بهره‌وری، ستون اصلی ساخت‌وساز است
به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، بهره‌وری بخش مسکن در ایران پایین است. در واقع، میزان بهره‌وری و درآمد حاصل از مسکن نسبت به هزینه‌ای که برای آن صرف شده است، ناچیز به‌نظر می‌رسد. از این‌رو، بررسی و تحلیل بهره‌وری پایین مسکن در کشور و یافتن راهکارهایی برای افزایش این بهره‌وری ضروری است.
به‌طورکلی، مفهوم بهره‌وری برای عموم مردم چندان روشن نیست و حتی سطوح مدیریتی جامعه نیز، آگاهی کمی از اهمیت و مفهوم بهره‌وری دارند. در بخش مسکن، سال‌ها است که شاخص‌های بهره‌وری توسط وزارت مسکن و شهرسازی به‌طورمستمر تهیه و تحلیل می‌شوند. با این حال، به‌دلیل حجم و نوع مسائل مرتبط با مسکن، نتایج این تلاش‌ها به مرحله اجرایی نمی‌رسند. بهره‌وری و توسعه، 2 روی یک سکه هستند؛ توسعه‌یافتگی به‌معنای استفاده بهینه از سرمایه، نیروی کار، انرژی، مواد اولیه، زمین و مدیریت است، بنابراین، موانع موجود در راه افزایش بهره‌وری، چه در بخش مسکن و چه در سایر بخش‌ها، همان موانع و مشکلاتی هستند که در راه توسعه‌یافتگی وجود دارند.
موانع اقتصادی نظیر نبود مقیاس اقتصادی در تولید مسکن، کاهش توان مالی خانوارهای میان‌درآمد و کم‌درآمد برای خرید مسکن، نبود راه‌های متعدد برای سرمایه‌گذاری و عدم‌جذابیت نسبی سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌ها، به‌ویژه در بخش‌های تولیدی، از جمله مهم‌ترین این موانع به‌شمار می‌روند. صمت موانع بهره‌وری در صنعت ساختمان را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
چالش‌های بهره‌وری در صنعت ساختمان
بهره‌وری در صنعت ساختمان، یکی از موضوعات کلیدی است که تاثیر مستقیمی بر اقتصاد و توسعه پایدار دارد. با افزایش جمعیت و نیاز به مسکن و زیرساخت‌های جدید، اهمیت بهینه‌سازی منابع و افزایش کارآیی در ساخت‌وساز بیش از پیش احساس می‌شود. بهره‌وری در این صنعت به‌معنای استفاده بهینه از منابع شامل زمان، نیروی کار، مواد اولیه و سرمایه است تا با کمترین هزینه و زمان ممکن، بهترین کیفیت و عملکرد را ارائه دهد.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهره‌وری در صنعت ساختمان، مدیریت ناکارآمد پروژه‌ها است. برنامه‌ریزی ضعیف، نظارت ناکافی و عدم‌هماهنگی میان تیم‌های مختلف می‌تواند منجر به تاخیرها و هزینه‌های اضافی شود. کمبود نیروی کار ماهر و آموزش‌دیده، یکی دیگر از مشکلات جدی است. نیروی کار غیرماهر نه‌تنها کیفیت کار را پایین می‌آورد، بلکه باعث افزایش زمان و هزینه‌های پروژه می‌شود. استفاده از فناوری‌های قدیمی و روش‌های سنتی ساخت‌وساز نیز، مانع بزرگی بر سر راه بهره‌وری است. این روش‌ها معمولا نیازمند نیروی کار بیشتر و زمان طولانی‌تری هستند و کیفیت نهایی محصول را کاهش می‌دهند. نوسانات در بازار مواد اولیه و مشکلات مربوط به تامین به‌موقع این مواد می‌تواند باعث توقف پروژه‌ها و افزایش هزینه‌ها شود. همچنین فرآیندهای بروکراتیک و پیچیده برای دریافت مجوزها و رعایت مقررات می‌تواند زمان و منابع زیادی را صرف کند و بهره‌وری را تحت‌تاثیر قرار دهد. از طرفی، سرمایه‌گذاری در آموزش و توسعه مهارت‌های نیروی کار می‌تواند به‌طورقابل‌توجهی بهره‌وری را افزایش دهد. برنامه‌های آموزشی و کارآموزی می‌توانند نیروی کار را با جدیدترین تکنیک‌ها و فناوری‌ها آشنا کنند. ایجاد و مدیریت زنجیره تامین پایدار می‌تواند به کاهش نوسانات بازار و تاخیرهای ناشی از کمبود مواد اولیه کمک کند. همکاری نزدیک با تامین‌کنندگان و استفاده از قراردادهای بلندمدت می‌تواند در این زمینه موثر باشد.
همکاری دولت‌ها و نهادهای مرتبط برای ساده‌سازی مقررات و فرآیندهای بروکراتیک می‌تواند به تسریع پروژه‌ها و کاهش هزینه‌ها کمک کند. ایجاد پنجره‌های واحد برای صدور مجوزها و کاهش زمان موردنیاز برای دریافت تاییدیه‌ها از جمله راهکارهای موثر در این زمینه است. بکارگیری روش‌ها و مواد سازگار با محیط‌زیست و توجه به بهینه‌سازی مصرف انرژی در طراحی و اجرای پروژه‌ها می‌تواند به بهره‌وری بلندمدت کمک کند. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و مواد بازیافتی از جمله اقداماتی است که در این زمینه می‌تواند موثر باشد.
به‌طورکلی بهره‌وری در صنعت ساختمان نقش حیاتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد. باتوجه به چالش‌های متعدد این صنعت، استفاده از فناوری‌های نوین، بهبود مدیریت پروژه، آموزش و توسعه نیروی کار و ایجاد زنجیره تامین پایدار از جمله راهکارهای اصلی برای افزایش بهره‌وری هستند. ارتقای بهره‌وری در صنعت ساختمان نه‌تنها به کاهش هزینه‌ها و زمان اجرای پروژه‌ها کمک می‌کند، بلکه به بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار نیز می‌انجامد.
بهره‌وری در صنعت ساختمان نیاز به بازنگری دارد
جواد خوانساری، کارشناس بازار مسکن در رابطه با نقش بهره‌وری در صنعت ساختمان به صمت توضیح داد: بهره‌وری صنعت ساخت‌وساز در ایران با معیارهای جهانی فاصله دارد. این تفاوت در حوزه‌های مختلفی از جمله منابع انسانی، حمل‌ونقل، مدیریت، قانون‌گذاری و سرمایه‌گذاری خود را نشان می‌دهد.
وی در ادامه عنوان کرد: یکی از اصلی‌ترین عواملی که به این وضعیت منجر شده، وجود قوانین و استانداردهای اجرایی نادرست است که مانع توسعه صنعت ساختمان شده‌اند. عواملی مانند میزان صنعتی بودن روش‌های ساختمانی، استفاده از مصالح بومی و بهینه‌شده، عمر مفید ساختمان‌ها، پایداری آنها، بهینه‌سازی مصرف انرژی و تاسیسات مکانیکی و برقی، نیازمند بررسی و برنامه‌ریزی دقیق هستند تا بتوانند به بهره‌وری بهتری دست یابند.
خوانساری در رابطه با نقش دولت در توسعه بهره‌وری در صنعت ساخت‌وساز به صمت توضیح داد: علاوه بر این، بسیاری از تکنولوژی‌های روز دنیا به‌دلیل تحریم‌ها و هزینه‌های بالای تجهیز آنها برای کارگاه‌های تولیدی، صرفه اقتصادی ندارند. حتی اگر بودجه لازم برای تجهیز کارگاه‌های ساختمانی وجود داشته باشد، آموزش کارگران برای استفاده از این تجهیزات نیز چالشی دیگر است که نیازمند همفکری و همکاری بخش خصوصی و دولت است.
وی در ادامه افزود: در حال حاضر، جز چند کلانشهر بزرگ، در بیشتر استان‌ها مصالح ساختمانی از شهرهای دیگر و با فاصله زیاد منتقل می‌شود که این امر با بهره‌وری در تضاد است. همچنین به‌دلیل کمبود نیروی کار متخصص، بسیاری از کارگران ساختمانی از مهاجران کشورهای همسایه هستند که تخصصی در ساخت‌وساز ندارند. در چنین شرایطی، حتی اگر مهندسان سازه، نقش خود را به‌خوبی ایفا کنند، باز هم مشکلات و ایرادات در ساخت‌وساز وجود خواهد داشت. در صورتی که مهندسان نیز تخصص لازم را نداشته باشند، این مشکلات به‌شدت افزایش می‌یابد و ممکن است ساختمان‌ها در مراحل اولیه ساخت دچار ریزش شوند و خسارت‌های مالی و جانی بسیاری به‌بار آورند.
کاهش هزینه به بهره‌وری در ساخت‌وساز کمک می‌کند
این تحلیلگر بازار مسکن معتقد است که در بحث ساختمان و مسکن، دولت باید زمین را با نرخ مناسب یا به‌صورت اقساط در اختیار مردم و سازندگان قرار دهد تا با کاهش هزینه‌های ساخت، به تولید و بهره‌وری در ساخت‌وساز کمک کند؛ اما این اقدام نیز به دلایل مختلفی با وقفه‌های پی‌درپی مواجه شده است، چراکه بیشتر زمین‌های مناسب و بلامعارض از دسترس خارج شده‌اند. در بسیاری از کشورهای دنیا، دولت در ساخت‌وساز تنها نقش نظارتی و حمایتی دارد و به‌طورمستقیم وارد ساخت نمی‌شود، اما متاسفانه در کشور ما، پس از سال‌ها کشمکش بر سر تولید مسکن، هنوز دولتمردان به این باور نرسیده‌اند که ساخت مسکن وظیفه دولت نیست و باید به‌دست انبوه‌سازان، سازندگان و در نهایت، خود مردم اجرایی شود. وضع قوانین نادرست و مداخله‌جویانه توسط دولت، تولید و ساخت‌وساز را با رکود مواجه کرده است.
این کارشناس در پایان گفت: زمانی که بازاری بزرگ مانند مسکن به‌چالش کشیده می‌شود، عوامل متعددی در آن دخیل هستند. بنابراین، هم مشکلات اقتصادی و هم سوءمدیریت تاثیر زیادی در شرایط فعلی گذاشته‌اند. با از دست رفتن جایگاه تولید در اقتصاد، تورم عمومی و در نهایت افزایش نرخ نهاده‌های ساختمانی، نرخ تمام‌شده مسکن را بالا می‌برد. این مسئله نه‌تنها امسال، بلکه در تمام سال‌های گذشته نیز رخ داده است و موضوع جدیدی نیست.
بهره‌وری از بایدهای صنعت ساختمان است
احمدرضا رستمی، کارشناس بازار مسکن درباره بهره‌وری در ساخت‌وساز به صمت گفت: بهره‌وری و بهینه‌سازی جزء بایدها در صنعت ساختمان است. اینکه در یک مکان بنایی ساخته شود که از بهره‌وری بویی نبرده باشد و در جای دیگر در حد سازه‌های بین‌المللی ساخت‌وساز انجام بگیرد، ایراد اساسی است. متاسفانه از بهره‌وری به‌عنوان گزینه هزینه‌بر یاد می‌شود؛ در صورتی که با بهره‌وری می‌توانیم تا حد زیادی جلوی هزینه‌های اضافی را بگیریم. در صنعت ساختمان اگر هزینه‌های نهایی بالا رود، منجر به افزایش نرخ تمام‌شده ساختمان می‌شود.
وی در ادامه بیان کرد: بهره‌وری خود را در آموزش و تخصص نمایان می‌کند و در غیر این صورت نمی‌توانیم صحبتی از آن کنیم. مهندسان حرفه‌ای، کارگران آموزش دیده، مصالح استاندارد، نظارت مستمر، ارزش‌سنجی و... می‌تواند در افزایش بهره‌وری ساخت‌وساز اثرگذار باشد. دولت شهید رئیسی از همان روزهای اول در کنار وعده ساخت‌وساز از کیفیت در ساخت و بهره‌وری در پروژه‌های نهضت ملی مسکن صحبت می‌کردند. بنابراین اگر قرار بود واحدهای بی‌کیفیت ساخته شود، سرعت کار بالا می‌رفت. مطمئنا اگر پروژه‌ای طولانی شود، اما با کیفیت ساخته شود، بهتر است.
این کارشناس معتقد است؛ حتما قرار نیست که کیفیت با هزینه زیادی همراه باشد. همان‌طور که عرض کردم، کیفیت نیاز به تخصص و دلسوزی کارفرما دارد. ما از اصول صحبت می‌کنیم و ساخت‌وساز خارج از عرف جایی در این صنعت ندارد. متاسفانه در تجربیات تلخ مثل متروپل هزینه‌های زیادی صرف شد، اما به‌علت سودجویی عده‌ای، این پروژه قبل از تکمیل، فرونشست و ضررهای جانی و مالی بسیاری به‌بار آورد.
بهینه‌سازی، زنجیره‌ای از اصول مرتبط است
رستمی افزود: نظارت بر ساخت‌وساز و استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا در تولید مصالح ساختمانی می‌تواند تا حد زیادی به بهینه‌سازی صنعت ساختمان کمک کند. به‌طورکلی بهینه‌سازی زنجیره‌ای از یک‌سری اصول است که به‌هم‌پیوسته است و تا انتها این زنجیره باید در نظر گرفته شود. هر جایی که از کار زده شد و سودآوری جای کیفیت را بگیرد، باعث ضربه‌های سنگینی به سایر بخش‌های یک پروژه می‌شود.
وی در پایان گفت: بحث سرمایه‌گذاری مناسب در صنعت ساختمان یکی از عواملی است که سازندگان را برای پیشبرد حرفه‌ای‌تر ساخت‌وساز کمک می‌کند. متاسفانه فرار سرمایه از بازار تولید و خرید مسکن اتفاق افتاده و بسیاری از سازندگان با امکاناتی که کشورهای پیشرفته در اختیارشان می‌گذارند، مایل به ادامه فعالیت در خارج از کشور هستند؛ اتفاقی که در بحث سرمایه‌گذاری مسکن در کشورهای نظیر ترکیه و دوبی رخ داد. از این‌رو اگر می‌خواهیم تا سازه‌هایی با هزینه پایین‌تر و کیفیت بالاتر تولید کنیم، باید به بحث حمایتی و سرمایه‌ای بیشتر توجه کنیم تا بخش خصوصی در کنار زحمات دولت به عرصه متفاوتی از ساخت‌وساز قدم بگذارد.
سخن پایانی
تامین ارتباط مفید و موثر بین تمامی بخش‌ها برای تضمین بهره‌وری عملیات بسیار حائزاهمیت است. ارتباط مستمر بین بخش‌های مختلف شرکت ساختمانی نشان می‌دهد که همه اعضا درک درستی از نقش خود دارند که این امر به حداقل رساندن سوءتفاهم‌ها و خطاهای عملیاتی کمک می‌کند. باید یک جریان ثابت ارتباطی در تمامی سطوح ساخت‌وساز برقرار شود که شامل معماران، مهندسان، پیمانکاران، مدیران پروژه و کارکنان و کارگران کارگاه می‌شود. این ارتباطات مداوم، تضمین‌کننده کار مفیدتر و موثرتر خواهد بود. صاحبان کسب‌وکارهای صنعت ساختمان، اگر می‌خواهند سطح کارآیی خود را به‌حداکثر برسانند، باید بر افزایش بهره‌وری در عملیات تمرکز کنند، زیرا شرایط کارگاه‌های ساختمانی غیرقابل‌پیش‌بینی است و اقدامات باید در زمان مناسب انجام شوند تا بهره‌وری به‌حداکثر برسد. همه افراد درگیر در پروژه نیز باید هنگام اعمال سیاست‌های جدید انعطاف‌پذیری نشان دهند، زیرا ممکن است کارگران در ابتدا به هر پیشنهادی واکنش منفی نشان دهند. هدف از تمامی استراتژی‌های موردبحث، افزایش کارآیی کلی پروژه است. زمانی که این گام‌ها توسط یک تیم پرتلاش و با انگیزه عملی شوند، می‌توانند سرعت اجرای پروژه را افزایش دهند و نتایج بهتری به‌دست آورند.
