در سال ۱۳۲۹، نخستین شرکت بیمه خصوصی به‌نام «بیمه شرق» تاسیس و تا سال ۱۳۴۳ به‌تدریج ۷ شرکت بیمه خصوصی دیگر به نام‌های آریا، پارس، ملی، آسیا، البرز، امید، ساختمان و کار شروع به فعالیت کردند.

اوایل دهه ۱۳۷۰، فعالیت شرکت‌های خصوصی بیمه افزایش یافت و در اواخر دهه ۱۳۸۰، بخش خصوصی از بخش دولتی پیشی گرفت و باعث شکست انحصار کامل در این صنعت شد.

نمودار زیر نشان‌دهنده حق بیمه‌های تولیدی در کشور است که مبالغ براساس تورم تعدیل شده است.

ضریب نفوذ بیمه در جهان

ضریب نفوذ بیمه بیانگر حرکت صنعت بیمه در مقایسه با کل اقتصاد است و از تقسیم حق بیمه تولیدی به تولید ناخالص داخلی به نرخ جاری به‌دست می‌آید. در سال ۲۰۱۹، ضریب نفوذ بیمه در جهان ۷.۲۳ درصد بوده و طبق آخرین آمار منتشره، ضریب نفوذ بیمه در ایران در سال ۱۳۹۹، حدود ۳.۶ درصد اعلام شده، این درحالی است که ایران در سال ۲۰۱۹ در مقام ۳۸ جهان قرار داشته که باتوجه به رتبه ۲۶ آن در اقتصاد جهانی، رتبه ۳۸ نشان‌دهنده ضعف این صنعت در کشور نسبت به جهان است.

نسبت خسارت و ضریب خسارت نیز دو مفهوم مهم در صنعت بیمه است. نسبت خسارت نشان‌دهنده خسارت‌های پرداختی در یک دوره تقسیم بر حق بیمه‌های تولید‌شده در همان دوره است.

ضریب خسارت نیز از تقسیم خسارت واقع‌شده به حق بیمه عاید‌شده به‌دست می‌آید. به‌دلیل اینکه ارزیابی خسارت برخی از رشته‌های بیمه (مانند بیمه شخص ثالث) چند ماه یا چند سال زمان می‌برد، خسارت پرداختی هر دوره مربوط به حق بیمه‌های تولیدی در دوره‌های گذشته است و به همین دلیل افزایش یا کاهش این نسبت اطلاعات درستی را ارائه نمی‌دهد؛ بنابراین از ضریب خسارت استفاده می‌شود که واقعی است. طبق آخرین گزارش‌ها، فاصله میان نسبت خسارت و ضریب خسارت به ۳۰ درصد رسیده و نشانگر آن است که ضریب خسارت بیشتر از نسبت خسارت است.

سهم‌بندی صنعت بیمه در ایران

بررسی صنعت بیمه در ایران نشان می‌دهد ۷۵ درصد حق‌بیمه‌های تولیدی مربوط به ۳ رشته بیمه‌ای شخص ثالث (۳۳.۵ درصد)، درمان (۱۹.۲ درصد) و عمر (۱۵.۵درصد) است. بیمه‌های عمر که یکی از پررونق‌ترین رشته‌های بیمه‌ای در صنعت بیمه جهان به‌شمار می‌رود، در ایران نسبت به جهان، درصد فراگیری پایین‌تری دارد و همان‌طور‌که پیش‌تر گفته شد، سهم رشته مذکور کمتر از ۱۶ درصد از کل پرتفوی صنعت است. عواملی همچون اطلاع‌رسانی و تبلیغات ناکافی، نداشتن تسلط نمایندگان و بازاریابان، بالاتر بودن نرخ بازدهی در سایر بازارهای موازی مالی، وجود هزینه‌ها و کارمزدهای متعدد در ابتدای بیمه‌نامه، پایین‌تر بودن نرخ سود ذخایر از تورم واقعی و انتظاری و... از مهم‌ترین مواردی است که منجر به نبود استقبال کافی از بیمه‌های زندگی در ایران شده است. البته روند استقبال از بیمه‌های زندگی در طول چند سال اخیر بیانگر بهبود دیدگاه جامعه نسبت به مزایای سرشار این دسته از بیمه‌نامه‌ها بوده و این اتفاق حاکی از روشن بودن چشم‌انداز بیمه‌های زندگی در ایران است.

تاثیر متفاوت تحریم و کرونا بر یک صنعت

خروج از برجام باعث شد سرمایه‌گذاران خارجی از جمله شرکت‌های بیمه خارجی به‌ویژه سرمایه‌گذاران اتکایی تحت ‌فشار قرار گیرند و بین تجارت با ایران یا امریکا یکی را انتخاب کنند. حضور شرکت‌هایی نظیر مونیخ ری، اسکور و برخی بیمه‌گران آسیایی در ایران نشان از اتفاقات خوب پسابرجام داشت که با خروج امریکا از برجام شاهد رفتن آنان از کشور بودیم، چراکه کلیه معاملات برمبنای ارز است و برگ برنده با کشورهایی است که امکان تبادل ارزی داشته باشند و بتوانند با سهولت آن را برای شرکای خود تضمین کنند.

در روزهای اخیر که احیای برجام در حال نهایی شدن است می‌توان امید به افزایش مبادلات تجاری داشت. عمده‌ترین آثار منفی بازگشت تحریم‌ها در صنعت بیمه مترتب بر بیمه‌های کشتی، بیمه‌های هواپیما و از آن بالاتر کاهش یا ارائه نشدن پوشش اتکایی بود که در این صورت، انتقال ریسک به خارج از کشور ناممکن و اتکای بیشتر به داخل اجتناب‌ناپذیر می‌شود.

در مقابل شیوع کرونا، خلاف بسیاری از کسب‌و‌کارها، روزهای به‌نسبت بهتری برای صنعت بیمه رقم زد. در مدت اخیر باتوجه به اعمال محدودیت‌های کرونایی، آن هم در ماه‌های حرام و کاهش سفرها، هزینه خسارت شرکت‌های بیمه پایین‌تر از انتظار بوده و سود ناخالص فعالیت‌های آنها افزایش یافت. از طرفی، بسیاری از افراد به‌دلیل شیوع بیماری کرونا، تردد غیر‌ضروری به بیمارستان‌ها را به حداقل رساندند.

باتوجه به اختصاص بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های شرکت‌های بیمه به پرداخت خسارت و هزینه درمان، این موضوع باعث شد بیمه‌ها با کاهش پرداخت خسارت روبه‌رو شوند، اما پرداخت حق بیمه‌ها و صدور بیمه‌نامه‌ها همچنان به‌صورت مستمر در حال اجراست.

کرونا فرصت دیگری را پیش ‌روی صنعت بیمه قرار داد و آن تغییر بیمه درمان افراد است، چراکه افراد با رعایت بیشتر نکات بهداشتی، کمتر به بیماری‌های فصلی و شایعی همچون سرماخوردگی و آنفلوآنزا دچار می‌شوند.

از سوی دیگر به‌دلیل همه‌گیر شدن کرونا، شرکت‌ها با دورکار کردن نیروی انسانی، فرصت تحول دیجیتال را برای خود ایجاد کردند.

سخن پایانی

صنعت بیمه در چند سال اخیر شاهد شرایط متفاوتی بوده است؛ از یک سو کاهش درآمد خانوار به‌دلیل رکود حاکم بر اقتصاد و افزایش نرخ تورم، یکی از عوامل آسیب‌زا برای صنعت بیمه بوده و از سوی دیگر محدودیت‌های کرونایی خسارت پرداختی بیمه‌ای‌ها را کاهش داده ‌است.

نرخ تورم بالا، رشد نرخ ارز، شیوع کرونا و ضعیف‌تر شدن یا از بین رفتن بسیاری از کسب‌و‌کارهای کوچک، سمت تقاضا در این صنعت را کاهش داد و نه‌تنها صاحبان مشاغل که خانوارها نیز بخش‌هایی از هزینه‌های غیرضروری را از سبد هزینه‌های خود حذف کرده‌اند. بیمه‌های عمر، آتش‌سوزی یا حتی درمان یکی از این گزینه‌های حذفی هستند.

از سوی دیگر تحریم‌ها سبب کاهش تجارت خارجی در این صنعت شده و بسیاری از بیمه‌نامه‌های صادره برای شرکت‌های خارجی همچون بیمه باربری لغو شده‌اند. امید است با رفع تحریم‌ها و پایان کرونا، این تهدید از پیش‌ روی صنعت بیمه برداشته شود. با این همه صنعت بیمه مانند هر صنعتی با فرصت‌ها و تهدید‌هایی روبه‌رو است. رشد همگام با تورم این صنعت نیز از فرصت‌های پیش‌رو است، همچنین شرکت‌ها به مرور توانایی طراحی محصولات جدید بیمه‌ای همچون بیمه‌های ماژولار را کسب کرده‌اند که فرصت جدیدی در این صنعت به شمار می‌رود.