایش چشمگیر تولید نفت

محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی هم بر این موضوع صحه گذاشته و بااشاره به اینکه تولید نفت به‌طورچشمگیری افزونی یافته، گفت: رشد تولید نسبت به سال گذشته افزایش داشته است، به‌طوری‌که میانگین تولید نفت در سال گذشته نزدیک به 2 میلیون و ۵۵۰ هزار بشکه بوده و اکنون نزدیک به ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه رسیده است.

وی ادامه داد: بهره‌وری به‌معنای عام باید میزان ستانده نسبت به داده باشد، البته باتوجه به اینکه افزایش تولید نفت در امسال اتفاق افتاد، می‌تواند منجر به رشد اقتصادی شود.

به‌گفته این کارشناس انرژی، باتوجه به اینکه اقتصاد ما مبتنی بر نفت خام است و با نظر به شرایط فعلی که منبع درآمد اصلی ما فروش نفت است، دولت بر آن نیز اصرار دارد.

وی ادامه داد: ما در گذشته، فروش نفت خام را داشتیم و اکنون تولید آن افزایش پیدا کرده است و باتوجه به این موضوع، می‌توان به رشد اقتصادی امید داشت. وی در خاتمه یادآور شد: اعلام بانک جهانی مبنی بر رشد بهره‌وری در بخش نفت، ممکن است برمبنای هزینه‌کرد و میزان بودجه‌ای که به نفت تعلق می‌گیرد، منتشر شده باشد؛ به‌عبارتی، در بخش نفت رشد سرمایه اتفاق نیفتاده، اما ستانده و فروش نفت افرایش پیدا کرده است.این‌طور که به‌نظر می‌رسد صنعت نفت سکان اقتصاد کشور را به‌دست گرفته است و می‌تواند بر رشد اقتصادی تاثیرگذار باشد، اما به‌تنهایی کافی نیست، چراکه باید سایر عوامل اقتصادی در کنار رشد بهره‌وری صنعت نفت قرار گیرند تا به‌وسیله اجماع عوامل اقتصادی، رشد اقتصادی محقق شود.

رشد بهره‌وری نفت، اقتصاد کشور را متحول می‌کند

علی قنبری، کارشناس انرژی با بیان اینکه ایران یکی از دارندگان ذخایر عظیم نفت و گاز است، اظهار کرد: با بیان اینکه افزایش بهره‌وری در صنعت نفت تاثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی دارد، گفت: بهره‌وری به‌معنای تحقق همزمان اثربخشی کارآیی است و زمانی که فروش نفت افزایش پیدا می‌کند، به همان تناسب ارزآوری در کشور بهبود می‌یابد.به‌همین‌دلیل بخشی از اقتصاد ما مبتنی بر نفت خام است و یکی از منابع اصلی درآمدزایی برای کشور به‌شمار می‌آید.

به‌گزارش ایسنا، وی بااشاره به اینکه نفت بخش قابل‌توجهی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد، خاطرنشان کرد: به‌دلیل اینکه اقتصاد کشور وابستگی به نفت دارد، بهره‌وری در رشد اقتصادی تاثیر بسزایی دارد.

این کارشناس انرژی با بیان اینکه در صورتی که بهره‌وری در بخش نفت افزایش پیدا کند، تاثیر مثبتی بر سایر بخش‌های اقتصادی بر جای می‌گذارد، گفت: سیاست دولت سیزدهم در حوزه باز معماری تجارت انرژی باوجود تحریم‌ها جواب داده و همین موضوع نیز موجب رشد اقتصادی کشور شده، یکی از مهم‌ترین موفقیت‌های دولت رشد صادرات نفت بوده است، طی این مدت شاهد توسعه صادرات و افزایش تولید نفت بوده‌ایم، تا جایی که تولید به مقادیر قبل تحریم نزدیک شده و می‌توان اعلام کرد که تحریم‌ها بی‌اثر شده است. قنبری با بیان اینکه علاوه بر این، صادرات غیرنفتی در ایران نیز رشد کرده، گفت: صادرات یکی از مهم‌ترین عوامل رشد اقتصادی است، هرچه میزان صادرات افزایش یابد، بیشتر شاهد توسعه و رشد اقتصادی در کشور خواهیم بود، براساس پیش‌بینی‌های انجام‌گرفته این رشد ادامه خواهد داشت. وی با بیان اینکه تمرکز بر بازارسازی جدید و ایجاد تقاضای جدید در بازار با تکیه ‌بر فعال کردن ظرفیت مستهلک‌شده پالایشگاهی در نقاط مختلف دنیا نظیر افریقا و همچنین امریکای‌جنوبی و همچنین حرکت به‌سمت تنوع مبادی صادراتی از طریق بازاریابی نوین در زمینه مینی‌ریفاینری‌ها شرق آسیا، سیاست مثبت دولت در این حوزه بوده است، اگر به بازارهای سنتی اکتفا می‌شد، نمی‌توانستیم چنین اتفاقاتی را رقم بزنیم.

این کارشناس حوزه انرژی خاطرنشان کرد: برای رشد اقتصادی به عوامل دیگری مانند افزایش بهره‌وری در بخش‌های نیروی انسانی، کشاورزی و صنعتی نیاز است، اما رشد بهره‌وری در بخش نفت از مولفه‌های اصلی رشد اقتصادی محسوب می‌شود.

وی بااشاره به اینکه زمانی که نفت بهره‌وری داشته باشد، اقتصاد کشور متحول می‌شود، اضافه کرد: در صورتی که بهره‌وری در صنعت نفت وجود داشته باشد، اقتصاد کشور متحول می‌شود، چراکه بخش قابل‌توجهی از درآمدهای کشور وابسته به نفت است.

سخن پایانی

نقش‌آفرینی نفت به‌عنوان منبع درآمد برای کشورهای صادرکننده آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است و بررسی میزان وابستگی بودجه کشورها به درآمدهای نفتی می‌تواند کمک موثری برای دولت‌ها در سیاست‌گذاری‌های پولی و مالی و برنامه‌های زیربنایی و توسعه‌ای باشد.