علاوه بر این، عدم‌رعایت استانداردهای ایمنی، مانند استفاده از تجهیزات حفاظتی، موجب شده است که میزان وقوع حوادث در این حوزه رشد چشمگیری داشته باشد. بسیاری از کارگران، به‌دلیل عدم‌آموزش‌های لازم یا نبود حمایت کافی از سوی کارفرمایان، ابزارهای ایمنی را مورداستفاده قرار نمی‌دهند که این مسئله پیامدهای خطرناکی در پی دارد.

در کارگاه‌های بزرگ، قوانین نظام مهندسی و نظارت‌های گسترده، کارفرمایان را ملزم به بیمه کردن نیروی کار می‌کند. با این حال، در کارگاه‌های کوچک، به‌دلیل نبود بازرسی‌های مستمر، بسیاری از کارفرمایان از بیمه کردن نیروهای خود اجتناب می‌کنند. این روند موجب شده است که درصد بالایی از کارگران ساختمانی از مزایای بیمه محروم باشند و در صورت بروز حادثه، تمام هزینه‌های درمانی و جبران خسارت را شخصا متحمل شوند. ضعف در اعمال قوانین موجب شده است که بخش قابل‌توجهی از نیروی کار این صنعت با مشکلات جدی مواجه شوند.

 

 

چالش‌های ایمنی در محیط کار

 

علاوه بر بیمه، مسئله ایمنی محیط کار نیز یکی از چالش‌های اساسی در کارگاه‌های ساختمانی است. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که در بسیاری از پروژه‌های ساخت‌وساز، کارگران بدون تجهیزات ایمنی مناسب فعالیت می‌کنند. عدم‌استفاده از کلاه‌های ایمنی، دستکش‌های محافظ، عینک‌های مخصوص جوشکاری، نرده‌های حفاظتی، طناب‌های ایمنی و سایر تجهیزات استاندارد، احتمال وقوع حوادث را به‌شدت افزایش داده است. متاسفانه، بسیاری از کارگران به‌دلیل نبود آموزش کافی یا عدم‌تامین این تجهیزات از سوی کارفرمایان، اصول ایمنی را رعایت نمی‌کنند که این موضوع موجب ایجاد خطرات جانی برای آنها شده است.

یکی دیگر از مسائل مطرح‌شده در این حوزه، استفاده از نیروی کار غیرمتخصص به‌جای کارگران ماهر و نیمه‌ماهر است. برخی کارفرمایان برای کاهش هزینه‌ها، به‌جای استخدام نیروی کار ماهر که دارای دانش و تجربه لازم در رعایت استانداردهای ایمنی است، از کارگران غیرمتخصص استفاده می‌کنند. این تصمیم کوتاه‌مدت و اقتصادی، علاوه بر کاهش کیفیت اجرای پروژه‌ها، میزان وقوع حوادث را نیز به‌شکل قابل‌توجهی افزایش داده است. کارگران غیرمتخصص معمولا آموزش‌های لازم را ندیده‌اند و با نحوه استفاده از ابزارهای ایمنی آشنایی ندارند که این موضوع موجب می‌شود در مواجهه با شرایط خطرناک، قادر به حفظ سلامت خود نباشند.

برای حل این بحران، لازم است قوانین جدیدی تصویب و اجرایی شوند تا همه کارفرمایان، حتی کارگاه‌های کوچک، ملزم به بیمه کردن کارگران خود باشند.

 

کاهش هزینه‌ها نباید به نرخ جان کارگران تمام شود

شهریار شقاقی، کارشناس مسکن در گفت‌وگو با صمت به بررسی بحران بیمه کارگران ساختمانی و مشکلات ناشی از نبود پوشش بیمه‌ای پرداخت و گفت: در بخش‌های ساختمانی، به‌ویژه در کارگاه‌های کوچک، همچنان شاهد استفاده از کارگران روزمزد بدون پوشش بیمه‌ای هستیم. در صنعت ساختمان، در کارگاه‌های کوچک، جدیت کافی در اجرای قوانین بیمه کارگران وجود ندارد. به‌عبارت دیگر، آنچه نیاز است یک قانون بسیار محکم و روزمره است که به‌شرط اجرایی شدن، کارفرماها را ملزم کند تا در محل کارشان تنها از کارگران دارای بیمه استفاده کنند. اما متاسفانه همچین قانونی وجود ندارد یا به‌درستی اجرا نمی‌شود.

وی افزود: در عمل، کارفرمایان در کارگاه‌های کوچک معمولا از کارگران روزمزد بهره می‌برند؛ یعنی نیرویی که بیمه او تضمینی نیست و به‌راحتی قابل‌تعویض است. امروز یک کارگر و فردا کارگر دیگری را جایگزین می‌کنند. نکته حائزاهمیت این است که این روند در کارگاه‌های کوچک رایج است، در حالی که در کارگاه‌های بزرگ، قوانین مشخصی وجود دارد که کارفرماها را مجبور به بیمه کردن کارگران می‌کند،اما در کارگاه‌های کوچک، به‌دلیل نبود نظارت کافی و ضعف اجرای قوانین، این امکان مهیا نمی‌شود. اگر چنین قانونی به کارگاه‌های کوچک هم اعمال شود و نظارت به‌طورکامل انجام گیرد، کارگران در همه نقاط از پوشش بیمه‌ای بهره‌مند خواهند شد.

شقاقی ادامه داد: متاسفانه در کشور ما حتی اگر قانون از نظر فنی وجود داشته باشد، به‌دلیل ضعف در نظارت و اعمال موارد قانونی به شیوه‌ای جامع، اجرا ناقص است. یعنی بسیاری از کارگران از این قانون به‌طورکامل بهره‌مند نمی‌شوند. اجرای دقیق و نظارت مستمر، کلید حل این معضل خواهد بود. اما به‌طورضمنی این موضوع باعث می‌شود که علاوه بر فقدان پوشش بیمه‌ای، امنیت محل کار نیز به‌شدت تحت‌تاثیر قرار بگیرد.

عدم‌رعایت نکات ایمنی؛ تهدیدکننده جان کارگران

وی ادامه داد: رعایت نکات ایمنی، به‌ویژه استفاده از وسایل حفاظت شخصی، به‌نظر نمی‌رسد در کارگاه‌های ما رعایت شود. در واقع، مشکل ایمنی یکی از مهم‌ترین مباحث در ساخت‌وساز است. یک مثال بسیار ساده: کلاه ایمنی. طبق بررسی‌ها، تقریبا در ۹۰ درصد کارگاه‌ها شاهد استفاده از کلاه ایمنی توسط کارگران نیستیم. تصور کنید اگر یک جسم سخت به سر کارگری برخورد کند، کلاه ایمنی می‌تواند جلوی وقوع حادثه و کاهش عوارض ناشی از آن را بگیرد. نبود این وسیله ساده، خود کافی است که حوادث جدی رخ دهد. همچنین، وسایل دیگری مانند طناب‌های ایمنی برای تمیزکاری یا در مواقعی که کارگران در حال نصب آجر یا سنگ‌نما هستند، باید استفاده شوند. این طناب‌ها و ابزارهای مرتبط که کارگران برای بالا رفتن از داربست بهره می‌برند، مانند نرده‌های حفاظی، کفش‌های مخصوص، لباس‌های ضدآتش و حتی عینک‌های مخصوص هنگام جوشکاری، اهمیت زیادی دارند. به‌نظر می‌رسد که کارگران اغلب دلیلی برای استفاده نکردن از وسایل ایمنی ارائه می‌دهند؛ برای مثال می‌گویند که کارفرما تجهیزات لازم را تهیه نکرده یا با به کار بردن اصطلاح «وقتمو تلف نمی‌کنم»؛ چون سال‌هاست که این کار را انجام می‌دهد و نیازی به استفاده از وسایل ندارد.

شقاقی خاطرنشان کرد: یکی از مشکلات اساسی، عدم‌فرهنگ‌سازی درباره ایمنی است. وقتی از کارگران پرسیده می‌شود چرا از کلاه ایمنی یا سایر وسایل حفاظتی استفاده نمی‌کنند، بیشتر آنها پاسخ می‌دهند که یا این تجهیزات توسط کارفرما تامین نشده یا اینکه خودشان معتقدند با تجربه سال‌ها کار،  نیازی به آن ندارند. کارگران حتی در صورت وجود تجهیزات، بی‌اعتنا به استفاده از وسایل ایمنی هستند؛ چراکه در آموزش‌های اولیه، مباحث ایمنی جزو دروس کلیدی آموزش دیده نشده است. بسیاری از افراد یا به‌درستی آموزش ندیده‌اند یا واقعا مسئولیت لازم را حس نمی‌کنند. این در حالی است که در مواردی که کارفرماها آموزش‌های لازم را ارائه ندهند، خطرات واقعی چندبرابر می‌شود. به‌عبارتی، وقتی کارگران ماهر نباشند و از کارگران نیمه‌ماهر یا غیرمتخصص استفاده شود، نه‌تنها کیفیت کار آسیب می‌بیند، بلکه ایمنی به‌شدت در معرض خطر قرار می‌گیرد. به کارفرمایان توصیه می‌کنم تا به‌جای کاهش هزینه با بکارگیری نیروی غیرمتخصص، روی کارگران ماهر و نیمه ماهر تاکید کنند.

این کارشناس اظهار کرد: بسیاری از کارفرمایان به‌دلیل تمایل به صرفه‌جویی در هزینه، به‌جای استخدام کارگران ماهر که روزانه حدود ۲میلیون تومان دستمزد دریافت می‌کنند، از کارگران غیرمتخصص با دستمزد یک میلیون تومانی استفاده می‌کنند. در نگاه اقتصادی، این عمل به‌معنای صرفه‌جویی ۵۰ درصدی هزینه است؛ اما در عوض، کارگر غیرمتخصص نمی‌تواند کار همان کارگر ماهر را انجام دهد. ابزارهای ایمنی را به‌درستی استفاده نمی‌کند، پروتکل‌ها را بلد نیست و در واقع، مسئولیت و اهمیت حمایت از جان کارگر در عمل رعایت نمی‌شود. در نتیجه، این تصمیم باعث به‌وجود آمدن حوادث جدی در محیط کار و به‌خطر افتادن جان کارگران می‌شود. اگر کارفرمایان بیشتر به جنبه انسانی و ایمنی توجه کنند، نه‌‎تنها از بروز حوادث جلوگیری می‌شود، بلکه کیفیت پروژه نیز تضمین می‌شود.

لزوم اجرای دقیق قوانین بیمه

شقاقی خاطرنشان کرد: توصیه من به کارفرمایان این است که با دقت به دستورالعمل‌های صادرشده از سازمان‌های مختلف، به‌ویژه سازمان نظام مهندسی عمل کنند. آنها نباید مقررات را تنها به‌عنوان یک چارچوب کاغذی در نظر بگیرند، بلکه باید آنها را به‌طورجدی و پیوسته در محل کار اجرا نمایند. اولا، کارفرمایان باید ملزم شوند تا فقط از کارگران دارای مهارت ـ ماهر و نیمه‌ماهر ـ استفاده کنند، چراکه این افراد علاوه بر کیفیت کار، با آگاهی از اصول ایمنی، تامین‌کننده سلامت محیط کار هستند. پرداخت هزینه‌های بالاتر برای کارگر ماهر، در واقع سرمایه‌گذاری روی جان وی و تضمین اجرای صحیح کار است.

وی بیان کرد: به‌عبارت دیگر، اگر کارفرما متوجه شود که با پرداخت هزینه اضافی، جان کارگرش محفوظ می‌ماند و کار به‌درستی اجرا می‌شود، این امر حتی می‌تواند در کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث و جبران مافات نیز نقش داشته باشد. اگر کارفرماها به این نکته پی ببرند که پرداخت دستمزد منصفانه برای کارگران ماهر، پایه‌ای برای پوشش بیمه‌ای و همچنین ارائه تجهیزات ایمنی صحیح است، در طولانی‌مدت از بروز حوادث، هزینه‌های درمانی و جبران خسارات جلوگیری می‌شود. به‌عبارت ساده، این سرمایه‌گذاری اولیه می‌تواند هزینه‌های ناشی از حوادث را به‌میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. اما متاسفانه، در عمل، به‌دلیل فشارهای اقتصادی، بسیاری از کارفرمایان به استفاده از نیروی کار غیرمجاز و با دستمزد کمتر روی می‌آورند که این منجر به کاهش کیفیت اجرا و افزایش خطرات می‌شود.

وی تاکید کرد: هنگامی که کارگر تحت‌پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد، مسئولیت هزینه‌های ناشی از حوادث بر دوش خودش گذاشته می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که خانواده‌های کارگران دچار مشکلات اقتصادی شوند و از دیدگاه روانی، نگرانی‌های زیادی ایجاد شود. علاوه بر این، نبود پوشش بیمه‌ای، انگیزه کارگران را برای رعایت نکات ایمنی کاهش می‌دهد؛ زیرا آنها احساس می‌کنند حمایت قانونی و مالی برای‌شان فراهم نیست. در نتیجه، وقوع حوادث و آسیب‌های جانی افزایش می‌یابد که در نهایت به بار اقتصادی و اجتماعی کشور، اضافه می‌کند.

کلید کاهش حوادث در کارگاه‌های ساختمانی

شقاقی توضیح داد: اجرای یک قانون جامع و نظارت دقیق می‌تواند نقطه عطفی در این زمینه باشد. نخستین و مهم‌ترین اقدام، تصویب و اجرای یک قانون جامع و محکم است که در آن کارفرمایان ملزم به بیمه کردن کارگران، حتی نیروی کار روزمزد شوند. این قانون باید به‌گونه‌ای باشد که در کارگاه‌های کوچک نیز به‌طورجدی اجرا شود. دومین مورد، تقویت نظارت بر کارگاه‌ها است؛ یعنی بازرس‌ها باید حضور فعال‌تری داشته باشند و نظارت فراگیر بر محل‌های کار اعمال شود. در کنار این موارد، کارفرمایان باید به استخدام نیروی کار ماهر و نیمه‌ماهر توجه ویژه‌ای نشان دهند و از استفاده کارگران غیرمتخصص که هزینه کمتری دارند، خودداری کنند. سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی و ایمنی محیط کار، در بلندمدت نه‌تنها از بروز حوادث جلوگیری می‌کند، بلکه با کاهش هزینه‌های ناشی از درمان و جبران خسارات، موجب صرفه‌جویی در هزینه‌های کل عملیات انجام گیرد.

این کارشناس در پایان گفت: توصیه من از طرف کارشناسان این است که کارفرمایان باید به 2 نکته اساسی توجه کنند: اول، رعایت دقیق دستورالعمل‌های سازمان‌های مرتبط ـ به‌ویژه سازمان نظام مهندسی ـ و دوم، سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی ماهر و نیمه‌ماهر. آنها نباید تنها به‌دنبال کاهش هزینه‌های کوتاه‌مدت باشند، بلکه باید بگویند که پرداخت هزینه منصفانه برای بیمه، تجهیزات ایمنی و آموزش‌های تخصصی؛ در واقع، تضمین‌کننده سلامت و موفقیت پروژه‌های‌شان است. این رویکرد، در بلندمدت می‌تواند از بروز حوادث جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. در پایان، امیدوارم مسئولان و نهادهای نظارتی موضوع را با دقت بیشتری دنبال کنند و با اجرای قوانین و ایجاد فرهنگ مناسب، شرایط بهتری برای کارگران ایجاد شود. به امید روزهایی که در آن شاهد احترام کامل به حقوق کارگران، رعایت استانداردهای ایمنی و اجرای دقیق قوانین باشیم و با صدای مسئولان و همراهی جامعه، بتوانیم تغییرات مثبت را رقم بزنیم و هر کارگری بتواند با آرامش‌خاطر به کار و فعالیت بپردازد.

 

سخن پایانی

بیمه کارگران ساختمانی و رعایت استانداردهای ایمنی در محیط کار، یکی از ضروری‌ترین اقداماتی است که می‌تواند از بروز حوادث ناگوار و آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. باتوجه به نقش حیاتی کارگران در صنعت ساخت‌وساز، لازم است قوانین جامع و الزام‌آور برای پوشش بیمه‌ای آنها تدوین و به‌طورمستمر اجرا شود. عدم‌نظارت کافی بر کارگاه‌های کوچک و استفاده از نیروی کار روزمزد بدون بیمه، موجب شده است که بسیاری از کارگران در معرض خطرات شغلی قرار بگیرند و در صورت وقوع حادثه، هیچ‌گونه حمایت قانونی یا مالی دریافت نکنند.

از سوی دیگر، بی‌توجهی به رعایت نکات ایمنی، مانند استفاده از تجهیزات حفاظتی، نشان‌دهنده ضعف فرهنگ‌سازی در این حوزه است. علاوه بر این، استفاده از نیروی کار غیرمتخصص به‌جای کارگران ماهر، نه‌تنها کیفیت پروژه‌های ساختمانی را تحت‌تاثیر قرار داده، بلکه موجب افزایش خطرات محیط کار نیز شده است.

اجرای قوانین بیمه‌ای فراگیر، نظارت‌های مستمر، الزام کارفرمایان به رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و آموزش تخصصی نیروی کار، از جمله اقداماتی است که می‌تواند موجب بهبود شرایط کارگران ساختمانی شود. همچنین، تغییر نگرش کارفرمایان در راستای سرمایه‌گذاری بر نیروی انسانی ماهر و تامین تجهیزات ایمنی، می‌تواند زمینه‌ای برای ارتقای کیفیت پروژه‌ها و کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث باشد.

امید است که با تصویب و اجرای دقیق قوانین حمایتی، کارگران ساختمانی بتوانند در محیط‌های امن‌تر و استانداردتر فعالیت کنند و به‌دور از نگرانی‌های مالی و جانی، نقش خود را در توسعه صنعت ساخت‌وساز ایفا کنند. مسئولیت این تغییر، برعهده نهادهای اجرایی، کارفرمایان و جامعه کارگری است و با همراهی همه ذی‌نفعان، قطعا می‌توان به شرایطی عادلانه و پایدار دست یافت.