در ایران نیز اینترنت سال‌هاست به‌عنوان بستری برای سرعت‌گرفتن روند توسعه ایفای نقش می‌کند و دولت‌های گوناگون، متناسب با رویکردشان به این ابزار، تلاش‌هایی در راستای بهره‌برداری بیشتر از آن انجام داده‌اند، اما همزمان تحرکاتی در راستای محدودسازی امکان استفاده از اینترنت و به‌عبارتی گزینشی‌شدن امکانات موجود در آن انجام شده که از آن تحت عنوان فیلترینگ یاد می‌شود؛ پدیده‌ای که صدای اعتراض عموم مردم، به‌ویژه فعالان اقتصادی حاضر در این بستر را در آورده است؛ به‌گونه‌ای که در نشست اخیر اعضای اتاق بازرگانی با وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات «فیلترینگ» به‌عنوان دغدغه مشترک مردم عنوان شده است. البته در مقابل اعتراض عده‌ای به فیلترینگ، برخی‌ها این مسئله را چندان آسیب‌زننده ارزیابی نمی‌کنند و بر این باورند که ارقام خسارت‌هایی که به‌عنوان پیامد فیلترینگ عنوان می‌شود، آمیخته‌ای از اغراق را در خود دارد. صمت در گزارش پیش رو در گفت‌وگو با فعالان اقتصادی و کارشناسان پیامدهای فیلترینگ در بخش اقتصاد را بررسی کرده است.

نابودی ۳۳۰ هزار کسب‌وکار بر اثر فیلترینگ

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه امروز اقتصاد جدا از فناوری، معنایی پیدا نمی‌کند، گفت: یکی از موضوعات مهم امروز کشور، بهره‌وری است و در همه حوزه‌ها این مسئله اهمیت دارد. در این زمینه باید اذعان کرد اتکا به بحث‌های اقتصاد دیجیتال با مشارکت بخش خصوصی موجب ارتقای بهره‌وری می‌شود.

ستار هاشمی در نشست با فعالان اقتصادی اتاق بازرگانی ایران، بیان کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل توجه به بخش خصوصی نیروی انسانی فعال در این بخش است که توانمند و علاقه‌مند به حوزه کاری خود هستند. بر همین اساس شرکت‌های بخش خصوصی را برای دسترسی به اهداف‌شان موردتوجه قرار داده‌ایم و سعی داریم تعاملات خود را با بخش خصوصی تقویت کنیم.

او اظهار کرد: بنای ما در دولت چهاردهم، استفاده ویژه از کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال است. اگر این کارگروه در مسیر درستی هدایت شود، برکات ویژه‌ای برای کشور خواهد داشت.

دغدغه مشترک مردم در حوزه فاوا فیلترینگ است

حجت میرزایی، رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در نشست یادشده گفت: موضوع مشترک همه مردم، فیلترینگ است؛ 330 هزار از کسب‌وکارها در اثر فیلترینگ از بین رفته‌اند. بخش بزرگی از فعالیت دیگر اقتصادی هم وابسته به اینترنت است. مثلاً در شیراز، به‌عنوان مرکز گردشگری ایران امکان استفاده از مسیریاب در بسیاری از جاها وجود ندارد.

میرزایی با تاکید بر اینکه فاوا، مسیر و هدف توسعه است و جاماندگی توسعه در حوزه‌های مختلف را با فاوا می‌توان برطرف کرد، ادامه داد: فاوا فرصتی است که با آن می‌توان شکاف تاریخی توسعه را برآورد کرد. بدون بهبود وضعیت اینترنت در مناطق، توسعه ممکن نیست. فناوری اطلاعات فرصتی برای رفع شکاف‌هاست، اما مناطقی که در تله توسعه گیر افتاده‌اند، ظرفیت کمتری برای استفاده از فاوا دارند.

او تصریح کرد: اتاق ایران اصلاحیه پیش‌نویس قانون تجارت الکترونیک اصلاحی را تدوین می‌کند و امیدواریم این پیش‌نویس به‌عنوان لایحه از طرف دولت به مجلس ارسال شود. همچنین سند توسعه و استفاده از هوش مصنوعی با همکاری اتاق ایران و دانشگاه صنعتی شریف آماده شده که رونمایی خواهد شد. این طرح می‌تواند برای سنجش و استفاده بنگاه‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

میرزایی تصریح کرد: قانون برنامه هفتم پیشرفت در پیش‌نویس الزام کرده بود که سازمان تامین اجتماعی همه شاغلان سکویی را بیمه کند، اما در مجلس این وضعیت تغییر کرد. بخش خصوصی تاکید دارد تامین اجتماعی موظف به بیمه شاغلان سکویی باشد. این امر امکان رصد دائمی این بخش را فراهم می‌کند.

در توضیح آسیب‌های فیلترینگ بزرگ‌نمایی می‌ شود

یک کارشناس فضای مجازی درباره خسارت‌های ناشی از فیلترینگ به اقتصاد و کسب وکارها گفت: در سال‌های گذشته اعداد و ارقام متفاوتی چه تخمینی و چه محاسباتی درباره خسارت‌های فیلترینگ‌ شبکه‌های اجتماعی به حوزه اقتصاد مطرح شده که چندان نمی‌توان آن را دقیق و قابل‌‌استناد ارزیابی کرد، زیرا به‌نظر نمی‌رسد این ارقام داده‌هایی حاصل از انجام کار علمی و جامع باشد.

سهیل تقوی، کارشناس فضای مجازی در گفت‌وگو با صمت درباره آسیب‌های اقتصادی ناشی از فیلترینگ با تقسیم‌بندی فعالان اقتصادی به دو دسته اظهار کرد: فعالان اقتصادی شبکه‌های اجتماعی را می‌توان در دو دسته تقسیم‌بندی و آسیب‌های هر دسته از محل فیلترینگ را به‌صورت جداگانه بررسی کرد؛ دسته اول آنهایی هستند که موجودیت آنها در این فضا شکل گرفته و در واقع بر محور شبکه‌های اجتماعی فعال هستند. آن‌گونه که بیان می‌شود آسیب‌های مالی این دسته در آغاز اعمال فیلترینگ تا حدودی قابل‌توجه بوده است.

وی در توضیح دسته دوم و آسیب‌های فیلترینگ به آنها بیان کرد: دسته دوم فعالان اقتصادی شبکه‌های اجتماعی افرادی هستند که از پیش کسب‌وکاری در فضای حقیقی داشتند و از فضای مجازی برای توسعه فعالیت و دسترسی به بازار بزرگ‌تر استفاده می‌کنند.

 به‌نظر نمی‌رسد آسیب این دسته از فیلترینگ به اندازه دسته اول بوده باشد و شاید در ابتدای فیلترینگ سودشان کاهش پیدا کرد، اما به‌مروز که محدودیت‌ها کاهش یافت فشار وارده به این گروه نیز کمتر شد و به‌تدریج به روال عادی بازگشتند. ‌

تقوی در ادامه تصریح کرد: به موضوع فیلترینگ نمی‌توان یک‌طرفه نگاه کرد و باید تمام وجوه این مسئله و هزینه-فایده آن را در نظر گرفت. از یک سو دسترسی سخت و محدود به شبکه‌های اجتماعی خارجی و طبیعتا محدود شدن بازار فعالان اقتصادی این فضا مطرح است، اما در سوی دیگر عدم پاسخگویی این شبکه‌ها‌ در زمینه تخلفاتی که بعضا ازسوی کاربران این فضا -به‌ویژه در ارتباط با ایران- رخ می‌دهد نیز موضوعی مهم و قابل‌توجه است.

این کارشناس فضای مجازی با تاکید بر اینکه در مجموع پیامدهای اقتصادی اعمال فیلترینگ به‌حدی که بر آن تمرکز شده و صحبت می‌شود، نیست، ادامه داد: با جایگزین شدن برنامه‌های داخلی که طبیعتا به‌واسطه نظارت‌های موجود، ریسک فعالیت در آنها کمتر از فعالیت در شبکه‌های اجتماعی خارجی است از یک طرف و توسعه ابزارهای دور زدن فیلترینگ و بازگشت عمده کاربران به این شبکه‌ها از طرف دیگر، به‌مرور آسیب‌های اقتصادی فیلترینگ رنگ باخته است.

این کارشناس در پایان در پاسخ به این سوال  که آیا خرید و فروش فیلترشکن را که هیچ عایدی برای دولت ندارد و در مقابل بار هزینه‌ای به خانوار تحمیل می‌کند، نمی‌توان خسارتی قابل‌توجه ارزیابی کرد، تصریح کرد: گاهی عدد و رقم‌هایی از فروش فیلترشکن و درآمدهای این حوزه و... مطرح می‌شود که وجود اغراق و بزرگ‌نمایی در آن محرز است و نباید چندان آنها را ملاک بررسی قرار داد. البته نمی‌توان منکر آسیب‌های فیلترینگ بود، اما باید در مقابل این جریان، توسعه شبکه‌های اجتماعی داخلی، درآمدهایی که برای عاملان آنها و به‌تبع آن دولت ایجاد شده، اشتغال محقق‌شده از این محل و... را نیز در نظر گرفت.

فیلترینگ به‌نفع دولت نیست

یک کارشناس فناوری درباره امکان رفع فیلترینگ گفت: بی‌شک دولت امکان رفع فیلتر را دارد، اما باید دید چه مقدار عزم لازم برای این اقدام مهم وجود دارد. به‌عقیده بنده، یکی از ۱۰ مسئله مهمی که دولت باید در اولویت خود قرار دهد، رفع فیلترینگ است. در کل امکان رفع فیلترینگ از لحاظ فنی وجود دارد، اما به مذاکرات بیشتری میان دولت جدید و ارکان حکومتی برای حل این موضوع نیاز است.

کیوان نقره‌کار، کارشناس فضای مجازی در گفت و گو با صمت بااشاره به تفاوت نگاه مردم و دولت به فضای مجازی اظهار کرد: فضای مجازی در کشور یک فضای امنیتی-سیاسی است، اما به‌نظر می‌رسد، مردم بیشتر نگاه اقتصادی، اجتماعی و آموزشی به فضای مجازی دارند. در نتیجه نگاه مسئولان و مردم به فضای مجازی کاملا متفاوت است که حاصل این تفاوت نگاه، بروز مشکلاتی ادامه‌دار در فضای مجازی پس از اتفاقات سیاسی و امنیتی است. در حالی که در صورت آزادی فضای مجازی، بسیاری از چالش‌های مردم با دولت‌ها رفع خواهد شد.

نقره‌کار در تشریح رویکرد دولت‌ها در زمینه فضای مجازی بیان کرد: در هر کشوری ممکن است مشکلات سیاسی و اقتصادی وجود داشته باشد که با اعتراض مردم همراه باشد؛ کمااینکه در چند دهه گذشته این اتفاق رخ داد، اما رویکرد دولت‌ها در زمینه فضای مجازی در شرایط خاص متفاوت است. برای مثال زمانی شاهد بودیم که آذری‌جهرمی پای فضای مجازی ایستاد و اجازه فیلتر شدن این فضا را نداد و تنها برای یک یا 2 روز آن هم در ساعاتی، اینترنت با قطعی روبه‌رو شد، اما همین موضوع در دولت بعدی تبدیل به بهانه‌ای برای فیلترینگ دائمی فضاهایی شد که برای مردم رویکرد اقتصادی داشت که این موضوع تاثیرات خود را در فضای کلی جامعه و به‌ویژه اعتماد عمومی گذاشت.

وی بااشاره به قطعی‌های اینترنت و اعمال محدودیت و تاثیرات آن بر کسب‌وکارهای اینترنتی گفت: هنگامی که زیرساخت کیفیت لازم را ندارد، از دست صاحبان مشاغل اینترنتی کاری برنمی‌آید. حتی تعطیلی ۲۴ساعته یک کسب‌وکار اینترنتی هم موجب بی‌اعتمادی مشتریان و پرسنل می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت ایجاد حس امنیت در مشتریان تنها در حیطه وظایف و قدرت صاحب کسب‌وکار نیست، بلکه بخشی از آن به مسائل بیرونی برمی‌گردد.

به‌بیان دیگر، وظیفه دولت و نهادهای بالادستی است که زمینه ایجاد امنیت و اعتماد لازم تلاش کنند. اشتغالزایی و توسعه کسب‌وکار در هر کشوری سلسله‌نیازمندی‌هایی دارد که تامین آن وظیفه دولت‌ها است تا یک کسب‌وکار بتواند متولد شود و رشد پیدا کند و در نهایت درآمد کسب‌وکار ایجادشده به همان دولت بازمی‌گردد.

ضرر دوجانبه

این کارشناس فناوری باتوجه به عدم‌استفاده از پلتفرم‌های داخلی پس از رفع فیلترینگ بیان کرد: بار اول نیست که هزینه‌های گزافی صرف ایجاد و توسعه پلتفرم‌های داخلی بلااستفاده شده و پیش از این هم شاهد جست‌وجوگر بومی، اینترنت ملی و... بودیم. بارها نیز بر این موضوع تاکید داشتیم که چنین پلتفرم‌هایی نباید به‌عنوان جایگزین برای مردم ایجاد شوند، بلکه تنها گزینه‌هایی هستند که می‌توانند در کنار پلتفرم‌های بین‌المللی قرار گیرند و به مخاطبان خاص خود امکاناتی ارائه دهند. هر اندازه که به جایگزینی پلتفرم‌های داخلی اصرار داشته باشیم، باید هزینه بیشتری بابت آنها بپردازیم،زیرا مردم راه‌های دور زدن فیلترینگ را به‌خوبی می‌دانند.

وی با تاکید بر اینکه فیلترینگ به‌نفع دولت نیست، افزود: فیلترینگ هزینه‌های سنگینی را به دولت تحمیل می‌کند. از طرف دیگر، شائبه وجود یک سیستم یا مجموعه را که توانسته با عبور از محدودیت‌ها ادامه حیات دهد، تقویت می‌کند. در نهایت نیز، بدترین شائبه پشت‌پرده، تجارت فیلترشکن است و فرصت اقتصادی که فیلترینگ برای عده‌ای خاص ایجاد کرده است.

مزایای رفع فیلترینگ

نقره‌کار بااشاره به هزینه-فایده فیلترینگ تصریح کرد: در نتیجه اصرار به فیلترینگ، مردم 2 بار ضرر می‌کنند؛ یک‌بار هزینه‌ای که صرف دور زدن فیلترینگ می‌شود و بار دیگر، بودجه‌ای که از جیب آنها صرف توسعه زیرساخت‌های لازم برای توسعه پلتفرم‌های داخلی خواهد شد. همچنین با آزادسازی فضای مجازی بستر رقابت برای توسعه پلتفرم‌های داخلی ایجاد خواهد شد.