با این شرایط می‌توان گفت دولت در نظر دارد برای واردات کالاهای اساسی و تجهیزات درمانی و دارو و برخی ملزومات دیگر مردم ارز ترجیحی اختصاص دهد و باقی ارزهای موجود در بازار با نرخی واحد خرید و فروش شوند. روندی که در ظاهر بهترین و مرسوم‌ترین روش در اقتصاد است؛ به‌شرط آنکه اقتصاد، زیستی طبیعی داشته باشد و تحریم و تنش‌های سیاسی و... فضای تنفس آن را محدود نکرده باشند. برخی از کارشناسان باتوجه به همین فشارهایی که اقتصاد ما در حال تجربه آنهاست معتقدند نباید شتابزده در راستای حذف انواع ارزهای حمایتی گام برداشت و تمامی ارزهای موجود در بازار را به یک نرخ عرضه کرد، اما در مقابل برخی دیگر بر این باورند که اقتصاد ما را گریزی از تغییر سیاست ارزی نیست و تاخیر در اجرای این برنامه اصلاحی تبعات جبران‌ناپذیری در آینده خواهد داشت. صمت در گزارش پیش رو در گفت‌وگو با صاحبنظران عرصه اقتصاد و سیاست‌گذاری خوب و بد تک‌نرخی کردن ارز را بررسی کرده است.

برخی مخالف حذف رانت ارزی هستند

وزیر اقتصاد با بیان اینکه کسانی مخالف حذف رانت ارزی هستند گفت: از ارز ترجیحی برای کالاهای اساسی و دارو و تجهیزات پزشکی استفاده خواهیم کرد، اما بقیه باید حتما تک‌نرخی شود و اختلاف نرخ‌ ارز معنا ندارد.

عبدالناصر همتی اظهار کرد: افزایش نرخ دلار بازار آزاد ارتباطی به نیما ندارد و اگر نرخ ارز در نیما هم افزایش پیدا نمی‌کرد، نرخ دلار در بازار آزاد افزایش می‌یافت. این اظهارات از سوی کسانی مطرح می‌شود که مخالف حذف رانت ارزی هستند.

وی افزود: تجربه نشان داده اختلاف نرخ ارز تنها منجر به رانت و حتی فشارهای تورمی و سفته‌بازی می‌شود و به‌تدریج جمع‌آوری خواهد شد. وزیر اقتصاد در پاسخ به این سوال که گفته می‌شود قیمت دلار به‌دلیل دستور شما برای افزایش نرخ نیما به ۷۰ هزار تومان رسیده، تاکید کرد: این اظهارات کاملا اشتباه است و فقط برای نگهداشتن فاصله رانت زده می‌شود. همه می‌دانیم شرایط نیمه‌جنگی ایران و انتظارات تورمی باعث افزایش نرخ ارز در بازار شده و ربطی به نیما ندارد؛ چراکه ماه اول که دلار نیما در حال افزایش قیمت بود، نرخ ارز در بازار آزاد کاهشی بود. همتی درباره اقدامات وزارت‌ اقتصاد برای پرداخت تسهیلات اظهار کرد: بانک‌ها اگر منابع داشته باشند، اقدام به پرداخت می‌کنند. ما نیز در این زمینه پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهیم.

وی درخصوص بودجه ۱۴۰۴ و اظهارات برخی از کارشناسان درباره استقراضی بودن بودجه گفت: افرادی که ادعا می‌کنند بودجه امسال استقراضی است، حداقل بودجه امسال‌ را مشاهده کنند که ۸۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه داریم. همتی تصریح کرد: مهم‌ترین ویژگی بودجه امسال‌ شفافیت و جامعیت داشتن آن است؛ به‌طوری که هم هدفمندی و هم نیروهای مسلح تماما در یک بخش دیده می‌شود.

وی اظهار کرد: ما شرایط خاصی داریم و درآمدهای کشور به‌دلیل شرایط فشار تحریمی درآمدهای دولت کاهش یافته و از سوی دیگر ما نمی‌توانیم فشار زیادی بر درآمدهای مالیاتی بیاوریم؛ بنابراین با تمهیداتی که انجام شده سعی کرده‌ایم بودجه متعادلی داشته باشیم و برای شروع کار دولت بسیار خوب بوده و امیدواریم بتوانیم اقداماتی را برای کاهش ناترازی‌ها انجام دهیم.

فاصله گرفتن از نظام چندنرخی ارز، نقطه قوت بودجه ۱۴۰۴

 نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی درباره سیاست‌های ارزی جدیدی که دولت مدنظر دارد، گفت: یکی از نقاط قوت لایحه بودجه ۱۴۰۴ این است که در آن قرار است از نظام چندنرخی ارز فاصله بگیریم و ارز در کشور دونرخی باشد؛ یکی ارز ترجیحی و دیگری ارز توافقی.

احمد فاطمی، عضو کمیسیون تلفیق بودجه مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: اینکه ارز از نظامی چندنرخی فاصله و در ساختاری دونرخی جای بگیرد، بسیار خوب است. این روند که موجب حذف ارز نیمایی می‌شود، زمینه را برای رشد صادرات فراهم می‌آورد. در حال حاضر صادرکننده مجبور است ارز حاصل از فعالیت خود را در سامانه نیما عرضه کند و این رویه طبیعتا وی را از سود کافی بی‌بهره می‌کند؛ نکته مهم این است که این ارز به‌دست واردکنندگانی می‌رسد که گاهی اقدام به واردات کالاهای غیرضروری مانند لوازم آرایشی و... می‌کنند و آن محصولات را به چندین برابر نرخ در بازار می‌فروشند.

وی با اشاره به پیامدهای رویه یادشده بیان کرد: فروش ارز حاصل از صادرات و خرید آن ازسوی واردکننده و واردات کالاهای غیرضروری از یک سو تولید کشور را تضعیف می‌کند و ازسوی دیگر سبب می‌شود تراز تجاری ما همیشه منفی باشد. بر همین اساس می‌توانیم بگوییم سیاست دولت مبنی بر حذف ارز نیمایی و حرکت به سمت ارز تک‌نرخی فی‌نفسه اقدامی درست و به‌نفع صادرات است. فاطمی در تشریح روند مدنظر دولت برای حذف نرخ‌های گوناگون ارز گفت: آنچه دولت در نظر دارد این است صادرکننده ایرانی طی توافقی بر سر نرخ با واردکننده ارز خود را به‌فروش می‌رساند که این از نظر کمیسیون تلفیق دارای ایرادهایی است و بر همین مبنا تاکید داریم قیمت ارز نباید شناور باشد و باید سقف و کفی برای آن تعیین شود و معاملات نیز تحت نظر بانک مرکزی انجام شود.

کمبود منابع چاره‌ای نگذاشته

نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا سیاست تک‌نرخی کردن ارز به معیشت مردم آسیب وارد نمی‌کند، بیان کرد: در حال حاضر متاسفانه ما درگیر کمبود منابع هستیم و کشور در شرایط سخت و جنگ اقتصادی قرار دارد. هر کشوری در شرایط جنگ اقتصادی قطعا بودجه انقباضی تدوین می‌کند و ما نیز از این قاعده مستثنا نیستیم و باید بودجه‌ای واقعی و متناسب با شرایط تدوین کنیم که یکی از الزامات این نوع بودجه اصلاحاتی در نرخ ارز است؛ با این حال ما قطعا شرایط مردم را نیز در نظر می‌گیریم و اصلاحات را برپایه همین اصل پیش می‌بریم.

فاطمی در پایان تاکید کرد: مجلس و کمیسیون‌های مختلف پیامدهای هر اقدامی را برآورد می‌کنند و برمبنای آن رأی به اجرا یا عدم اجرای آن می‌دهند. در موضوع نرخ ارز نیز ما قطعا اجازه نخواهیم داد دارو، کالاهای اساسی و ملزومات زندگی مردم از شمولیت ارز ترجیحی خارج شوند و فشاری از این بعد به خانوار وارد شود. با حاکمیت همین نگاه است که فعلا کلیات بودجه ۱۴۰۴ در مجلس تصویب شده و به‌طور قطع دولت باید با مجلس و کمیسیون تلفیق تعامل کند تا در نهایت بودجه‌ای واقعی و با حداقل کسری تنظیم شود.

در اقتصاد ناهار مجانی نداریم!

یک کارشناس اقتصاد درباره سیاست تک‌نرخی کردن ارز در بودجه ۱۴۰۴ بیان کرد:  اساسا کشورهایی که موازنه پرداخت خارجی‌شان با شوک‌های زیادی مواجه است، منطقی است که کنترل‌های ارزی در آنها انجام شود که ثبت سفارش، پیمان‌سپاری ارزی، ثبت منشأ ارز، محدودیت واردات و... سیاست‌هایی در همین راستا است. این در حالی است که وقتی کنترل‌های ارزی انجام می‌دهیم، به‌صورت خودکار یک بازار غیررسمی در کنار بازار رسمی شکل می‌گیرد؛ یعنی دست‌کم شاهد دو نرخ ارز در کشور هستیم.

مهدی دارابی در تشریح وضعیت کنونی بازار ارز کشور اظهار کرد: اکنون مسئله مهم این است که ما در بازار رسمی ارزمان تعدد نرخ را شاهد هستیم و منظور از تک‌نرخی کردن ارز هم همین است که تعدد نرخ را در بازار رسمی ارز به حداقل برسانیم.

وی در توجیه ضرورت تک‌نرخی کردن ارز گفت: کشوری که تحت تحریم قرار دارد و سایه جنگ بر سر آن است، هر آن ممکن است تقاضای ارز در آن روبه فزونی برود. در این میان نرخ ارز نیمایی و ترجیحی در حدی جذاب هستند که هر کسی متقاضی این نوع ارزها است و در طرف دیگر همین نرخ کم که برای خریدار جذاب است عرضه را در نیما کاهش می‌دهد و پتروشیمی ها که عمده عرضه‌کننده ارز در نیما هستند، انگیزه‌ای برای بازگرداندن ارز خود و عرضه آن در سامانه نیما ندارند. همین امر باعث می‌شود موازنه پرداخت ما که متاثر از شوک‌های وارده تحت فشار قرار گرفته بود، از ناحیه سیاست داخلی نیز مشار مضاعفی را متحمل شود. بنابراین ما ناچاریم با اجرای سیاست‌هایی اختلاف نرخ‌های موجود ارز را به‌حداقل برسانیم یا کلا از بین ببریم.

هر چه بگذرد، کار سخت‌تر می‌شود

دارابی با اشاره به بعد دیگر تک‌نرخی کردن ارز توضیح داد: برخی‌ها می‌گویند با تک‌نرخی شدن ارز ممکن است فشاری به خانوار و تولید وارد شود که در این باره باید گفت اکنون هم ابزار نظارتی دقیقی در زمینه هزینه‌کرد ارز نیمایی برای واردات کالاهای اساسی و ملزومات تولید و توزیع این کالاها برمبنای نرخ ارز نیما در بازار وجود ندارد و به‌واقع این مسئله نظارت‌پذیر هم نیست، زیرا دامنه کالاهای مشمول بسیار گسترده است و بیشتر این کالاها کالاهای واسطه‌ای هستند و نمی‌توان اثر دگرگونی‌های قیمتی آن را در کالای نهایی مشاهده کرد.

وی در ادامه افزود: واضح است که با تک‌نرخی شدن ارز هزینه تولید بالا می‌رود، اما باید آن طرف داستان را هم ببینیم؛ اینکه وقتی پتروشیمی‌ها را مجبور به فروش ارز با نرخ ارزان‌تر از بازار آزاد در سامانه‌ای می‌کنید، مجبور هستید خوراک موردنیاز آنها را با قیمتی کمتر و در واقع به‌صورت یارانه‌ای در اختیارش قرار دهید؛ روندی که نتیجه محرز آن کسری بودجه و تحمیل تورم به مردم از این ناحیه است.

دارابی در پایان تصریح کرد: در اقتصاد ناهار مجانی نداریم و در برآورد کیفیت یک تصمیم باید ببینیم منافع آن به مضراتش می‌چربد یا خیر که در موضوع تک نرخی کردن ارز به‌نظر می‌رسد با توجه به فشاری که در بازار ارز شاهدیم، بهتر است در اسرع وقت تعدد نرخ‌ها را به حداقل برسانیم. حذف ارز نیما و رساندن نرخ ارز به یک رقم هزینه را در بخش تولید بالا می‌برد و قیمت‌ها را افزایش می‌دهد، اما نگه داشتن نرخ‌های ارز در محدوده‌های فعلی و جلوگیری از رشد تدریجی آن سبب می‌شود جهش‌ نرخ در آینده فشار و ضربه‌ای سنگین‌تر از فشار وارده به‌واسطه تغییر نرخ در حال حاضر وارد کند و سیاست‌گذار را مجبور به تعویق انداختن اجرای برنامه اصلاحی و پذیرش آسیب‌های آن کند؛ مانند آنچه در زمینه نرخ بنزین شاهدیم؛ رشد نرخی که اگر به مرور زمان و به‌صورت متعادل انجام می‌شد، حالا قدم برداشتن در آن مسیر آنقدر سخت و پرریسک نمی‌شد.

سخن پایانی

تک‌نرخی کردن ارز یا دست‌کم کاهش تعدد نرخ در این بازار قطعا به سود اقتصاد است و رانت‌هایی را که در جیب عده‌ای خاص می‌رود قطع می‌کند، اما باید مراقب باشیم در این رهگذر عموم مردم جامعه که از قشر متوسط و مصرف‌کنندگان بی‌بهره از رانت هستند آسیب نبینند و سفره آنها کوچک‌تر از حالا نشود؛ هرچند عده‌ای از کارشناسان با این توجیه که حالا هم سود اختصاص ارزهای ارزان برای تامین بازار به مصرف‌کنندگان نمی‌رسد، تک‌نرخی کردن ارز را در شرایط اقتصادی مردم و سفره خانوار بی‌تاثیر ارزیابی می‌کنند.