از آنجایی که بیشترین میزان مصرف آب در صنعت کشاورزی است تصمیم گرفته شد کشت برخی محصولات آب بر مانند شالی در مناطقی از گلستان ممنوع شود. برای این ممنوعیت شیوه‌های مختلف از جمله پلمب چاه‌های غیر مجاز، نصب کنترل در چاه‌های مجاز و ممنوعیت کشت شالی در هزار متری چاه‌های آب شرب را به‌کار گرفتند و با کمک دستگاه‌های قهریه درصدد تحقق این تصمیمات برآمدند. اما متاسفانه با همه این اتفاقات هر ساله میزان کشت شالی در گلستان افزایش داشته و برنامه‌های دولت و تصمیمات سلبی و قهری در این خصوص تاکنون به نتیجه نرسیده است.

علیقلی ایمانی، دبیر خانه کشاورز گلستان با اشاره به میزان آب‌بری شالی نسبت به دیگر محصولات به بازار گفت: شالی یک محصول آب دوست است و میزان خالص آب مصرفی در آن بر اساس سند ملی آب؛ شش هزار متر مکعب در هکتار بوده اما به دلیل انتقال آب از منبع تا زمین کشاورزی و مسیر انتقال، میزان آب مصرفی در کشت شالی افزایش می‌یابد و در شرایط مختلف متفاوت است. در برخی مناطق، شالی به صورت سنتی کشت می‌شود که آب ورود و خروج دارد و عوامل متعددی برای کم یا زیاد کردن مصرف نقش دارند.

وی افزود: طبق تحقیقات انجام شده در استان فارس که یک منطقه گرم به حساب می‌آید مشخص شد کمترین میزان استفاده آب در کشت شالی در هر هکتار ۱۰ هزار متر مکعب و بیشترین میزان مصرف ۱۴ هزار متر مکعب در هر هکتار است.

ایمانی گفت: در استان گلستان و مازندران این عدد پایین تر بوده. تحقیقاتی در این مناطق انجام نشده که نشان دهد برنج چقدر آب مصرف می‌کند، ضمن اینکه میزان رطوبت و تبخیر آب و بارندگی هایی که در استان‌های شمالی وجود دارد بر میزان مصرف آب تاثیرگذار است.

به گفته ایمانی، با روشی که درحال‌حاضر کشاورزان برای آبیاری شالی انجام می‌دهند، به عنوان یک تولید‌کننده فکر می‌کنم که شالی کمتر از سویا و ذرت آب مصرف می‌کند اما چون این محصول ذاتا آب دوست است همه فکر می‌کنند که میزان مصرف آب در شالی زیاد است.

وی درباره میزان مصرف در دیکر محصولات کشاورزی گفت: این میزان متغیر است. ذرت تا رسیدن به مرحله برداشت به ۹۰ تا ۱۰۰ روز زمان نیاز دارد و در هر بار آبیاری هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۵۰۰ متر مکعب آب استفاده شده که تا پایان کشت ۱۰ بار آبدهی انجام و ۱۵ هزار متر مکعب آب مصرف می‌شود.

ایمانی گفت: باید برای میزان آب بر بودن شالی کار تحقیقاتی انجام شود. در روش‌های جدیدی که برای کشت شالی استفاده می‌شود، پاگل در کف زمین مانند یک حوزه عمل کرده و آب را در خود نگه می‌دارد و بدین ترتیب شالی هر ۱۰ الی ۱۵ روز نیاز به آبدهی دارد. با این کار جلوی نفوذ عمقی آب گرفته می‌شود و از طرفی انتقال آب نیز در کانال‌های سنتی انجام نمی‌شود، ضمن اینکه آب از منبع تا سر زمین به وسیله لوله انتقال پیدا می‌کند که این روش میزان هدر‌رفت آب را بسیار کاهش می‌دهد. اگر واقعا به دنبال کاهش مصرف آب در محصولات کشاورزی هستیم باید آموزش‌های لازم به کشاورز داده شود تا دیگر شالی را با روش‌های سنتی کشت نکند.

به گفته وی، درحال‌حاضر کشاورزان در بیشتر مناطق، شالی را به صورت تناوبی آبیاری می‌کنند یعنی زمانی که مزرعه را آماده کرده‌اند، آب را در پرت‌ها پر می‌کنند و بعد از نشست آب پس از یک هفته تا ۱۰ روز، دوباره آبیاری انجام می‌شود و ۱۵ تا ۲۰ روز مانده به برداشت محصول آبیاری شالی قطع می‌شود یعنی در طول ۹۰ روز عمر این گیاه، ۷۰ روز آبیاری به این شیوه انجام می‌شود.

ایمانی در پاسخ به این پرسش که چرا در معرفی کشت جایگزین موفق نبوده‌ایم گفت: کشاورزان را ترغیب به کشت محصولاتی مانند ذرت می‌کنیم اما اگر تحقیق شود میزان آب بری این محصول بسیار زیاد است و از طرفی علی رغم هزینه‌ها بالای تولید، درآمدی نیز ندارد که با تمام این اوصاف متاسفانه تاکنون به کشاورزان کشت جایگزین مناسب معرفی نشده است.

وی افزود: کشاورز از ناچاری شالی کشت می‌کند. یک زارع می‌داند با کشت محصولات آب بر، علاوه بر مصرف میزان آب زیاد، زمین وی نیز دچار فرسایش خاک خواهد داشت و به این موارد استرس کشت این محصول را نیز باید اضافه کرد اما چاره‌ای نیست زیرا معیشت یک کشاورز باید تامین شود تا بتواند زندگی کند.

اگر در حوزه راهسازی جاده‌ای بسته شود برای آن جاده جایگزین تعریف می‌شود اما برای اینکه کشاورز شالی کشت نکند تاکنون جایگزینی معرفی نشده است.

جایگزین کشت شالی

وی ادامه داد: شاید بتوان کنجد و دانه‌های روغنی را جایگزین کرد و با معرفی ارقام مختلف و قیمت‌گذاری مناسب کشاورز را به کشت این محصولات ترغیب کرد. اگر درآمد کنجد نزدیک به شالی شود در کنار کار فرهنگی و اقدام عملی می‌توانیم یک جایگزین مناسب برای کشاورزان معرفی کنیم اما با عوامل سلبی، جریمه و تهدید نمی‌توان از کشت شالی جلوگیری کرد.

وی افزود: ماده خشکی که از میزان مصرف آب در شالی به‌دست می‌آوریم بیشتر از ماده خشکی است که از سایر محصولات به‌دست می‌آید همه اینها نکات فنی و علمی است که پژوهشگران باید به صورت علمی و میدانی روی آن کار کنند زیرا تحقیقات کتابچه‌ای و کلاس دانشگاهی نمی‌تواند پیشبردی در اهداف کشاورزی داشته باشد.

این مقام مسئول با اشاره به سیاست دولت در خصوص واردات شالی تاکید کرد: در واردات لابی‌هایی وجود دارد، با نفوذ مجوز واردات می‌گیرند. در کشور ما دو میلیون ۶۰۰ هزار تن برنج تولید می‌شود؛ نیاز ما سه میلیون تن است و برای کمبود این میزان برنج به واردات ۴۰۰ هزار تن برنج نیاز داریم اما گاه واردات این محصول تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن نیز انجام می‌شود که بیش از نیاز کشور است. به گفته وی، متاسفانه این رویه تنها برای شالی نیست و امسال جو نیز به این سرنوشت دچار شد و آنقدر این محصول را وارد کردند که تولید داخلی با حداقل نرخ هم خریداری نداشت.

ایمانی گفت: از طرفی برای واردات ارز ترجیحی و یا نیمایی داده می‌شود، این در حالی است که کشاورز با ارز واقعی تولید را انجام می‌دهد و هیچ سوبسید و یارانه‌ای دریافت نمی‌کند. اگر با نرخ واقعی دلار برنج وارد شود نرخ برنج وارداتی نیز افزایش خواهد یافت و مردم به دلیل قدرت خرید پایین به سراغ برنج‌های بی‌کیفیت خارجی نخواهند رفت.

وی افزود: اگر به تولید داخلی نیاز داریم باید بستر و شرایطی فراهم کنیم که رغبت تولید‌کننده بیشتر شود و اگر می‌خواهیم در سیاست‌های کشت تغییر ایجاد کنیم باید جایگزین کشت معرفی کنیم.

سخن پایانی

درحال‌حاضر ۹۰ درصد نیاز کشور به دانه‌های روغنی از طریق واردات تامین می‌شود این در حالی است که اگر شرایط ایده آلی برای بذر، بخش بازرگانی و هزینه‌های کشاورز وجود داشته باشد، کشاورز به کشت این محصولات ترغیب خواهد شد.به گفته کارشناسان، اگر این مسائل در سطح کلان دیده شود و با کار تحقیقاتی یک کشت جایگزین مناسب که به نفع کشاورز هم باشد و یا روش هایی به کشاورز معرفی شود که بتواند میزان مصرف آب را در تولید برنج به حداقل برساند، می‌توانیم بخشی از میزان مصرف آب را در صنعت کشاورزی کاهش دهیم.