تجربه رشد چشمگیر

آغاز انیمیشن‌سازی در ایران به دهه ۱۳۳۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که در مرکز سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، هنرمندانی چون نورالدین زرین‌کلک و علی‌اکبر صادقی با تولید آثار کوتاه انیمیشنی، قدم‌های نخستین را برداشتند. این آثار عمدتاً با مضامین فرهنگی و آموزشی تولید می‌شدند و بیشتر بر تکنیک‌های دستی و سنتی متمرکز بودند. در دهه‌های بعد، با ورود تکنولوژی‌های جدید و افزایش آگاهی عمومی نسبت به ظرفیت‌های انیمیشن، این هنر رشد چشمگیری را تجربه کرد.

انیمیشن ایران با تولید آثاری همچون آخرین داستان، شاهزاده روم، فیلشاه و شمشیر و اندوه توانسته است در جشنواره‌های بین‌المللی حضور موفقی داشته باشد و جوایز متعددی را کسب کند. این آثار نه‌تنها از نظر کیفیت فنی و هنری قابل‌توجه بوده‌اند، بلکه توانسته‌اند پیام‌هایی متناسب با فرهنگ ایرانی و اسلامی را به مخاطبان داخلی و خارجی منتقل کنند.

چالش‌ها

یکی از مهم‌ترین مشکلات انیمیشن‌سازی در ایران، کمبود بودجه و سرمایه‌گذاری مناسب است. تولید انیمیشن به‌ویژه در سطح بلند سینمایی، هزینه‌های بالایی دارد که در بسیاری از موارد تهیه‌کنندگان خصوصی یا دولتی از تأمین آن ناتوان هستند. بنابراین وقتی تهیه‌کننده‌ای قصد ورود به این عرصه را داشته باشد، باید بیشتر مورد حمایت قرار گرفته و محصولات این حوزه بیشتر مورد توجه باشد. از طرف دیگر علی‌رغم وجود استعدادهای فراوان، کمبود نیروی کارآزموده و متخصص در زمینه‌هایی مانند طراحی شخصیت، انیمیشن‌سازی سه‌بعدی، موشن کپچر و جلوه‌های ویژه از چالش‌های اساسی این حوزه محسوب می‌شود. بسیار پیش آمده که با تمام مشکلاتی که وجود دارد ابزارهای تولیدی مرتبط وارد کشور می‌شود؛ اما کارشناس لازم برای کار با این ابزار وجود ندارد. فرآیند آموزش در این حوزه عقب افتاده و بخشی از این عقب افتادگی ناشی از عدم توجه کافی به این هنر-صنعت است. عدم وجود زیرساخت‌های مناسب برای بازاریابی و اکران آثار انیمیشن یکی دیگر از مشکلاتی است که موجب می‌شود این آثار به‌سختی بتوانند با فیلم‌های زنده رقابت کنند. هر چند که این آسیب در چند سال اخیر کمتر شده و وضعیت اکران در این حوزه بهبود پیدا کرده‌است.

ظرفیت‌ها و فرصت‌ها

سینمای انیمیشن ایران ظرفیت‌های بالقوه بسیاری دارد که می‌تواند در صورت توجه و سرمایه‌گذاری مناسب، جایگاه این صنعت را بهبود بخشد. فرهنگ و ادبیات غنی ایرانی، منبعی بی‌پایان از داستان‌ها و افسانه‌هایی است که می‌توانند به‌خوبی در قالب انیمیشن بازگو شوند و انیمیشن‌سازان کشور هم تا کنون توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته‌اند. اما این موضوع جای پرداخت بیشتری دارد. از طرف دیگر حضور هنرمندان جوان و تحصیل‌کرده در زمینه انیمیشن و گرافیک کامپیوتری، فرصتی طلایی برای توسعه این صنعت به‌شمار می‌رود. بسیاری از کشورها تولیدات انیمیشنی خود را به انیمیشن‌سازان داخلی واسپاری می‌کنند؛ این ظرفیت می‌تواند در تولیدات داخلی متمرکز شود. پیشرفت تکنولوژی‌های انیمیشن‌سازی دیجیتال و نرم‌افزارهای گرافیکی، امکان تولید آثاری با کیفیت بالا و هزینه‌های پایین‌تر را فراهم کرده است و انیمیشن‌سازان داخلی هم از این امکان به خوبی استفاده کرده‌اند.

چشم‌انداز

برای ارتقای جایگاه انیمیشن در سینمای ایران، توجه به برخی نکات ضروری است. به عنوان مثال لازم است صندوق‌های حمایتی و تسهیلات مالی برای تولیدکنندگان انیمیشن به بهترین شکل مدیریت شود و حمایت‌های مالی از این صنعت تنها به نظر برخی افراد محدود نشود؛ چرا که ممکن است این هنر-صنعت در حال رشد طعمه نگرش‌های شخصی و غرض‌ورزی شود. همچنین، همانطور که مطرح شد راه‌اندازی دوره‌های تخصصی و تقویت آموزش‌های مرتبط با انیمیشن‌سازی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی می‌تواند نیروی انسانی ماهر و خلاق پرورش دهد. تا با مشکلات ناشی از فقدان کارشناس روبه‌رو نشویم. همکاری با پلتفرم‌های آنلاین و شبکه‌های تلویزیونی برای پخش آثار انیمیشنی می‌تواند زمینه‌ساز جذب مخاطبان گسترده‌تر و درآمدزایی بیشتر شود و در این زمینه هم نباید فعالیت را به افراد خاص محدود کرد، باید تمام ظرفیت انیمیشن کشور را به خدمت گرفت.

اقتصاد صنعت انیمیشن در جهان

براساس گزارش موسسه مشاوره و تحقیقات بازارهای جهانی (markets & markets) ارزش کل بازار انیمیشن جهان (منهای صنعت بازی و گیم) تا سال ۲۰۱۴ حدود ۲۲۳ میلیارد دلار بوده است که از این میان امریکا و کانادا مجموعا ۴۳ درصد از این بازار را به خود اختصاص داده‌اند. این آمار فقط مختص خود انیمیشن و منهای محصولات جانبی این صنعت است.

بازار جهانی انیمیشن از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۲ نشان می‌دهد این بازار در نقطه اوج خود (۲۰۲۲) به ۳۹۱ میلیارد دلار رسیده است. حتی با وجود همه‌گیری کرونا که نخستین اثرات خود را در سال ۲۰۲۰ نشان داد و بسیاری از بازارها و کسب و کارها را از عرش به فرش کشید، می‌توان دید که صنعت انیمیشن نه تنها دچار افت نشده است، بلکه روند صعودی خود را حفظ کرده و با جهشی زیاد به دوران اوج خود رسیده است. از عوامل مهم افزایش این رقم اکران انیمیشن‌های محبوب و پرفروش در هر سال است. البته این نمودار ارزش کل بازار انیمیشن را نشان می‌دهد که شامل انواع انیمیشن‌های سریالی و سینمایی و … می‌شود. برای مثال انیمیشن‌های سینمایی مینیون‌ها: ظهور گرو و گربه چکمه پوش: آخرین آرزو سر جمع فروشی ۱.۸ میلیارد دلاری فقط در گیشه‌ها داشتند. این انیمیشن‌ها در پلتفرم‌های مجازی و به‌صورت فیزیکی نیز عرضه می‌شوند که فروش آنان را بیشتر از پیش می‌کند. بخش قابل توجهی از رشد صنعت انیمیشن ناشی از توسعه بخش‌های ارتباطات و فناوری و افزایش استفاده از اینترنت در سطح جهانی است. در ایالات متحده گزارش شده که ۵۸هزارو۹۰۰ شغل برای انیماتورها ایجاد خواهد شد. یکی از بزرگترین مقاصد انیمیشن امریکاست و تقاضا برای انیماتور در سراسر این کشور در حال افزایش است. اداره آمار کار پیش‌بینی می‌کند بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۱ میلادی، ۳۲۰۰ شغل جدید برای هنرمندان و انیماتورهای چندرسانه‌ای در ایالات متحده ایجاد خواهد شد. اندازه بازار انیمیشن ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ میلادی ۵۵.۶۶ میلیارد دلار تخمین زده شد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۳ حدود ۱۲۱.۸۱ میلیارد دلار ارزش داشته باشد. یعنی رقم CAGR آن معادل ۸.۳ درصد از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۳ خواهد بود. رقیب صنعت انیمیشن امریکا، می‌توان از انیمه‌های ژاپنی نام برد. اندازه بازار جهانی انیمه در سال ۲۰۱۹ به ۲۶.۰۵۵ میلیارد دلار رسید و از ۲۸.۶۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ به ۶۰.۰۶ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۱ خواهد رسید که در دوره پیش‌بینی شده (۲۰۳۱-۲۰۲۴) CAGR آن با ۹.۸ درصد رشد مواجه خواهد بود.  به طور کلی‌تر، اندازه بازار انیمیشن آسیا و اقیانوسیه در سال ۲۰۲۳ میلادی ۱۰۰.۳۱ میلیارد دلار محاسبه شد و تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۳۳ با CAGR قابل توجه ۷.۵ درصد، از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۳ به رقمی در حدود ۲۱۶.۰۰ میلیارد دلار برسد.

سخن پایانی

انیمیشن در سینمای ایران با وجود تمام چالش‌ها، ظرفیت‌های بی‌نظیری برای رشد و شکوفایی دارد. با برنامه‌ریزی مناسب و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و تکنولوژیک، می‌توان این صنعت را به‌عنوان یکی از ارکان اصلی سینمای ایران معرفی کرد و جایگاه آن را در سطح بین‌المللی ارتقا داد.