تقابل رسانه‌های کاغذی با مشکلات
مسائلی در حوزه رسانه‌ها وجود دارد که حل‌وفصل آنها نیازمند یک عزم ملی و مردمی است.
افزایش هزینه‌های چاپ، گرانی و کمبود کاغذ، تبدیل شدن دکه‌های مطبوعاتی به دکه سیگارفروشی و کاهش شدید استقبال مخاطبان از مطبوعات کاغذی، همه از جمله عواملی هستند که باعث حذف عمده محصولات فرهنگی از سبد خانوار شده‌اند.از سویی، بازار کاغذ هرازچندگاهی دچار مشکل و خبرساز می‌شد، اما از سال‌های گذشته مشکلات جدی‌تر شدند. یکی از مهم‌ترین مسائلی که بازار کاغذ و روزنامه را به آشفته‌بازار تبدیل کرده، احتکار کاغذ بوده است، بسیاری از واردکنندگان کاغذ انبارها را پر کردند، به‌شکلی که طبق گفته فروشندگان صنف کاغذ، این مقدار به‌اندازه‌ای است که مدت‌ها جوابگوی نیاز کشور در این حوزه باشد؛ اما واردکنندگان کاغذ آن را وارد بازار نکردند تا قیمت‌ها بالاتر رود و سود بیشتری کنند.یکی دیگر از دلایل و مشکلات مطبوعات، تامین هزینه سنگین چاپخانه است که باعث شده است، عده‌ای فقط دنبال منابع اقتصادی باشند، اما نشریاتی هم که از لحاظ مادی تامین هستند، باز هم به کیفیت توجه نمی‌کنند و در اینجا است که جای خالی کمیته نظارت احساس می‌شود. صمت در این گزارش چالش‌هایی را که مطبوعات با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بررسی کرده است.
خطر برای رسانه‌های کاغذی
پیشرفت روزافزون رسانه‌های برخط و شبکه‌های مجازی، از مدت‌ها پیش زنگ خطر را برای رسانه‌های کاغذی به‌صدا درآورده است. مطبوعات علاوه بر مشکلات عدیده اقتصادی با رقیبان سرسختی هم مواجهند و برای ادامه حیات و اثرگذاری خود باید به فکر راه چاره‌ای باشند. در سال‌های اخیر همزمان با رشد و نفوذ بیش از پیش اینترنت و فضای مجازی، رسانه‌های کاغذی چون روزنامه‌ها و مجلات، با مشکلات زیادی روبه‌رو شده‌اند. این روزها، رسانه‌های مجازی به دلایل مختلف از جمله سرعت و سهولت دسترسی به اخبار و اطلاعات در آنها و تنوع و کم‌هزینه بودن‌شان، اقبال چشمگیری پیدا کرده‌اند. در مقابل، اگر نگاهی به شرایط روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌های کاغذی چون مجلات، هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌ها بیندازیم، خواهیم دید این رسانه‌ها با مشکلات پرشماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و نفس‌های‌شان به‌شماره افتاده است. اگرچه با روی کار آمدن رسانه‌های مدرن، اقتصاد روزنامه‌ها در همه جای دنیا دیگر مثل گذشته نیست، اما شاید این روزها سختی کار برای فعالان عرصه مطبوعات کاغذی در ایران دوچندان باشد، چراکه بیشتر مطبوعات حتی برای دسترسی به کاغذ به‌عنوان ابزار اولیه چاپ و نشر روزنامه با دشواری روبه‌رو هستند. حالا کاغذ به کالایی گرانبها و کمیاب تبدیل شده است که برای به‌دست آوردنش باید از هفت‌خوان رستم گذشت.
کمبود کاغذ در سال‌های اخیر، مطبوعات را با بحرانی نفسگیر مواجه کرده است، به‌طوری که برخی مدیران مطبوعات ضمن گلایه از کمبود و نابسامانی توزیع کاغذ در بازار، از کاهش صفحات نشریات سخن به‌میان آورده‌اند. از آنجایی که ظرفیت تولید کاغذ موردنیاز برای رسانه‌های چاپی در داخل کشور وجود ندارد یا بسیار محدود است، قسمت عمده این کالا از سایر کشورها وارد می‌شود. به‌طبع با ایجاد اختلال در وضعیت بازار ارز، واردات کاغذ نیز مانند سایر کالاها دچار اختلال در نظام عرضه و تقاضا شده است که باید هرچه سریع‌تر بررسی شود.
پاسکاری وزارتخانه‌ها برای حل مشکلات
وی افزود: در گذشته متولی صنعت چاپ چه در بخش محتوا و چه ماشین‌آلات، وزارت ارشاد بود که از ۵ سال پیش بخشی از این صنعت زیرمجموعه وزارت صمت قرار گرفت. وزارت صمت هم در این مدت هیچ کاری انجام نداده؛ یعنی ما از آنجا مانده و از اینجا رانده شده‌ایم. پیش از این، فعالان صنعت چاپ راحت‌تر با وزارتخانه متبوع خود ارتباط برقرار می‌کردند، اما اکنون که صنعت چاپ زیرنظر وزارت صمت قرار گرفته، هیچ چیزی مشخص نیست و برای انجام برخی کارها ما را بین وزارت صمت و ارشاد پاسکاری می‌کنند و در نهایت، هم به نتیجه‌ای که باید نمی‌رسیم. درباره این مشکل خاص، انتظار داریم دولت تکلیف را روشن کند و ما را از بلاتکلیفی نجات دهد. اگر متولی صنعت چاپ مشخص باشد، می‌توانیم از او مطالبه‌گری کنیم که چرا چند سال است امکانی برای نوسازی و بازسازی به فعالان صنعت چاپ داده نشده است.
در این میان، تحریم‌ها نیز به چالش‌های این صنعت افزوده است. گفتنی است، تمام صنایع برای بسته‌بندی به صنعت چاپ وابسته هستند و این صنعت اشتغالزایی بالایی هم خواهد داشت. مغانی در پایان تاکید کرد: برای کمک به صنعت چاپ، دولت باید دستورالعمل‌ها و سیاست‌گذاری‌های حمایتی واردات ماشین‌آلات و تجهیزات این صنعت را راحت‌تر، متولی آن را مشخص و معافیت گمرکی یا تسهیلاتی برای واردات ماشین‌آلات صنعت چاپ تعریف کند تا این صنعت بسیار مهم بتواند در توسعه کشور نقش‌آفرینی کند.
وی در پایان گفت: سال‌هاست از ورود صنعت چاپ به ایران می‌گذرد و این صنعت در کشورمان فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده، اما باوجود قدمتش، هنوز نتوانسته آن‌چنان‌که باید و شاید با رشد جهانی همگام شود. این صنعت به‌دلیل وابسته بودنش به واردات در دوران تحریم و نوسان و افزایش نرخ ارز، دچار مصائب گوناگون شده و از دنیا عقب مانده است. ضمن آنکه نبود سرمایه در گردش و سخت بودن جذب سرمایه از بخش خصوصی، موجب شده است فعالان صنعت چاپ با روندی کندتر از گذشته فعالیت کنند. صاحبان این صنعت نیز همچون دیگر مشاغل و صنایع با چند برابر شدن نرخ ارز و نبود تبادلات بین‌بانکی جهانی نتوانستند به‌طورشایسته این صنعت را به‌روز نگه دارند، به‌طوری که امروز بیش از هر چیز، نبود دستگاه‌ها و ماشین‌آلات پیشرفته و استفاده از تجهیزات فرسوده و کم‌بازده وضعیت صنعت چاپ را آشفته کرده است.
عوامل مهم نابسامانی مطبوعات
احمد سلطانی، عضو هیات‌مدیره خانه مطبوعات به صمت گفت: با وضعیتی که بازار کاغذ در حال تجربه کردن است و پیشرفت روزافزونی که فضای مجازی در انتشار اخبار در پیش‌گرفته، روزبه‌روز شرایط برای مطبوعات سخت‌تر می‌شود. درحال‌حاضر ۲ فاکتور مهم فضای مجازی و مشکلات کاغذ، ضربه مهلکی بر پیکره مطبوعات وارد کرده است.
وی خاطرنشان کرد: در بین مطبوعات موجود در کشور، آنهایی که تیراژ و قدمت زیادی دارند، هم‌اکنون بدون مشکل خاصی در حال فعالیت هستند، اما بیشتر مطبوعات با چالش‌های زیادی در پی گرانی‌های چند سال اخیر کاغذ روبه‌رو هستند. تنها راه چاره که درحال‌حاضر می‌توان به مطبوعات ارائه کرد، این است که از نسخه‌های کاغذی به‌سمت نسخه‌های الکترونیکی و سایتی روی بیاورند. البته این موضوع که مطبوعات روزبه‌روز در حال کمرنگ شدن هستند، مختص ایران نیست، بلکه در سطح جهانی نیز مطبوعات با کاهش تیراژ سالانه روبه‌رو هستند؛ اتفاقی که ضرورت فعالیت مطبوعات در فضای مجازی را بیشتر می‌کند.
با درک واقعیت، واردات کاغذ انجام شود
سلطانی اظهار کرد: متاسفانه در سال‌های اخیر اتفاقی که منجر به نتیجه مثبتی شده باشد و مطبوعات از این وضعیت فعلی دربیایند، رخ نداده است و در واقعیت، چشم‌اندازی هم برای این مسئله مشخص نیست. از این‌رو باید متخصصان به این حوزه ورود و مشکلات را حل کنند و با درک واقعیت‌ها واردات کاغذ انجام شود. تا زمانی که تصمیمات در یک روند تصویب قرار نگیرند و اجرایی نشوند، کاری از پیش نمی‌رود.
وی ادامه داد: بهترین راه‌حل برای مشکل کاغذ این است که قیمت‌ها واقعی شوند و هر نشریه‌ای که نیاز به کمک دارد، از یارانه مستقیم بهره‌مند شود. البته در توزیع یارانه نقدی همواره درصدی خطا وجود دارد، اما دولت باید مراقبت کند که میزان خطایش در تخصیص یارانه مستقیم کاهش پیدا کند.
سلطانی در پایان عنوان کرد: تاثیر گرانی کاغذ مطبوعات بر همه بخش‌های مربوط به آن از جمله مخاطب، محسوس است و مشکل بروز‌یافته در این صنف، همچون دیگر مشکلات ناشی از بی‌برنامگی، نبود نظارت صحیح و البته سوءمدیریت در بعد اجرایی است. واردات کاغذ، حجم مصرفی آن و البته مصرف‌کنندگانش در کشور مشخص است و سامان دادن به این بخش، موضوعی نیست که نتوان برای آن چاره‌ای اندیشید.
چالش صنعت چاپ در کشور
علی مغانی، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران استان خراسان‌رضوی درباره وضعیت این صنعت به صمت گفت: درحال‌حاضر، صنعت چاپ در همه بخش‌ها دچار چالش است. از آنجا که بیشتر ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت چاپ وارداتی است و درگیر مشکلات مربوط به تخصیص ارز، تحریم‌ها و محدودیت‌های گمرکی هستیم، نمی‌توانیم به موضوع نوسازی و بازسازی ورود کنیم. در بخش ماشین‌آلات، بخشی از نیاز این صنعت با واردات ماشین‌آلات دست‌دوم برطرف می‌شود، اما متاسفانه محدودیت‌ها و تعرفه‌های گمرکی این راه را هم بر صنعت چاپ بسته است.
وی افزود: ماشین‌آلات صنعت چاپ سنگین هستند و گمرک نیز تعرفه آنها را وزنی محاسبه می‌کند. این رویکرد اشتباه است و صنعت فرسوده ما را دچار چالش‌های متعددی می‌کند و فرصت نوسازی را از فعالان آن می‌گیرد. اگر در زمان سیاست‌گذاری‌ها از کارشناسان و فعالان نظرسنجی شود و نظرات آنها موردتوجه قرار بگیرد، برخی از این تصمیم‌های اشتباه گرفته نخواهد شد. مغانی افزود: برای واردات ماشین‌آلات نو هم، نوسانات نرخ ارز بیشترین مشکلات را ایجاد کرده است.
متولی ماشین‌آلات صنعت چاپ کدام وزارتخانه است؟
این کارشناس افزود: ما وابستگی زیادی به واردات تجهیزات صنعت چاپ داریم، اما فعالان ما در این صنعت با جهش‌هایی که نرخ ارز در چند سال گذشته داشته، توان خرید ماشین‌آلات و تجهیزات نو را ندارند. اینکه مدیریت و سیاست‌گذاری درستی در زمینه صنعت چاپ نداریم، این صنعت را به محاق برده است. علاوه بر موارد یادشده، طبق مصوبه هیات‌وزیران تمام ماشین‌آلات باید با مجوز وزارت صمت ثبت سفارش شوند، این در حالی است که نمی‌دانیم متولی ماشین‌آلات صنعت چاپ کدام وزارتخانه است؛ وزارت ارشاد یا وزارت صمت. اگر متولی صنعت چاپ به‌طورخاص مشخص شود، دست‌کم در زمان پیگیری مشکلاتی که داریم، کمتر سردرگم خواهیم شد. ماشین‌آلات صنعت چاپ متولی ندارند و طبیعی است که وارد چرخه نوسازی و بازسازی هم نشوند و برای آنها برنامه و تسهیلاتی هم تعریف نشود.
مغانی در تشریح انتظارات فعالان صنعت چاپ از دولت اظهار کرد: انتظار داریم دولت نخست متولی صنعت چاپ را مشخص کند و در ادامه به‌طورجدی به‌دنبال حل مشکلات این صنعت باشد. متولی این صنعت باید بداند که از یک‌سو، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت چاپ گران است و ما نمی‌توانیم ماشین‌آلات نو وارد کنیم و از سوی دیگر، هیچ ارزی برای نوسازی و بازسازی اختصاص داده نمی‌شود، همچنین گمرکات هم برای واردات ماشین‌آلات دست‌دوم رویکرد مناسبی ندارد.
سخن پایانی
این روزها با گرانی کاغذ و همچنین افزایش افسارگسیخته نرخ ارز در کشور، مطبوعات دچار مشکل شده‌اند و به‌سختی روزگار می‌گذرانند، مشکل تامین کاغذ برای مطبوعات مشکلی قدیمی و تامین آن حیاتی است. در برهه‌ای از زمان که نفس مطبوعات به شماره افتاده، باید دست حمایتی برای تسهیل فعالیت مطبوعات دراز شود، نه اینکه با سنگ‌اندازی و بی‌توجهی، عرصه برایش روز به روز تنگ‌تر شود.پافشاری بر افزایش تولید کاغذ، آن هم در کشور کم‌آبی مثل ایران، اشتباه بزرگی بوده که سال‌هاست در حال تکرار است، چراکه امکان دارد با افزایش تولید کاغذ، آسیب‌های محیط‌زیستی زیادی به بار‌اید و کم‌آبی تشدید شود. نیاز حیاتی مطبوعات به کاغذ باکیفیت و ارزان در کنار سایر نیازهای حمایتی باید هرچه سریع‌تر رفع شود وگرنه چیزی به پایان عمر مطبوعات در کشور نمانده است.
