سایه سنگین کرایه بر نرخ محصولات کشاورزی
برای تحقق یک مبادله تجاری، عوامل متعددی باید به‌درستی و به‌طور مطلوب عمل کنند. این عوامل مولفه‌هایی چون تشریفات و رویه‌های صادرات و واردات، خدمات تجاری اعم از حمل‌ونقل، بانک، بیمه، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک، گمرکات و نظیر آن را در برمی‌گیرند که ناکارآمدی در هریک از عوامل فوق بر مبادلات اثرگذار است.
برای رفع موانع موجود بر سر راه کارآمدی مبادلات تجاری، تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‌الملل حائزاهمیت است. در واقع یکی از عوامل موفقیت تجارت خارجی، وجود زنجیره‌های کارآمدی از عملیات و زیرساخت‌های لجستیک و حمل‌ونقل از مبدأ تا مقصد است. خلاصه اینکه حمل‌ونقل و باربری محصولات مختلف به‌ویژه کالاهای کشاورزی در بسیاری از استان‌ها یک دغدغه اساسی است اما گویا عزمی برای رفع این نقیصه وجود ندارد.
اثرگذاری مستقیم کرایه بر نرخ محصولات
امیر حسینی ـ عضو کمیسیون حمل‌ونقل اتاق بازرگانی یاسوج: حمل‌ونقل بخشی از هزینه‌های تمام‌شده هر محصولی است و هر تحولی در نرخ کرایه حمل یا کمبود ناوگان به‌شکل مستقیم و سریع نرخ کالاها را تغییر می‌دهد، حتی اگر نرخ لاستیک خودرو افزایش داشته باشد، با افزایش کرایه حمل شاهد افزایش نرخ تمام‌شده محصولات خواهیم بود و اینها یک زنجیره به هم مرتبط در تامین غذای مردم از مزرعه تا سفره است.
در همین روزهای اخیر خودروهای حمل بارهای کشاورزی خواستار افزایش نرخ کرایه حمل بودند و از کار دست کشیدند که شاهد کمبود و افزایش بی‌سابقه نرخ گوجه‌فرنگی بودیم و این نشان می‌دهد که بازار محصولات کشاورزی متاثر از تکانه‌های عوامل ثانویه است.
اهمیت زمان
فاکتور زمان در ارسال بارهای کشاورزی به بازار مصرف، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حمل‌ونقل در محصولات کشاورزی به‌دلیل فسادپذیری و لزوم تازگی آنها، حیاتی و حساس است و نیاز به انسجام و سیاست‌گذاری واحد وجود دارد، این در حالی است که حمل‌ونقل کشور فرسوده و ناکارآمد است، بنابراین خودروهای باربری کهنه و قدیمی علاوه بر افزایش آلودگی به یک دغدغه جدی در اقتصاد متکی به کشاورزی تبدیل شده‌اند.
نبود آمار، مشکلی غیرقابل‌انکار
از سوی دیگر واقعیت امر این است که نگاه روزمرگی در ادارات این استان از یک سو و نبود ارتباط موثر با بخش خصوصی تا حد زیادی رسیدن به یک نقطه مطلوب در تولید و صادرات را دور از دسترس کرده است، به‌علاوه اینکه حمل‌ونقل در حوزه کشاورزی بیشتر در مدیریت‌های تعاون روستایی و شرکت غله اهمیت دارد، اما بسیار واضح است که کرایه‌های حمل یکی از دغدغه‌های اصلی در بخش کشاورزی است.
کرایه‌ها بسیار بالا رفته
کرایه حمل از مزرعه تا مراکز خرید و بازار بسیار بالا رفته و این موضوع مزیت تولید را کاهش و ریسک این حوزه را افزایش داده است. در حال حاضر به‌دلیل نابسامانی‌ای که در حمل‌ونقل وجود دارد، این رانندگان و کامیون‌داران هستند که در مقابل کشاورزان حرف‌شان به کرسی می‌نشیند؛ در این شرایط کمبود ناوگان حمل‌ونقل در این استان نیز بر کاستی‌ها دامن می‌زند، بنابراین انتظار می‌رود تا دستگاه‌های نظارتی و اداره‌کل حمل‌ونقل در این زمینه چاره‌اندیشی کنند.
این نگرانی‌ها در حالی است که اداره‌کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در چند سال اخیر با حاشیه‌هایی روبه‌رو بوده و از رسالت‌های اصلی خود دور شده و آثار آن هم، همین حمل‌ونقل لجام‌گسیخته در این استان است.
بحران در حمل‌ونقل حوزه کشاورزی
عنایت‌الله بیابانی - قائم‌مقام دبیرکل خانه کشاورز: اوضاع حمل‌ونقل در بخش کشاورزی بسیار بحرانی است؛ به‌ویژه اینکه محصولات کشاورزی ما بسیار متنوع هستند و طی ۳۶۵ روز سال همیشه محصولی برای حمل‌ونقل و صادرات داریم. موضوع حمل‌ونقل موادغذایی نقش مهمی در تولید و تکمیل چرخه تولید دارد. وقتی به تولید و چرخه آن نگاهی اجمالی می‌اندازیم، متوجه می‌شویم که در تمامی زمینه‌ها وابستگی جامعه کشاورزی به حمل‌ونقل اجتناب‌ناپذیر است. وقتی کار را از مزرعه و باغ شروع می‌کنیم، از همان زمان بحث حمل‌ونقل اهمیت پیدا می‌کند و تا پایان کار این موضوع موردتوجه است.
فاکتوری موثر در ارزش‌گذاری
اگر بخواهیم محصول را از باغ به مراکز فروش ببریم، یکی از مهم‌ترین مواردی که باید به آن اهمیت بدهیم، بحث حمل‌ونقل است؛ در واقع این مقوله می‌تواند روی ارزش‌گذاری و نرخ محصول تاثیرگذار باشد، به‌علاوه اینکه نرخ تمام‌شده محصول مستقیم به هزینه حمل‌ونقل آن وابسته است، در حمل محصول از مزرعه تا مراکز فروش، هزینه حمل‌ونقل در هر مرحله، نرخ کالا را در مرحله بعد بالاتر می‌برد. در کل یکی از دلایل گران شدن میوه و محصولات کشاورزی، هزینه حمل‌ونقل آن است، به‌علاوه اینکه یکی از مسائل بسیار حائزاهمیت در بخش کشاورزی این است که حمل‌ونقل در آن باید به‌گونه‌ای باشد که موادغذایی فاسد نشوند، همچنین رساندن به‌موقع محصول، نوع خودرو و وسایلی که برای حمل محصولات تعبیه می‌شود نیز بسیار بااهمیت است.
تکیه بر حمل جاده‌ای
بخش اعظم حمل‌ونقل محصولات کشاورزی در کشور ما توسط ناوگان جاده‌ای انجام می‌شود، شاید بحث جابه‌جایی این محصولات در داخل مرزهای کشور قابل‌توجیه باشد، اما وقتی بحث صادرات مطرح می‌شود، این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، زیرا نوع حمل‌ونقل و بسته‌بندی محصولات نقش مستقیمی در افزایش کیفیت محصولات غذایی داشته و در نهایت منجر به افزایش میزان تقاضا می‌شود. همچنین باید به این نکته تاکید داشت که هم موضوع بسته‌بندی و هم حمل‌ونقل در کشور ما باید اصلاح تا شرایط برای صادرات مهیا شود.
به اصلاح قوانین نیاز داریم
نکته دیگر اینکه گاهی برای رسیدن به نقطه مطلوب به اصلاح قوانین نیاز داریم. به‌عنوان نمونه گاهی برای صادرات ناچاریم از کامیون‌های کانتینردار استفاده کنیم تا محصولات را به مقصد صادراتی برسانیم، اما گاهی برخی قوانین دست‌وپاگیر سبب تاخیر زمانی برای رسیدن محصول به مقصد می‌شود که این موضوع می‌تواند سبب هدر رفتن محصولات شده و بازرگانانی که با زحمت بازاری را در آن سوی مرزها پیدا کرده‌اند، آن را از دست بدهند.
همچنین استفاده از حمل‌ونقل هوایی یکی از راهکارهای افزایش توان جابه‌جایی موادغذایی به‌شمار می‌رود. بسیاری از مواد غذایی فسادپذیرند و به‌سرعت خراب می‌شوند، این در حالی است که می‌توان امکاناتی را ایجاد کرد تا این مواد بدون مشکل جابه‌جا و صادر شوند. در حال حاضر در بسیاری از پارکینگ‌های هوایی، هواپیماهای بدون‌استفاده وجود دارد که می‌تواند در اختیار بخش کشاورزی قرار گیرد و به این طریق از هدررفت محصولات کشاورزی کاسته شود، زیرا کشاورزی تنها بخشی است که در دوران کنونی و در شرایط تحریم می‌تواند ارزآور باشد؛ اگر امکانات مناسب در اختیار این بخش قرار گیرد، می‌تواند نقش بسزایی در ارزآوری داشته باشد.
ساماندهی صنایع تبدیلی
باتوجه به موارد یادشده حل مشکلات حمل‌ونقل می‌تواند صنایع تبدیلی ما را سروسامان بدهد. در ایران محصولات کشاورزی زیادی تولید می‌شود که می‌توان مازاد آنها را صادر کرد و حتی اگر به‌صورت تازه امکان صادرات‌شان وجود ندارد، می‌توان آنها را به‌صورت آب میوه و کنسانتره به کشورهای همسایه صادر کرد.
موضوع مهم دیگر این است که برای نگهداری این بسته‌بندی‌ها، انبارهای مکانیزه نداریم. باتوجه به تنوع آب و هوایی ایران، این یکی از الزام‌های کار در بخش کشاورزی است، اما ما از داشتن حتی یک سردخانه یا انبار خوب هم محروم هستیم. مشکلات در بخش حمل‌ونقل کشاورزی بسیار فراوان است و هرکدام از آنها منشأ مشکلات ریز و درشت دیگر است. موضوع مهم دیگر اینکه هیچ رقم دقیقی از میزان هدررفت محصولات کشاورزی در روند حمل، انبارداری یا بسته‌بندی وجود ندارد؛ البته اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم اصلا هیچ آماری در این‌باره وجود ندارد.
سخن پایانی
حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین هزینه‌های نظام تولید و توزیع کالا در بازار است که اگر افزایش نامتناسب نداشته باشد، نرخ تمام‌شده کمتر از رقم فعلی می‌شود. در برخی کالاها سهم حمل‌ونقل در نرخ تمام‌شده کالا حتی صددرصد هم بیشتر است؛ به‌عنوان مثال نرخ حمل هر تن شن و ماسه گاهی از نرخ خود کالا بیشتر است. با این وجود در برخی استان‌ها که دارای توسعه‌نیافتگی‌های زیادی در ابعاد مختلف هستند، توجه و بها دادن به صادرات غیرنفتی می‌تواند نسخه‌ای راهگشا برای رونق اقتصاد و اشتغال باشد و بدون‌تردید بار سنگین این توسعه بر دوش سیستم حمل‌ونقل است، اما سوءمدیریت‌های مشهود در این زمینه نه‌تنها رونق اقتصادی بلکه صادرات محصولات کشاورزی را نیز با چالشی جدی روبه‌رو کرده است.
این در حالی است که بسیاری از این استان‌ها از جمله کهگیلویه و بویراحمد از مناطق مستعد تولیدات قابل‌توجهی از جمله گل‌های شاخه‌بریده، ماهی، عصاره شیرین‌بیان، سیمان، موکت، سیب‌درختی، شیر و بسیاری محصولات دیگر در حوزه کشاورزی است که در حوزه حمل‌ونقل همواره مشکل دارد. برخی معتقدند، می‌توان گفت این استان از داشتن ناوگان حمل‌ونقل باری محروم است و در همه این سال‌ها هیچ تلاش موفقی برای ایجاد و تقویت ناوگان باربری نشده است. محدودیت‌های حمل‌ونقل بارهای ساده و معمولی در حالی است که حمل بارهای تخصصی مثل شیر، ماهی و گل‌رز نیاز به ناوگان حمل‌ونقل مجهز به سردخانه و دیگر امکانات دارد که یک محدودیت جدی در راه صادرات این محصولات است.
