آنچه در ادامه می‌خوانید گزارش صمت از تاثیر کاهش نرخ ارز بر نرخ کالاها در بازار و نظر کارشناسان در این باره است.

 

«چسبندگی قیمت‌ها» معمایی حل‌نشدنی؟

بررسی‌ها از روند بازار ارز طی یک هفته گذشته، نشان می‌دهد قیمت دلار تا حدود ۱۸ هزار تومان کاهش یافته است. این در حالی است که قیمت این ارز در یک ماه گذشته تا ۱۰۰ هزار تومان هم رسیده بود و متاثر از آن برخی اجناس و کالاها نیز رشد قیمت داشته‌اند، اما حالا که تحت تاثیر مذاکرات در جریان نرخ ارز و طلا با روندی کاهشی روبه‌روست، مردم همچنان تغییری در بازار کالا‌های اساسی و مصرفی احساس نمی‌کنند.

البته پیش از این نیز چنین روندی حاکم بوده و پدیده یادشده مختص امروز نیست. توضیح اینکه در سال‌های اخیر هر بار قیمت ارز جهش یافته، موجی از گرانی کالا‌ها را با خود به همراه داشته، اما وقتی نرخ ارز به سرازیری می‌افتد و انتظار می‌رود همان‌طور که در کسری از ثانیه همه‌چیز گران شد، قیمت کالاها کاهش پیدا کند، چنین نمی‌شود.

نکته عجیب ماجرا این است که حتی کالا‌هایی با منشأ کاملا داخلی نیز وارد مسابقه تورمی می‌شوند و شما مجبورید اجناسی را که هیچ‌گونه ارتباطی با واردات هم ندارد، به قیمت بین‌المللی و با نرخ ارز آزاد و گاه حتی بیشتر از آن بخرید. البته هستند کاسبان باانصافی که اجناس قبلی را با قیمت‌های قبلی عرضه می‌کنند، اما متاسفانه اکثریت بازار چنین مشی‌ای ندارند.

در هر حال اقتصاد ایران به‌دلیل وابستگی بالا به واردات کالاهای مصرفی، مواد اولیه و ماشین‌آلات، به‌شدت تحت تاثیر نوسانات نرخ ارز قرار دارد؛ به‌گونه‌ای که افزایش نرخ دلار معمولا به‌سرعت قیمت‌ها را بالا می‌برد، اما کاهش آن به‌ندرت به کاهش متناسب قیمت‌ها منجر می‌شود. این عدم تقارن در واکنش قیمت‌ها به تغییرات ارزی، یکی از نشانه‌های بارز چسبندگی قیمت‌هاست؛ ویژگی که مختص اقتصاد ایران نیست و علم اقتصاد نیز بر حکمیت آن صحه می‌گذارد؛ کما اینکه میلتون فریدمن تاکید می‌کند تورم یک پدیده پولی است، اما اثرات آن به‌دلیل چسبندگی قیمت‌ها، ممکن است سال‌ها طول بکشد.

 

انتظارات تورمی، بازیگر اصلی بازار

یک اقتصاددان درباره امید به کاهش نرخ کالاها در بازار به‌واسطه کاهش نرخ ارز بیان کرد: ما دست‌کم در کوتاه‌مدت نمی‌توانیم شاهد کاهش نرخ کالا در بازار باشیم، زیرا یکی از شروط اصلی تحقق کاهش نرخ متاثر از کاهش نرخ دلار، تثبیت نرخ دلار در نرخ کاهش‌یافته است.

مرتضی افقه، اقتصاددان در گفت‌وگو با صمت در توضیح روند باازر اظهار کرد: کارگزاران بازار اعم از مصرف‌کننده و تولیدکننده کاملا با ساختار بازار آشنایی دارند و می‌دانند نرخ ارز چگونه تعیین می‌شود و حالا هم باتوجه به تجربه تا زمانی که مذاکرات به نتیجه نرسد و شرایط تثبیت نشود و نرخ ارز برای دست‌کم ۳ ماه ثابت نماند، بازار به این کاهش نرخ اعتمادی نمی‌کند و فرض را بر این می‌گذارد که ممکن است نرخ ارز افزایشی شود و به رقم قبلی‌اش برگردد یا حتی کاهش یابد. بر این مبنا کاهش نرخ‌ها متناسب با کاهش نرخ ارز، دست‌کم برای آینده نزدیک موردانتظار نیست.

وی در ادامه با اشاره به مانع دیگر در کاهش نرخ کالاها، اظهار کرد: بخشی از مواد اولیه تولید ممکن است با ارز حدود ۱۰۰ تومانی که تا چند وقت پیش در بازار وجود داشت، خریداری شده باشد که طبیعی است محصولات تولیدشده با این مواد، در برابر کاهش نرخ مقاومت خواهند داشت.

افقه در ادامه در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه با توجیه شما درباره مقاومت قیمتی کالاهایی که مواد اولیه آنها با ارز گران خریدار شده، آیا می‌توانیم در آینده چندماهه منتظر کاهش نرخ کالاهایی که مواد اولیه شان با ارز ارزان‌تر فعلی وارد شده باشیم؟ گفت: نرخ ارز یک فاکتور از شاخص چندفاکتوره «هزینه تولید» است؛ ضمن اینکه در «نرخ نهایی» کالا هم هزینه تولید تنها یک فاکتور از چند فاکتور است؛ بر این مبنا نمی‌توانیم انتظار کاهش چشمگیر قیمت کالاها حتی به فرض تثبیت نرخ ارز را داشته باشیم؛ به‌بیان شفاف‌تر هزینه تولید در رشد قیمت تاثیر می‌گذارد، اما در کاهش نرخ چندان تاثیرگذار نیست.

این اقتصاددان در ادامه با اشاره به دیگر مولفه تاثیرگذار در نرخ کالاها تاکید کرد: نرخ کالاها الزاما براساس هزینه تولید تعیین نمی‌شود و یکی از فاکتورهای بسیار موثر در آن «انتظارات تورمی» است که از اتفاق در اقتصاد ما قدرت زیادی دارد؛ حتی ممکن است مواد اولیه کالایی با ارز ارزان وارد شده باشد، اما تحت تاثیر انتظارات و نگرانی‌های مردم از آینده نرخ کالاها رشد داشته باشد.

«مطلوبیت نهایی» نرخ را تعیین می‌کند

وی در ادامه تصریح کرد: زمانه تعیین قیمت کالا براساس هزینه تولید گذشته و حالا قیمت برمبنای فاکتور «مطلوبیت نهایی» تعیین‌ می‌شود؛ در این چارچوب اگر فروشنده ببیند کالایش در قیمت بالا هم مشتری دارد، آن را با همان قیمت می‌فروشد؛ نه برمبنای هزینه تولید. این قاعده‌ای طبیعی در تمام اقتصادهای دنیا است و نمی‌توان گفت تنها مختص اقتصاد ما و برآمده از آشفتگی‌های موجود در آن است.

این اقتصاددان در پایان در پیش‌بینی وضعیت قیمت کالاها در سال جاری با تصریح براینکه خلاف رویکرد برخی‌ها مبنی بر اینکه در حال حاضر متغیر اقتصادی بازار را مدیریت می‌کند، این متغیر غیراقتصادی و مشخصا سیاسی است که دست بالا را دارد، بیان کرد: تا زمانی که تنش‌های سیاسی و خطر دگرگونی وضعیت وجود دارد و متعاقب آن انتظارات در بازار فعال است، نمی‌توان پیش‌بینی خوشبینانه‌ای درباره وضعیت تورمی پیش رو داشت، اما اگر تحریم‌ها برداشته شوند و محدودیت‌های نقل‌وانتقال مالی از بین برود و گشایشی وسیع اتفاق بیفتد، در آن صورت به شرط ایجاد اصلاحاتی در ساختار درونی اقتصاد می‌توان امیدوار به تثبیت قیمت‌ها –نه کاهش- بود.

 

نباید اجازه داد ارز قله بزند

درباره امید به کاهش قیمت‌ کالاها با کاهش نرخ ارز یک اقتصاددان دیگر هم با افقه هم‌نظر است و در این باره بیان می‌کند: نباید بگذاریم مولفه‌ای چون نرخ ارز که تاثیر غیرقابل‌انکاری بر نرخ کالاها دارد، قله بزند، زیرا حتی در صورت برگشت، به‌لختی بسیاری اثر خود را بر قیمت‌ها –البته در روند کاهشی- می‌گذارد.

علی سعدوندی، اقتصاددان در گفت‌وگو با صمت درباره مولفه قیمت در بازار اظهار کرد: اساسا قیمت‌ها در اقتصاد یک ویژگی مهم به‌نام چسبندگی دارند که برمبنای آن اگر تحت هر وضعیتی افزایش نرخی به وقوع پیوسته باشد، احتمال کاهش آن نرخ بسیار کم است و اگر هم کاهش نرخی محقق شود، قطعا با رکود همراه خواهد بود.

این اقتصاددان در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه اگر امیدوار به کاهش نرخ نباشیم دست‌کم می‌توانیم پیامد کاهش نرخ ارز را تثبیت قیمت‌ها بدانیم؟ تصریح کرد: نوع مدیریتی که در حدود ۴۰ سال گذشته بر اقتصاد حاکم بوده، چنین چیزی را به دست نمی‌دهد. ممکن است در یکی دو ماه شاهد تثبیت نسبی وضعیت باشیم، اما قطعا این شرایط دائمی نخواهد بود.

سعدوندی بهترین راهکار برای کنترل قیمت‌ها را جلوگیری از افزایش نرخ ارز دانست و تصریح کرد: اگر به‌دنبال تثبیت قیمت‌ها هستیم، نباید اجازه دهیم نرخ ارز قله بزند و برای تحقق این هدف نیز باید ارز را تک‌نرخی و شناور کنیم. سیاست‌های اجرایی ۵۰ سال گذشته در حوزه اقتصاد شکست‌خورده است.

این اقتصاددان در پایان اظهار کرد: شاید بتوان برخی کالاها به‌طور مثال خودرو را هدف قرار داد و با اجرای سیاست‌هایی در آن بخش زمینه کاهش نرخ را فراهم آورد، اما نمی‌توان با ارزان‌تر شدن ارز در انتظار کاهش قیمت‌ها متاثر از این امر نشست.

 

تعدیل نرخ کالاها با تثبیت نرخ ارز

در این زمینه مهدی طغیانی نایب، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اظهار کرد: تا زمانی که کاهش قیمت ارز تثبیت نشود و نوسان در این بازار ادامه داشته باشد، نمی‌توان انتظار داشت که با کاهش نرخ‌ها، قیمت کالاها نیز تعدیل شود.

وی درباره تاثیر مذاکرات اخیر مسقط بر آینده اقتصاد ایران اظهار کرد: وقتی قیمت ارزهای عمده به‌ویژه دلار در بازار افزایش می‌یابد، قیمت نهایی سه گروه کالایی نیز دستخوش تغییر می‌شود؛ کالاهایی که تولید آنها به مواد اولیه وارداتی وابسته است؛ کالاهایی که با ارز خریداری می‌شوند و سوم کالاهایی که تولید آنها با ماشین‌آلاتی انجام می‌شود که تعمیر و نوسازی آنها به ارز وابسته است.

طغیانی ادامه داد: تاثیر ارز بر قیمت نهایی محصول در زمانی که نرخ ارز کاهشی می‌شود نیز باید مشاهده شود، اما از آنجایی که در اقتصاد ایران مشکلی به‌نام «چسبندگی قیمتی» وجود دارد، این اتفاق به‌سرعت نمی‌افتد و در چنین شرایطی بلافاصله با کاهش قیمت ارز، نرخ کالاها نزولی نخواهد شد، بلکه کاهش قیمت محصولات و کالاها، زمان‌بَر خواهد بود.

این نماینده مجلس ادامه داد: شرط کاهش قیمت کالاها به‌دنبال افت نرخ ارز، این است که کاهش رخ داده در بازار ارز ثبات داشته باشد؛ یعنی ارز در قیمت‌های پایین‌تر، ثابت باقی بماند، نه اینکه بلافاصله از نوسانات ایجادشده، تاثیر بگیرد.

 

 

سخن پایانی

کاهش نرخ ارز در روزهای اخیر امیدواری‌ها به کاهش قیمت کالاهای وابسته به ارز را افزایش داده، اما در عمل بازاریان با نرخ‌های سابق معاملات خود را شکل می‌دهند و به‌نظر می‌رسد تعدیل نرخ‌ها امری زمانبر باشد. این مقاومت یا به‌عبارت علمی‌تر چسبندگی قیمتی در نگاه اول این‌گونه برداشت می‌شود که نرخ ارز تاثیر چندانی در قیمت‌ها ندارد، اما این‌گونه نیست و اگر پیش از وقوع رشد در نرخ ارز از بروز آن جلوگیری می‌شد، قطعا نرخ کالاها نیز رشد بالا را تجربه نمی‌کرد، اما وقتی رشد نرخ ارز محقق شد، کالاها گران شدند؛ منتها با یک ویژگی بسیار متمایز؛ دیگر تمایلی به کاهش ندارند.