تهران در آستانه تشنگی
خبرها درباره خالی شدن سدهای کشور تقریباً از ابتدای اسفند ماه شروع و با اعلام آخرین اعداد از ذخایر سدهای تهران توسط معاون وزیر نیرو جدی‌تر شد و اکنون در حالی که بهار ۱۴۰۴ به روزهای میانی خود نزدیک می‌شود، زنگ خطر کمبود آب در استان تهران بیش از پیش به صدا درآمده است.
تهران، استانی که قلب تپنده اقتصاد، فرهنگ و سیاست کشور محسوب می‌شود، این روزها با بحرانی روبه‌روست که نه تنها زندگی روزمره میلیون‌ها ساکن آن را تهدید می‌کند، بلکه آینده توسعه این کلان‌شهر را نیز در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
کاهش بارندگی‌های پی‌درپی، افت شدید ذخایر سدهای تأمین‌کننده آب و مصرف بالای شهروندان، دست به‌دست هم داده‌اند تا تهران در آستانه یکی از دشوارترین سال‌های آبی خود قرار گیرد.
خشکسالی‌های مستمر پنج‌ساله، فرسودگی زیرساخت‌ها و نبود برنامه‌ریزی جامع برای مدیریت منابع آبی، از جمله عواملی هستند که این بحران را تشدید کرده‌اند و بنا بر اعلام وزارت نیرو، میزان حجم کل مخازن سدهای استان تهران درحال‌حاضر به ۳۳۶ میلیون متر مکعب رسیده است.
علیرضا زاکانی، شهردار تهران اسفندماه سال گذشته در آئین بهره‌برداری از بسته حمل‌ونقل و ترافیک در این شهر طی سخنانی گفت: این ایام مصادف است با گذر از ناترازی برق و ورود تدریجی به ناترازی آب شهر تهران و طبق آمار ۶۰ درصد شهروندان تهرانی بیش از ۲هزار برابر مصرف میانگین کشور آب مصرف می‌کنند.
ویلاسازی گسترده
اما این اظهارات پایان ماجرا نیست، چرا که به گفته هادی معماریان دانشیار دانشگاه بیرجند و پژوهشگر حوضه آب و محیط زیست، علاوه بر کاهش بارندگی، بارگذاری جمعیتی در تهران و البرز، ویلاسازی‌های گسترده، کشاورزی آببر و فرسودگی خطوط انتقال آب از عوامل اصلی کاهش حجم آب سدهای تهران است.
وی معتقد است: بارگذاری جمعیتی در بالا دست و پایین دست حوضه آبریز لتیان و کرج بالا است و در برخی از روستاهای بالادست حوضه آبریز سد کرج که جمعیت روستا به زور به چهار هزار نفر می‌رسد در دو روز آخر هفته این جمعیت به حدود ۲۰ تا ۳۰ هزار نفر می‌رسه که در ویلاهای مختلفی که ساخته شده در آن مناطق ساکن می‌شوند و متأسفانه فشار زیادی رو بر منابع آب وارد می‌کند.
این پژوهشگر معتقد است با توجه به این افزایش جمعیت و پیش‌بینی‌هایی که درباره خشکسالی وجود داشت می‌شد از طریق اقداماتی مثل احداث تصفیه خانه‌های جدید و تعریف سیستم‌های باز چرخانی آب از به وجود آمدن شرایط فعلی پیشگیری کرد.
معماریان مسئله سوم را تغییرات وحشتناک کاربری اراضی در حوضه‌های آبریز بالادستی سد کرج دانست و گفت: تحقیقات نشان می‌دهد، که فقط در بخشی از حوضه آبریز بالا دست سد لتیان بین سال‌های ۱۳۷۰ تا حدود ۶.۲ کیلومتر مربع از کاربری باغات و کشاورزی به سکونتگاه و ۴.۷ کیلومتر مربع از مراتع نیز به سکونتگاه تبدیل شده باغات بزرگ روستاها حالا تبدیل به اراضی ۱۰۰۰ متری و ۲۰۰۰ متری شدند و به جز ویلاسازی کار دیگری در آن منطقه انجام نمی‌شود، با ساخت این ویلاها آبی که باید وارد رودخانه‌ها و سد می‌شد، از طریق حفر چاه‌های غیر مجاز استخرهای ویلاها را پر می‌کند.
وی مسئله چهارم را کشاورزی بدون نظارت و بسیار آببر در حوضه‌های آب‌بریز بالا دست سد کرج دانست و گفت: این اراضی دو تا سه بار در سال زیر کشت گیاهان آب بری مثل کاهو می‌روند.
بارش‌های بهار ۱۴۰۴
وضعیت بارش‌ها در استان تهران چطور بوده است؟ سوالی است، که بررسی وضعیت بارش‌ها و دمای استان تهران از ابتدای سال زراعی تا اسفند سال گذشته نشان می‌دهد، که از ابتدای سال زراعی تا اسفند ۱۴۰۳ میزان، ۹۴ میلی‌متر بارش در استان تهران ثبت شده است، که این مقدار در مقایسه با نرمال بلندمدت (۱۵۴ میلی‌متر)، کاهش ۳۹ درصدی را نشان می‌دهد و همچنین، بارش‌ها نسبت به سال گذشته ۷ درصد کمتر بوده است.
آمارهای ارائه شده توسط سازمان هواشناسی نیز نشان می‌دهد، که استان تهران در میان استان‌های کم‌بارش کشور قرار دارد و تنها استان مازندران افزایش بارش داشته است.
به گفته مازیار غلامی، مدیرکل هواشناسی استان تهران در فصل زمستان، کاهش ۴۳ درصدی بارش‌ها نسبت به نرمال مشاهده می‌شود و جبران این کمبود بارش در بازه زمانی باقی‌مانده دشوار است، زیرا فصل بهینه بارش‌ها در حال پایان یافتن است.
وی در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: مناطقی مانند شمیرانات که معمولاً بارش‌های بیشتری در استان تهران دریافت می‌کنند، امسال با کاهش قابل توجه بارش مواجه شده‌اند و دمای متوسط استان تهران نسبت به دمای بلندمدت نیز ۰.۳ درجه سلسیوس افزایش یافته است، اما نسبت به سال گذشته، ۰.۱ درجه کاهش دما ثبت شده که نشان‌دهنده سردتر بودن امسال نسبت به سال گذشته است.
مدیرکل هواشناسی استان تهران با پیش‌بینی وضعیت بارش و دما در ماه‌های آینده گفت: در بهترین حالت، بارش‌های بهار ۱۴۰۴ در حد نرمال پیش‌بینی می‌شود و دمای استان تهران بین ۰.۵ تا ۱.۵ درجه در بهار افزایش خواهد داشت.
وی با بیان اینکه کاهش بارش‌ها و افزایش دما، خشکسالی و تنش آبی را تشدید کرده است، بر مدیریت منابع آب، سازگاری با شرایط خشکسالی و همراهی مردم در صرفه‌جویی تأکید کرد و افزود: بدون مشارکت عمومی، اجرای سیاست‌های مدیریت مصرف آب دشوار خواهد بود.
استفاده از پساب تصفیه‌شده
مدیرعامل آبفای استان تهران، حال ا راهکارها و تمهیدات این اداره برای مقابله با تنش آبی می‌گوید و در گفت‌وگو با مهر دو طرح ساخت خط دوم انتقال آب سد طالقان به استان‌های البرز و تهران و تکمیل تونل انتقال آب ناشی از فرار آب پشت سد لار به طول ۲۸ کیلومتر، همچنین استفاده از چاه‌های عمیق در تهران را از اقدامات مهم آب و فاضلاب استان تهران برای تأمین آب مورد نیاز تهران برشمرد.
وی افزود: اکنون با پنج سال خشکسالی متوالی مواجه هستیم، ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران شامل لار، لتیان، ماملو، امیرکبیر و طالقان به حدود ۳۳۶ میلیون مترمکعب رسیده است.
محسن اردکانی با بیان اینکه باید به سمت استفاده از پساب تصفیه‌شده برای مصارف صنعتی و کشاورزی برویم تا فشار بر منابع آب شرب کاهش یابد.
برداشت ۶۲ درصدی آب تهران
استاندار تهران، به عنوان نماینده عالی دولت نیز در گفت‌وگو با مهر به تشریح مهم‌ترین برنامه‌های استانداری تهران در سال ۱۴۰۴ پرداخت و بر ضرورت مدیریت بحران آب و توسعه اقتصادی تأکید کرد و با اشاره به تداوم پنج سال خشکسالی در استان، اظهار کرد: تا امروز تنها ۱۲۵ میلی‌متر بارندگی در تهران ثبت شده که نسبت به سال گذشته ۱۶ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت (۵۷ ساله) ۴۰ درصد کاهش دارد.
محمدصادق معتمدیان گفت: پیش‌ازاین، ۷۰ درصد منابع آبی از سدها و ۳۰ درصد از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شد، اما امروز این نسبت به ۳۸ درصد از سدها و ۶۲ درصد از منابع زیرزمینی تغییر یافته و برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی باعث فرونشست زمین تا ۳۶ سانتیمتر در برخی مناطق شده که یک بحران زیست‌محیطی جدی است.
انتقال آب از خارج
وی با تشریح برنامه‌های استانداری برای مدیریت بحران آب گفت: انتقال آب از خارج از استان تهران در دستور کار است، که با دستور رئیس‌جمهور و تخصیص اعتبار، دو طرح انتقال آب تا خرداد ۱۴۰۴ به بهره‌برداری می‌رسد.
معتمدیان سرانه مصرف آب در تهران را دو برابر استاندارد ملی است (۱۳۰ لیتر در مقابل ۲۵۰ لیتر) دانست و گفت: ۶۳ درصد از مردم تهران دو برابر الگوی مصرف آب استفاده می‌کنند و ۴۲ درصد آب شرب تهران به‌جای ۷ تا ۸ درصد متعارف در سایر استان‌ها، هدر می‌رود.
نماینده عالی دولت در استان تهران جداسازی آب شرب و غیرشرب و اجرای ماده ۱۶ قانون مقررات ملی ساختمان برای استفاده از آب‌باران و بازیافت پساب را با اهمیت ارزیابی کرد و گفت: این اقدام در دستور کار قرار دارد.
وی همچنین بر کاهش مصرف آب در دستگاه‌های دولتی تاکید کرد و گفت: دستگاه‌های اجرایی موظفند ۲۵ درصد مصرف آب خود را کاهش دهند.
استاندار تهران با اشاره به پویش صرفه‌جویی رئیس‌جمهور گفت: با همراهی مردم در کاهش دو درجه دمای هوا 5 میلیون مترمکعب صرفه‌جویی گاز محقق شد.، باید از این تجربه استفاده کرد، حل بحران آب بدون مشارکت مردم ممکن نیست و باید مصرف بهینه را فرهنگسازی کنیم، با برنامه‌ریزی برای انتقال آب، کاهش مصرف و تغذیه سفره‌های زیرزمینی، امیدواریم از بحران عبور کنیم.
کمبود آب، معضلی چندوجهی
کمبود آب در استان تهران، معضلی چندوجهی است که ریشه در عوامل طبیعی و انسانی دارد، کاهش بی‌سابقه بارندگی‌ها، خشکسالی‌های طولانی‌مدت و افزایش دما، دست طبیعت را در این بحران نشان می‌دهد، اما مدیریت ناکارآمد منابع، فرسودگی شبکه‌های آبرسانی و مصرف بی‌رویه، سهم انسان را پررنگ‌تر کرده است.
گفت‌وگو با مسئولان نشان می‌دهد که راهکارهایی چون نوسازی زیرساخت‌ها، برخورد با مشترکان پرمصرف و استفاده از منابع جایگزین در دستور کار قرار گرفته، اما موفقیت این اقدامات به همکاری مردم وابسته است.
سخن پایانی
استان تهران با جمعیتی بالغ بر ۱۵ میلیون نفر، نمی‌تواند تنها با تکیه بر پروژه‌های دولتی از این تنگنا عبور کند. صرفه‌جویی، تغییر الگوی مصرف و افزایش آگاهی عمومی، کلیدهایی هستند که می‌توانند قفل این بحران را بگشایند. در غیر این صورت، تابستان ۱۴۰۴ می‌تواند فصلی باشد که پایتخت‌نشینان نه تنها با گرما، بلکه با عطش نیز دست و پنجه نرم کنند؛ زمان برای اقدام، همین حالاست.
