استان کرمان با چالش‌هایی در زمینه اکتشافات معدنی روبه‌رو است. براساس گزارش‌ها، برخی از ظرفیت‌های معدنی این استان به‌دلیل مشکلاتی مانند احتکار معادن توسط شرکت‌های بزرگ و عدم‌سرمایه‌گذاری کافی بلااستفاده مانده‌اند. همچنین، برخی از معادن در دست دلالان اسیر شده‌اند و بهره‌برداری مؤثری از آنها انجام نمی‌شود. این مسائل نشان می‌دهد که با وجود ظرفیت‌های عظیم معدنی، کرمان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر و سرمایه‌گذاری‌های هدفمندتری برای توسعه است به‌ویژه برای آینده‌نگری معادن باید اکتشافات معدنی جدی‌تر دنبال شود.

سهم مردم کرمان از معادن

این استان به‌عنوان یکی از مراکز اصلی معدنی ایران شناخته می‌شود و با دارا بودن بیش از ۱۲۹ میلیون تن برداشت سالانه مواد معدنی، سهم بزرگی در اقتصاد معدنی کشور دارد. علاوه بر این، کرمان با استخراج بیش از ۶۰ میلیون تن مواد معدنی در قالب ۴۲ نوع گوناگون، حدود ۲۱ درصد از استخراج کلی مواد معدنی کشور را به خود اختصاص داده است.

کرمان به علت تنوع بالا در ذخایر معدنی، از جمله مس، زغال‌سنگ، آهن و سنگ‌های تزئینی، نقش مهمی در تامین  مواد اولیه برای صنایع مختلف ایفا می‌کند. کرمان به‌دلیل ساختار زمین‌شناسی منحصربه‌فرد خود، یکی از غنی‌ترین مناطق معدنی ایران به‌شمار می‌رود و به‌عنوان «بهشت معدنکاران» شناخته شده است.

این استان حدود ۴۰ درصد منابع معدنی کشور را در خود جای داده و ذخایر معدنی آن به بیش از ۸ میلیارد تن برآورد شده است اما سوال اینجا تا کنون استان کرمان چه بهره‌ای از این ظرفیت‌های معدنی برده‌اند؟

مواد معدنی موجود در کرمان شامل مس، سنگ‌آهن، زغال‌سنگ، کرومیت، تیتانیوم، روی، سرب و سنگ‌های ساختمانی تزئینی است. معادن مس سرچشمه، میدوک، چهار گنبد، دره‌آلو و گل گهر از مهم‌ترین معادن مس این استان هستند که حجم ذخیره آنها به یک میلیارد و 700 میلیون تن می‌رسد. این معادن نه‌تنها در سطح ملی، بلکه در سطح جهانی نیز شناخته شده‌اند و نقش مهمی در تامین  مواد اولیه صنایع کشور دارند.

سنگ‌آهن نیز یکی دیگر از منابع معدنی مهم کرمان است که عمدتا در دو کمربند دگرگونی سیرجان و دیگر مناطق متمرکز شده است. این معادن از کیفیت بالایی برخوردار بوده و بخش عمده‌ای از نیاز صنایع فولاد کشور را تامین می‌کنند.

زغال‌سنگ کرمان هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بخشی از نیاز کارخانه ذوب‌آهن اصفهان را تامین می‌کند. علاوه بر این، معادن کرومیت و تیتانیوم نیز ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توسعه و سرمایه‌گذاری دارند.

با وجود این ظرفیت‌های عظیم، بسیاری از عرصه‌های معدنی استان کرمان هنوز کاوش نشده‌اند و نیاز به اکتشافات جدید و استفاده از دانش روز در استخراج و فرآوری مواد معدنی وجود دارد. این امر می‌تواند نه‌تنها به توسعه اقتصادی استان بلکه به تامین  مواد اولیه صنایع کشور کمک کند.

بررسی دلایل ضعف در اکتشافات معدنی

باوجود این ظرفیت عظیم، استان کرمان در زمینه اکتشافات معدنی جدید و بهره‌برداری بهینه از معادن موجود با ضعف‌های جدی روبه‌رو است. بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه اکتشاف معدنی در کرمان از فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنند که دقت و سرعت عملیات را کاهش می‌دهد. همچنین کمبود دستگاه‌های مدرن مانند سنجش از راه دور و سیستم‌های ژئوفیزیک پیشرفته، شناسایی ذخایر جدید را با مشکل مواجه کرده است.

کمبود سرمایه‌گذاری و ترس از ریسک

با وجود تاکید دولت بر توسعه معادن، بودجه اختصاص‌یافته به اکتشافات جدید در کرمان ناکافی است. بخش خصوصی نیز به‌دلیل ریسک بالا و نبود تضمین بازگشت سرمایه، تمایلی به سرمایه‌گذاری در این بخش ندارد.

بسیاری از زمین‌شناسان و مهندسان معدن کرمان به‌دلیل کم‌بودن دستمزدها و نبود امکانات، به استان‌های دیگر یا خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند. از سوی دیگر دانشگاه‌های منطقه نیز نتوانسته‌اند نیروی متخصص کافی برای صنعت معدن تربیت کنند و این دور باطل با استفاده از نیروهای قدیمی در چرخه معادن اکتشافی ادامه دارد.

مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی

مقاومت جوامع محلی به‌دلیل تخریب محیط‌زیست و کم‌توجهی به حقوق روستاییان، موجب توقف برخی پروژه‌های اکتشافی شده است و در این میان نبود برنامه‌ریزی برای جلب مشارکت مردمی و شفاف‌سازی منافع حاصل از معادن، اعتماد عمومی را کاهش داده است.

متأسفانه شرکت‌های معدنی هیچ آگاهی و توجهی به اجرای طرح‌های مطالعاتی قبل از اجرای طرح‌های معدنی ندارند و در بهترین شرایط ممکن تنها به فکر راضی نگه داشتن ادارات مرتبط هستند.

محمد اقبالی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با مهر بیان کرد: تمرکز بر معادن قدیمی مانند سرچشمه (مس) و گل‌گهر(آهن) بدون اکتشاف ذخایر جدید، آینده معدنکاری در کرمان را تهدید می‌کند. وی بیان کرد: توسعه نیافتن معادن جدید باعث کاهش اشتغالزایی و افزایش بیکاری در استان کرمان شده است. اقبالی افزود: به‌دلیل نبود صنایع فرآوری، مواد خام معدنی کرمان با ارزش‌افزوده پایین به سایر استان‌ها یا خارج از کشور صادر می‌شود.

لزوم تخصص‌گرایی در معادن

وی برای رفع این مشکلات، استفاده از نیروهای تخصصی و مدیران مرتبط به بخش معادن، ایجاد مشوق‌های مالیاتی و تضمین سودآوری برای شرکت‌های معدنی، راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مدرن اکتشاف معدنی در دانشگاه‌های کرمان، همکاری با دانشگاه‌های معتبر برای تربیت متخصصان معدن و زمین‌شناسی، برگزاری جلسات عمومی برای توضیح منافع معادن و جلب رضایت جوامع محلی، جلوگیری از خام‌فروشی با ایجاد کارخانه‌های تولید کنسانتره و فلزات با ارزش‌افزوده را پیشنهاد داد.

سخن پایانی

استان کرمان، به عنوان یکی از استان‌های بزرگ و استراتژیک ایران، با داشتن ذخایر معدنی غنی و متنوع همچون مس، زغال‌سنگ، طلا و دیگر مواد معدنی، ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی و صنعتی دارد. اما با وجود این ظرفیت‌ها، استان در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی‌ روبه‌رو بوده که مانع از بهره‌برداری بهینه از این منابع می‌شود. یکی از اصلی‌ترین مشکلات، نبود برنامه‌ریزی کلان و جامع در حوزه معدن و صنایع وابسته است. برنامه‌ریزی درست می‌تواند به شناسایی و اولویت‌بندی پروژه‌های معدنی کمک کرده و از هدررفت منابع جلوگیری کند. بدون وجود یک استراتژی منسجم، سرمایه‌گذاری‌ها پراکنده و غیرمؤثر خواهند بود و در نتیجه، بسیاری از فرصت‌ها برای توسعه اقتصادی از دست خواهد رفت.

همچنین، کمبود فناوری‌های نوین در صنعت معدن یکی دیگر از چالش‌های اساسی است. استفاده از فناوری‌های پیشرفته می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، هزینه‌ها را کاهش دهد و ایمنی کارگران را بهبود بخشد. متأسفانه، در حال حاضر بسیاری از معادن استان با روش‌های سنتی و ناکارآمد اداره می‌شوند که نه‌تنها باعث کاهش تولید می‌شود، بلکه به محیط زیست نیز آسیب می‌زند.

ضعف در مدیریت منابع نیز به‌عنوان یک عامل کلیدی در این معضل مطرح است. نبود نظارت و مدیریت مؤثر بر فعالیت‌های معدنی می‌تواند منجر به استخراج بی‌رویه و ناپایدار منابع شود. این موضوع نه تنها ذخایر معدنی را تهدید می‌کند، بلکه روی جوامع محلی و معیشت آنها نیز تأثیر منفی می‌گذارد.

اگر مسئولان دولتی و بخش خصوصی به‌صورت جدی به این چالش‌ها نپردازند، خطرات جدی‌تری استان کرمان را تهدید خواهد کرد. کاهش ذخایر معدنی به معنای کاهش فرصت‌های شغلی و درآمدزایی برای مردم محلی است که می‌تواند به بحران اقتصادی منجر شود. همچنین، رکود اقتصادی می‌تواند به افزایش بیکاری، مهاجرت نیروی کار و کاهش کیفیت زندگی در این استان بینجامد. برای جلوگیری از بروز چنین بحران‌هایی، لازم است که یک رویکرد جامع و هماهنگ در زمینه استخراج و بهره‌برداری از منابع معدنی اتخاذ شود.

 این رویکرد باید شامل ارتقای فناوری، آموزش نیروی کار، جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و همچنین توجه به مسائل زیست‌محیطی باشد. با ایجاد یک بستر مناسب برای توسعه پایدار، استان کرمان می‌تواند به یکی از قطب‌های معدنی و صنعتی کشور تبدیل شود و از ظرفیت‌های خود بهره‌برداری کند.