انفجار جمعیت در دهه ۶۰ و همچنین سیر نزولی فرزندآوری در دهه اخیر موجب شده است تا نگاه به آینده جمعیتی هراس‌آور باشد؛ چرا که از سال ۱۴۲۰ بخش قابل توجهی از جمعیت ایران به سمت سالمندی حرکت خواهد کرد اما خبری از جوانی جمعیت نیست.

بحران سالمندی پیش‌رو است

معاون وزیر و رئیس سازمان بهزیستی، سالمندی را یکی از جدی‌ترین بحران‌های پیش‌روی کشور خواند و گفت: سریع‌ترین روند رشد سالمندی جهان مربوط به ایران است و تا سال ۱۴۳۰ سالمندترین کشور دنیا خواهیم شد اما هیچ برنامه‌ای برای آن نداریم.

سیدجواد حسینی با اشاره به تدوین طرح بهزیست محله و استفاده از ظرفیت محلات برای ارائه خدمات گفت: یکی از اقداماتی که در این طرح می توان انجام داد آموزش سالمندان و سالمندیاران است.

وی با بیان اینکه ۵۰ درصد بودجه به خدمات اجتماعی اختصاص دارد گفت: سازمان بهزیستی می تواند مدعی‌العموم قوانین مربوط به حقوق افراد معلول باشد که ایجاد ستاد سالمندان در استان‌ها و شورای مشارکت بهزیستی‌می تواند کمک زیادی به حل مشکلات کند.

معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به ظرفیت مغفول‌مانده خدمات داوطلبی در بهزیستی بر لزوم راه‌اندازی شبکه داوطلبان در این سازمان تاکید کرد.

حسینی همچنین بر نیاز اجتماعی‌سازی بهزیستی برای شناخت بهتر مردم از خدمات بهزیستی تاکید کرد و گفت: ۹.۵ میلیون نفر از جمعیت ایران معلول هستند که از این تعداد سه میلیون نفر زیرتحت پوشش بهزیستی بوده و یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر مستمری دریافت می‌کنند.

حسینی با اشاره به سیاست برون‌سپاری خدمات بهزیستی یادآور شد: در بهزیستی ۲۰ هزار مجوز تاسیس موسسه‌های گوناگون مانند مراکز ترک اعتیاد، مشاوره و توانبخشی داده شده که با استفاده از ظرفیت‌ آنها خدمات ارائه می‌شود. وی افزود: برون‌سپاری انجام شده اما نظارت بر عملکرد هنوز مطلوب نیست و ما به دنبال آن هستیم که نظارت بر عملکرد موسسه‌ها توسط خودشان انجام شود. رییس سازمان بهزیستی با بیان اینکه در ارائه خدمات می توان از پشتوانه مردم استفاده کرد گفت: در کنار کمک‌های نقدی از ظرفیت و توانایی ارائه خدمت داوطلبلن نیز می‌توان استفاده کرد. وی ادامه داد: با توانمندسازی تشکل‌ها و موسسه‌ها و افزایش تعامل آنها با دولت می‌توانیم از ظرفیت آنها بهره ببریم.

حسینی گفت: در بهزیستی طرح توسعه کمی و کیفی تشکل‌ها آماده شده و با ۱۲ راهبرد به دنبال بهره‌برداری از تمام ظرفیت تشکل‌ها هستیم.

جمعیت سالمند چه زمانی به معضل تبدیل می‌شود؟

زمانی که بیش از ۷درصد جمعیت کشور بالای ۶۵سال باشند، اعلام می‌شود که آن کشور وارد مرحله سالخوردگی جمعیت شده است. شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس در توضیح شرایطی که سالمندی می‌تواند برای یک کشور مشکل‌ساز شود، گفت:« بحث سالمندی به تنهایی معضل نیست، مشکل زمانی رخ می‌دهد که سهم جمعیت فعال جامعه و بازدهی کم شود و نیاز به حمایت‌های بهداشتی و مالی از سالمندان افزایش پیدا کند.» ژاپن به‌عنوان پیرترین کشور جهان شناخته می‌شود و در دهه اخیر تلاش کرده است تا با استفاده از تکنولوژی در مسیر رفع کمبود نیروی کار حرکت کند و در حوزه بهداشتی نیز توسعه زیرساخت‌ها را برای سالمندان در دستور کار قرار داده است؛ موضوعی که از نظر کاظمی‌پور، باید مورد توجه سیاستگذاران ایران نیز قرار بگیرد؛ «زمانی سالمندی جمعیت دچار مشکل می‌شود که زیرساخت‌ها و روند ارائه خدمات به سالمندان به درستی مدیریت نشده باشد.»

امکانات برای سالمندان فعلی کافی نیست

سرپرست دبیرخانه شورای ملی سالمندان چندی پیش اعلام کرد که براساس آمار سال ۱۴۰۰، تعداد سالمندان کل کشور ۸میلیون و ۸۶۳ هزار نفر (۴۳/۱۰‌درصد کل جمعیت) است.

کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس در مورد نبود زیرساخت‌ها برای حمایت از جمعیت کنونی سالمندان ایران، گفت:« مشاهده شرایط بیمارستان‌های کشور نشان می‌دهد که جمعیت محدود سالمندان کنونی کشور با مشکل روبه‌رو هستند. نکته مهم این است که ما هنوز به نقطه اوج سالمندی نرسیده‌ایم اما در حوزه سلامت مشکل داریم.»

به‌گفته این جمعیت‌شناس«براساس پیش‌بینی‌های انجام شده باید منتظر ماند و دید که در سال ۱۴۲۰نزدیک به ۲۰درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل دهند. روند پیری جمعیت در سال ۱۴۳۰بیشتر خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود در آن سال نزدیک به ۳۰درصد جمعیت کشور را سالمندان بالای ۶۵سال تشکیل دهند، اگر روند زاد و ولد همین گونه باشد، ما باید نزدیک به ۴دهه را با این پیری جمعیت سپری کنیم.»

راه‌حلی برای عبور از دوران پیری

نبود برنامه‌ریزی مناسب برای سالمندان در حوزه سلامت و اقتصاد، شرایط کمّی نگران‌کننده‌ای را در دهه‌های پیش‌رو رقم خواهد زد، به همین دلیل کارشناسان توسعه زیرساخت‌ها و تکیه بر سیاست‌های سالمندی فعال را پیشنهاد می‌کنند. کاظمی‌پور در این رابطه توضیح داد: ایران باید از سیاست‌های سالمندی فعال استفاده کند، در واقع جوان‌های ۳۰تا۴۰ساله فعلی باید در این دوران از نظر بهداشتی، اقتصادی، آموزشی و سلامت جسمانی تقویت شوند تا چند دهه دیگر ما شاهد حضور یک سالمند سالم باشیم نه یک سالمند ناتوان.

به‌گفته این جمعیت‌شناس«تنها راه برون‌رفت از معضلاتی که در دوران اوج سالمندی، کشور ممکن است با آنها مواجه شود این است که برنامه‌ریزی از اکنون انجام شود نه اینکه ۲۰سال بعد که با جمعیت بالای سالمندان مواجه شدیم، تازه به فکر ایجاد امکانات درمانی و خانه سالمندان بیفتیم. متأسفانه باید گفت امکاناتی که اکنون نیز در اختیار سالمندان قرار دارد، فرسوده شده‌اند و در حال تخریب هستند، پس باید هر چه سریع‌تر به فکر چاره بود.»

در واقع افرادی که دهه‌های ۳۰و ۴۰زندگی خود را سپری می‌کنند با وجود شرایط سخت زندگی باید در کنار بهره‌مندی از بیمه‌های سلامت و شغل مناسب، نیم‌نگاهی به سلامت جسمانی خود داشته باشند تا از این طریق آمادگی ورود به سالمندی را داشته باشند؛ چرا که از نقطه اوج سالمندی جمعیت ایران گریزی نیست.