به‌گفته این مقام مسئول عراق انتظار دارد تا پیش از پایان سال میلادی جاری، توافقنامه‌ یادشده که شامل جزییات واردات گاز و مکانیسم‌های برقراری این تعامل تجاری بین ۲ کشور می‌شود، نهایی شده و به‌امضا برسد. برخی از کارشناسان، اجرای این تفاهمنامه را به‌معنی احتمال جایگزینی ترکمنستان به‌جای ایران در تامین گاز عراق دانسته و بر حفظ این مشتری گاز ایران تاکید دارند.

تغییر مسیر عراق

درحال‌حاضر عراق، در مجموع ۴.۵ میلیارد دلار گاز و برق از ایران وارد می‌کند، اما تحریم‌های امریکا علیه بخش انرژی ایران، پرداخت پول این واردات را دشوار کرده است، هرچند امریکا، با قراردادهای انرژی عراق و ایران برای تامین برق و گاز عراق، موافقت کرده، اما بغداد را تحت‌فشار قرار داده است تا وابستگی خود به واردات انرژی از ایران را کاهش دهد. البته به‌تازگی نیز ۲ کشور ایران و عراق، برنامه تهاتر نفت و فرآورده‌های آن و برق و گاز را در دستور کار خود قرار داده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد تا تداوم تحریم مشکلات همچنان به قوت خود باقی باشد، بنابراین کشور عراق که برای تامین سوخت نیروگاهی با چالش مواجه است، مبادی دریافت دیگری را نیز هرچند سخت و پرهزینه دنبال می‌کند و اکنون برنامه واردات از ترکمنستان را در دستور کار خود قرار داده؛ واردات از کشوری که ۱۹.۵ تریلیون مترمکعب ذخایر دارد اما به لحاظ تولید جایگاه مناسبی ندارد به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۰، رقم تولید این کشور به حدود ۵۹ میلیارد مترمکعب رسیده است.

ارزیابی برنامه توافق عراق با ترکمنستان

میرقاسم مومنی، کارشناس انرژی در ارزیابی برنامه توافق عراق با ترکمنستان برای واردات گاز اظهار کرد: احداث خط لوله صادرات گاز از ترکمنستان پروژه‌ای است که در چند سال اخیر، دولت ترکیه آن را اداره و مدیریت می‌کند. باتوجه به اینکه ترکیه ذخایر انرژی و گاز ندارد، در نظر دارد هاب صادرات انرژی منطقه باشد، اکنون از ایران، روسیه و آذربایجان تا ترکیه خط لوله وجود دارد و به مصرف‌کنندگان جهان می‌رسد، این کشور در نظر دارد خط لوله ترانس‌خزر را نیز اجرا کرده و گاز ترکمنستان و آسیای میانه را از آذربایجان ـ نخجوان ـ ترکیه ـ عراق دنبال کند، فقط اکنون مسئله زنگزور و چالشی است که با ارمنستان وجود دارد.

برنامه گازی ترکیه

این کارشناس حوزه انرژی گفت: ترکیه در تحقق برنامه هاب شدن در حوزه انرژی و اجرای خط لوله از ترکمنستان تا عراق خیلی فعال است و به ایران و ارمنستان فشار وارد کرده که بتواند کریدور زنگزور را ایجاد کند و خط لوله را از این مسیر عبور دهد، اما به‌نظر می‌رسد این موضوع در حد طرح است، چون هنوز رژیم حقوقی خزر مشخص نشده و همچنین هزینه احداث خط لوله بالا است.

وی تصریح کرد: برنامه ترکیه این است که بتواند خط لوله ترکمنستان و آذربایجان را به ترکیه متصل و از طریق بنادر خودشان در جیحان و اقلیم کردستان به عراق ارسال کند، این یک پروژه بلندمدت است، در واقع این کشورها در نظر دارند که ایران را به‌دلیل اینکه تحریم است و مشکلاتی که در بحث پرداخت پول و تامین مالی دارند؛ دور بزنند و در واقع به‌دنبال این هستند که کمتر به ایران وابسته باشند.

آیا ترکیه هاب انرژی می‌شود؟

این کارشناس حوزه انرژی تصریح کرد: ترکیه در تحقق برنامه هاب شدن در حوزه انرژی و اجرای خط لوله از ترکمنستان تا عراق خیلی فعال است و به ایران و ارمنستان فشار وارد کرده که بتواند کریدور زنگزور را ایجاد کند و خط لوله را از این مسیر عبور دهد، اما به‌نظر می‌رسد این موضوع در حد طرح است، چون هنوز رژیم حقوقی خزر مشخص نشده و همچنین هزینه احداث خط لوله بالا است، ضمن اینکه مشکلات حقوقی و فنی دارد، علاوه بر این، جنگ اوکراین و دستیابی به موافقت روسیه باعث می‌شود نیاز به زمان بیشتری داشته باشد. بنابراین، خط لوله هرچند اجرایی خواهد شد و در دستور کار جدی است، اما به این زودی اجرایی نخواهد شد.

خط لوله ترکمنستان به عراق

وی ادامه داد: درحال‌حاضر، خط ترانس‌خزر و اجرای خط لوله از ترکمنستان به عراق، مشکل تامین هزینه و سرمایه‌گذاری دارد و مسائل حقوقی و امنیتی آن حل نشده است، ضمن اینکه گازی که عراق از ایران می‌خرد، باصرفه‌ ‎ تر و ارزان‌تر است، خرید ال‌ان‌جی هم که نیاز به بستر گاز شهری و صنعتی دارد. مومنی گفت: اکنون اروپا نیاز به جایگزین کردن گاز روسیه دارد و بنابراین، دنبال متنوع کردن مسیرهای دریافت است، چراکه ممکن است همان بحرانی که در اوکراین به‌وجود آمد، در دیگر کشورها هم تکرار شود، بنابراین، اروپا به‌شدت دنبال تنوع در واردات گاز از مناطق، مسیرها و کشورهای مختلف است و از سوی دیگر، همواره به‌دنبال انبار و حمل از مسیرهای جدید است.

وی یادآور شد: موضوع اصلی خط لوله ترکمنستان به عراق این است که یا باید خط ترانزیت از ترکمنستان به ایران تا عراق عبور کند که بهترین مسیر است یا اینکه از باکو به زنگزور برود که هنوز مشکلات این کریدور حل نشده است، ضمن اینکه از نظر اقتصادی صرفه ندارد که در این شرایط مسیر زنگزور را انتخاب کنند، ممکن است یک ایده در بلندمدت اجرایی شود.

عراق نیاز جدی به گاز ایران دارد

درحال‌حاضر، ۸۰ درصد برقی که در نیروگاه‌های عراق تولید می‌شود، به گاز وابسته است. با این وجود، همچنان میادین گازی این کشور همچنان به‌بهره‌برداری نرسیده‌اند، همچنین در برهه‌ای از زمان مشکلی بین ایران و عراق پیش آمد؛ ایران، صادرات گاز به عراق را برای دریافت طلب خود قطع کرد که این موضوع باعث شد که عکس‌العمل‌هایی داخل عراق شکل بگیرد. در آن زمان، بحث جایگزینی سایر کشورها مطرح شد؛ عراق هم هیات‌هایی را به عربستان، کویت و …فرستاد و عربستان اعلام آمادگی کرد که برای تاسیس برق خورشیدی، سرمایه‌گذاری می‌کند که نرخ آن یک‌چهارم نرخ برق ایران است، اما همچنان خبری از اجرایی شدن یا نشدن وجود ندارد.

اهمیت صادرات گاز ایران به عراق

اهمیت صادرات گاز ایران به عراق جدی است تا جایی که در آن زمان مدتی پس از قطعی صادرات گاز ایران به عراق، وزیر برق عراق، در دیدار با رضا اردکانیان، وزیر سابق نیروی کشورمان بر اهمیت واردات گاز از ایران تاکید کرد و گفت: خرید گاز و برق از ایران تا زمانی ادامه خواهد داشت که ما میادین گازی خودمان را به‌اندازه‌ای توسعه دهیم که در تامین گاز به خودکفایی برسیم و همچنین نیروگاه‌های لازم را برای تامین برق عراق بسازیم؛ این امر بین ۲ تا ۳ سال زمان می‌برد. اکنون باوجود آنکه نزدیک به ۴ سال از آن زمان می‌گذرد، همچنان خبری از خودکفایی عراق در تامین برق نیست و امکانی هم ندارد بتواند گاز موردنیاز خود را از طریق دیگری تامین کند.

گاز کدام کشورها جایگزین ایران می‌شود؟

کارشناسان امر بر این باورند که هیچ کشوری امکان جایگزینی گاز ما را در بازار عراق ندارد. از سوی دیگر، برخی کارشناسان نیز معتقدند اگر عراق و ترکیه بتوانند از مبادی دیگری نیاز خود را تامین کنند و مطمئن باشند که در تمام فصول سال می‌توانند به‌طورپیوسته گاز را دریافت کنند، سراغ خریداران دیگری خواهند رفت، اما وضعیت منطقه طوری است که کشور دیگری امکان جایگزینی ایران را در بازار عراق ندارد. نگاه کارشناسی دیگری هم می‌گوید؛ اگر عراق بتواند همه گازهای همراه نفت خود را جمع‌آوری کند، قادر به تولید ۳۵میلیون مترمکعب گاز خواهد بود. البته این کارشناسان تاکید دارند، حتی در این صورت نیز، عراق برای تامین سوخت موردنیاز نیروگاهی، نیازمند واردات گاز از ایران خواهد بود.

ترکیه و عراق، دو مشتری استراتژیک

ایران سالانه حدود ۹۰۰میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند که ۶ درصد از این میزان به ترکیه و عراق گاز صادر می‌شود. ۱۷درصد از این گاز مصرف صنایع و ۳۰ درصد سهم نیروگاه‌هاست. در این میان، بخش خانگی و تجاری بیش از ۴۴درصد از کل تولید را مصرف می‌کنند. ایران با ترکیه قرارداد ۲۵ساله برای صادرات گاز و قرارداد ۵ساله با عراق به‌منظور صادرات گاز دارد، هرچند روش پرداخت پول گاز از سوی عراق به‌دلیل تحریم‌ها یکی از مسئله‌سازترین تجارت‌ها با این کشور طی سال‌های اخیر بوده، با این حال به‌لحاظ استراتژیک، بازار عراق یکی از بازارهای مهم صادراتی ایران محسوب می‌شود که در صورت از دست رفتن، بخشی از درآمدهای صادراتی ایران تهدید خواهد شد.

سخن پایانی

عراق باوجود داشتن منابع فراوان نفت و گاز، مجبور است برای تامین سوخت موردنیاز نیروگاه‌های برق خود، از کشورهای همسایه از جمله ایران، گاز وارد کند. این کشور فاقد تاسیسات برای فرآوری گازهایی است که به‌همراه نفت از میادین نفتی عظیم خود استخراج می‌کند و همچنان حجم زیادی مشعل‌سوزی دارد. با این وجود، به‌تازگی ادعا شده است که با به‌نتیجه‌رسیدن پروژه‌های گازی عراق، این کشور از سال ۲۰۲۶ به بعد، از واردات گاز از ایران بی‌نیاز می‌شود.

این ادعاها برای نخستین‌بار اتفاق نیفتاده و در سال‌های گذشته نیز مطرح شده است. از سوی دیگر، توافق عراق با ترکمنستان برای خرید گاز، می‌تواند خطر جدی برای سبد صادراتی گاز ایران باشد. ترکمنستان خارج از آسیای مرکزی چندان شناخته‌شده نیست، اما طبق آمار شرکت بریتیش پترولیوم، این کشور صاحب چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان به‌میزان ۱۹تریلیون مترمکعب است.