در همین حال، کشورهای اروپایی شرط ادامه مذاکرات را بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران اعلام کرده‌اند. از سوی دیگر، دونالد ترامپ همچنان بر سیاست فشار حداکثری علیه ایران پافشاری می‌کند. با این حال، آژانس اعلام کرده است که بازرسی‌ها در ایران از سر گرفته شده و این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز ازسرگیری گفت‌وگوهای دیپلماتیک باشد.

بریتانیا، فرانسه و آلمان روز پنج‌شنبه طی بیانیه‌ای مشترک به شورای امنیت سازمان ملل اعلام کردند که ایران مفاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را نقض کرده است؛ اقدامی که روند بازگشت خودکار تحریم‌های تعلیق‌شده در چارچوب این توافق را فعال می‌کند.

سازوکار موسوم به «ماشه» شامل بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی، محدودیت در تولید موشک‌های بالستیک، مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت صدور روادید است. این تحریم‌ها در صورت عدم مخالفت شورای امنیت، ۳۰ روز پس از فعال‌سازی به‌طور خودکار اجرایی خواهند شد؛ مگر آنکه شورا تأیید کند ایران همچنان به تعهدات برجامی پایبند است و تعلیق تحریم‌ها باید ادامه یابد.

مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در واکنش به این اقدام گفت: «ایالات متحده از حمایت متحدان خود در این مسیر قدردان است.» پیش‌تر نیز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، با صدور یادداشت امنیت ملی در فوریه، دولت خود را موظف کرده بود برای اجرای سازوکار ماشه با متحدان همکاری کند.

در مقابل، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این اقدام اروپایی‌ها را «بی‌اساس، ناعادلانه و فاقد وجاهت حقوقی» خواند و تأکید کرد که ایران برای دفاع از منافع ملی خود «پاسخی مناسب» خواهد داد. رسانه‌های داخلی نیز گزارش داده‌اند که ایران اروپا را به نقض توافق متهم کرده و هشدار داده است در صورت ادامه این روند، ممکن است از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود؛ معاهده‌ای که چارچوب بازرسی‌ها و الزامات پادمانی برنامه‌های هسته‌ای کشورها را تعیین می‌کند.

این تصمیم اروپایی‌ها پس از سال‌ها هشدار و هفته‌ها مذاکره بی‌نتیجه با تهران اتخاذ شده است. بریتانیا، فرانسه و آلمان به همراه ایالات متحده، اتحادیه اروپا، روسیه و چین از امضاکنندگان توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بودند؛ توافقی که دونالد ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود از آن خارج شد. پس از خروج آمریکا، سیاست «فشار حداکثری» با اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران دنبال شد. در ژوئن همان سال، هم‌زمان با حملات اسرائیل به تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای ایران، دولت ترامپ کارزاری نظامی را آغاز کرد که هدف آن نابودی سه مرکز کلیدی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران اعلام شده بود.

بازرسان آژانس؛ شرط کلیدی اروپا برای ادامه مذاکرات

جنگ دوازده‌روزه، روند مذاکرات میان واشنگتن و تهران را که به کندی پیش می‌رفت، مختل کرد. دونالد ترامپ این گفت‌وگوها را تلاشی برای دستیابی به یک «توافق بهتر» با هدف مهار برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران تا سطح تسلیحاتی توصیف کرده بود. او مدعی شد تأسیسات هسته‌ای ایران «به طور کامل نابود» شده است؛ اما سازمان اطلاعاتی آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کردند که هرچند آسیب جدی به این برنامه وارد شده، سرنوشت ذخایر اورانیوم با غنای بالا و ظرفیت تولید بیشتر همچنان نامشخص است.

اروپایی‌ها در ادامه مذاکرات ضرب‌الاجلی تا پایان اوت تعیین کردند تا ایران پیشرفتی ملموس در گفت‌وگو با ایالات متحده نشان دهد. این پیشرفت شامل ارائه گزارشی درباره حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا و همچنین بازگرداندن بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است؛ بازرسانی که در پی بمباران‌ها از ایران خارج شده بودند.

وزرای خارجه سه کشور اروپایی در نامه مشترک روز جمعه خود به شورای امنیت اعلام کردند که از سال ۲۰۱۹، «ایران از محدودیت‌های برجام در زمینه اورانیوم غنی‌شده، آب سنگین و سانتریفیوژها فراتر رفته، فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت آژانس را محدود کرده و اجرای توافق‌های پادمان هسته‌ای را کنار گذاشته است.»

هدف تروئیکای اروپایی؛ پایان مهلت ۳۰ روزه پیش از ریاست روسیه بر شورای امنیت

تصمیم اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه با تاریخ ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر)، یعنی موعد پایان بند تحریم‌های برجام، هماهنگ شده است. هدف آن‌ها این است که روند ۳۰ روزه پیش از آغاز ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت از اول اکتبر (۱۰ مهر) به نتیجه برسد.

عباس عراقچی در گفت‌وگویی با روزنامه الشرق الاوسط اعلام کرد ایران آماده ورود به مذاکرات «منصفانه و متوازن» با ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای است، به شرط آن‌که تضمین شود در جریان گفت‌وگوها هیچ اقدام نظامی علیه ایران انجام نخواهد شد. او تأکید کرد: «اگر مذاکرات بر اساس منافع متقابل باشد، سود آن نصیب هر دو طرف خواهد شد؛ اما اگر تصور کنند از طریق مذاکره می‌توانند به همان چیزی برسند که با حملات نظامی ناکام ماندند، چنین گفت‌وگویی شکل نخواهد گرفت.» در همین حال، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، روز جمعه گفت: «ایالات متحده همچنان آماده تعامل مستقیم با ایران است… فعال‌سازی سازوکار ماشه نه در تضاد با دیپلماسی ماست، بلکه آن را تقویت می‌کند.»

رافائل ماریانو گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، روز چهارشنبه اعلام کرد که همچنان امکان ازسرگیری گفت‌وگوهای ایران و آمریکا وجود دارد. او در جریان سفرش به واشنگتن، جایی که با مارکو روبیو، استیو ویتکاف نماینده ویژه رئیس‌جمهور و کریس رایت وزیر انرژی دیدار کرد، به خبرنگاران گفت: «احساس می‌کنم آمادگی برای این امر وجود دارد، البته به شرطی که مذاکرات معنادار باشد و به توافق‌های ملموس و تماس‌های مستقیم منجر شود.» به گفته او، در مذاکرات اوایل امسال با میانجیگری عمان، ایران حاضر نشد فراتر از یک دیدار نمادین با ویتکاف پیش برود و گفت‌وگوهای مستقیم تنها در سطحی پایین‌تر انجام شد.

گروسی همچنین خبر داد که تیمی از بازرسان آژانس به ایران بازگشته و روز چهارشنبه از نیروگاه هسته‌ای بوشهر بازدید کرده است. او تاکید کرد مذاکراتی درباره بازگشت به بازرسی‌ها و راستی‌آزمایی‌های الزام‌آور در سه سایت فردو، اصفهان و نطنز در جریان است؛ تاسیساتی که پیش از بمباران‌های آمریکا مراکز اصلی تولید و ذخیره اورانیوم با غنای بالا و سانتریفیوژها بودند.

به گفته گروسی، بخش عمده گفت‌وگوها بر این موضوع متمرکز است که آیا تأسیسات بمباران‌شده همچنان قابل دسترسی هستند یا خیر؛ تصمیمی که به گفته او باید بر اساس بازدیدهای میدانی بازرسان گرفته شود. او تأکید کرد: «بگذارید ما قضاوت کنیم»؛ عبارتی که به گفته خودش مستقیماً به ایران منتقل کرده است. در پاسخ به پرسشی درباره گزارش‌ها مبنی بر انتقال مقادیر زیادی اورانیوم با غنای بالا به مکانی نامعلوم پیش از حملات، گروسی گفت: «ما هیچ نشانه یا باوری مبنی بر وقوع جابه‌جایی عمده مواد در اختیار نداریم.»