همزمان با روز جهانی پرندگان مهاجر، خبر بسیار مهمی برای دوستداران طبیعت و پرنده‌نگری در استان گیلان منتشر شد؛ گونه نادر شبگرد مصری (یا شبگرد دشتی) پس از حدود شصت سال دوباره در گیلان مشاهده و تصویرش ثبت شد. این رویداد، هم برای جامعه علمی و هم برای فعالان محیط زیست اهمیت دارد؛ چرا که نشان می‌دهد گیلان هنوز دارای زیستگاه‌های ارزشمندی است که می‌تواند پناهگاهی برای گونه‌های نادر مهاجر باشد.

اهمیت کشف و ثبت گونه

    گونه‌ای کم‌نظیر: شبگرد مصری از لحاظ پرنده‌نگری بسیار ارزشمند شناخته می‌شود و چند دهه بود که در گیلان دیده نشده بود.

    مستندسازی علمی: ثبت تصویر این پرنده توسط عکاس طبیعت عطا صالح‌پور سندی ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان حیات‌وحش محسوب می‌شود.

    اهمیت زیستگاه: بازگشت این گونه پیام روشنی به ما می‌دهد که زیستگاه‌های طبیعی گیلان همچنان توانایی پشتیبانی از تنوع زیستی را دارند، مشروط بر آنکه حفاظت شوند.

ویژگی‌های زیستی شبگرد مصری

در زیر مهم‌ترین ویژگی‌های تشخیصی و زیستی این گونه را مرور می‌کنیم:

صفت  مقدار / توضیح

نام علمی     Caprimulgus aegyptius

نام فارسی     شبگرد مصری / شبگرد دشتی

اندازه بدن     تقریباً ۲۴ تا ۲۶ سانتی‌متر

گستردگی بال‌ها     حدود ۵۸ تا ۶۸ سانتی‌متر

وضعیت حفاظتی (IUCN)     کمترین نگرانی ( Least Concern)

پراکنش جغرافیایی     جنوب غرب آسیا، شمال آفریقا، خاورمیانه و ایران

زیستگاه     مناطق باز، بیابانی و نیمه بیابانی با بوته‌های پراکنده، زمین‌های کم‌پوشش، نزدیک آب در برخی مواقع

استتار و استراحت روزانه     در روز روی زمین پنهان می‌شود به‌خاطر رنگ خاکی‌اش و در زیر پوشش گیاهی پراکنده مخفی می‌ماند

پرواز و تغذیه     فعال در غروب و شب؛ پروازی آرام و بی‌صدا مانند پروانه؛ تغذیه از حشرات در حال پرواز (بویژه شپشک‌ها و حشرات پرنده)

لانه / تخم‌گذاری     بدون ساخت لانه؛ دو تخم به‌صورت تقریباً بیضی روی سطح زمین گذاشته می‌شوند

دوره تفریخ تخم‌ها حدود ۱۷ تا ۱۸ روز

رنگ و الگوی پرها     بدن خاکی، با خطوط و لکه‌های تیره و روشن؛ رنگ کلی بسیار کمرنگ‌تر از شبگرد معمولی؛ نر ممکن است دارای لکه‌های ریز سفید بر روی بال باشد

تفاوت‌های جنسیتی     نر و ماده شباهت زیادی به هم دارند؛ هر دو فاقد تغییرات فصلی چشمگیر هستند

ویژگی تشخیص     در مقایسه با شبگرد معمولی رنگ خاکی‌تر، بدون لکه‌های سفید بزرگ روی بال؛ در پرواز بال و دم بلندتر به نظر می‌رسند

وضعیت شبگرد در گیلان و اهمیت منطقه

    تاکنون در گیلان دو گونه شبگرد گزارش شده‌اند: شبگرد معمولی و شبگرد مصری

    مشاهده مجدد گونه در گیلان پس از شصت سال نشان‌دهنده ظرفیت بالای اکوسیستم استان است.

    استان گیلان با تنوع زیستگاهی شامل تالاب‌ها، جنگل‌های هیرکانی، دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی، به‌صورت بالقوه منطقه‌ای ارزشمند برای زندگی و مهاجرت پرندگان است.

پرندگان ایران: شبگرد مصری (بیابانی) | باشگاه پرنده نگری ایرانیان

تهدیدها و ضرورت حفاظت

برای اینکه چنین رخدادهایی تکرار شوند و زیستگاه‌های طبیعی حفظ شوند، باید به چند نکته اساسی توجه کرد:

حفاظت زیستگاه‌ها

فعالیت‌های انسانی همچون چرای بی‌رویه، تخریب پوشش گیاهی، توسعه شهر و کشاورزی آسیب‌زا باید مدیریت شوند.

پایش و مستندسازی بیشتر

ثبت و مستندسازی مشاهده‌ها توسط پرنده‌نگران و عکاسان محلی اهمیت ویژه دارد.

آموزش و آگاهی عمومی

اطلاع‌رسانی به ساکنان محلی، کشاورزان و عموم درباره اهمیت گونه‌های نادر و نقش آن‌ها در اکوسیستم.

همکاری نهادها

اداره‌های محیط زیست، دانشگاه‌ها، انجمن‌های حیات‌وحش و رسانه‌ها باید همکاری کنند تا حفاظت مؤثر انجام شود.

بازگشت گونه شبگرد مصری به گیلان پس از شصت سال، خبری نه‌تنها هیجان‌انگیز برای طبیعت‌دوستان بلکه هشداری برای همگان است: استان گیلان هنوز توانایی آن را دارد که در دل خود گونه‌های نادر را میزبانی کند، اما این ظرفیت اگر محافظت نشود ممکن است از دست برود.