نگاه ویژه برنامه هفتم به صنایع دستی
ایران در بخش صنایع‌دستی دارای بهترین و خاص‌ترین محصولاتی است که در تاریخ این کشور ریشه دارند. همچنین فعالیت هنرمندانی چیره‌دست در کشور ما موجب شد ایران در حوزه صنایع‌دستی به کشوری خلاق تبدیل شود.
ایران در بخش صنایع‌دستی دارای بهترین و خاص‌ترین محصولاتی است که در تاریخ این کشور ریشه دارند. همچنین فعالیت هنرمندانی چیره‌دست در کشور ما موجب شد ایران در حوزه صنایع‌دستی به کشوری خلاق تبدیل شود. امروزه صنایع‌دستی علاوه بر هنر و هویت ملی به‌عنوان منبع درآمدی مهم به‌شمار می‌رود و می‌تواند در توسعه جوامع محلی، فقرزدایی، ارتقای سطح درآمد، رفاه اجتماعی و بهبود اقتصادی موثر واقع شود، اما متاسفانه در ایران این صنعت به‌دلیل برخی موانع و مشکلات از جایگاه واقعی خود فاصله گرفته و از نقش‌آفرینی در عرصه اقتصادی دور شده است. این در حالی است که طبق لایحه برنامه هفتم توسعه تاسیسات و فعالیت‌های گردشگری و حوزه صنایع دستی از هر نظر دارای معافیت‌های مالیات قبلی و قوانین و مقررات بخش صنعت خود بوده و از شمول قوانین نظام صنفی مستثنا هستند. حال با وجود معافیت‌های مالیات گردشگری و حوزه صنایع دستی در برنامه هفتم این پرسش مطرح می‌شود که چالش‌های اصلی این صنعت چیست و این معافیت چقدر از دردهای فعالان این حوزه کم می‌کند؟
الزامات توسعه گردشگری در برنامه هفتم
بر اساس ماده (۸۳) برنامه توسعه هفتم که به تصویب نمایندگان رسید، به منظور توسعه گردشگری داخلی و افزایش جذب گردشگران خارجی و همچنین حفظ میراث فرهنگی کشور و توسعه و ترویج صنایع‌دستی، اقدامات زیر انجام می‌شود:
۱- تمامی تاسیسات و فعالیت‌های گردشگری و حوزه صنایع دستی از هرنظر دارای معافیت‌های مالیاتی قبلی و قوانین و مقررات بخش صنعت خود بوده و از شمول قوانین نظام صنفی مستثنا هستند.
به‌منظور یکسان‌سازی، یکپارچگی و انسجام‌بخشی تشکل‌های حرفه‌ای صنعت گردشگری و صنایع‌دستی، آیین‌نامه اجرایی این بند مشتمل بر نحوه تشکیل، اداره، فعالیت، آموزش و توانمندسازی اعضای تشکل‌های مذکور و امور غیرحاکمیتی قابل واگذاری به آنها، توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ظرف ۶ ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون تهیه شده و به تصویب هیات وزیران می‌رسد.
۲- یارانه و تسهیلات مالی در چهارچوب بودجه سنواتی و معافیت‌های مالیاتی و عوارضی به تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی در چارچوب قوانین مربوطه اختصاص می‌یابد.
۳- زیرساخت‌های مورد نیاز مناطق گردشگری از قبیل راه، خدمات رفاهی و اقامتی، استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری، واگذاری تسهیلات ارزان‌نرخ و سایر اقدامات حمایتی در قالب بودجه سنواتی ایجاد می‌شود.
۴- اشخاص حقوقی فعال در حوزه گردشگری و صنایع‌دستی نسبت به اخذ مجوز لازم از تشکل‌های ذی‌ربط اقدام کنند.
۵- فرش دستبافت و صنایع وابسته به آن نیز مشمول حکم این بند است و انجام امور مربوط به آن کماکان برعهده وزارت صنعت، معدن و تجارت است.
صادرات چمدانی صنایع‌دستی
علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان درباره چالش‌های موجود در صادرات صنایع‌دستی به صمت گفت: یکی از محورهای اصلی اشتغالزایی و ارزآوری، صنایع‌دستی است، اما صادرات صنایع‌دستی با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. یکی از مشکلات اصلی ما نبود آمار درست از میزان صادرات است. در حوزه صنایع‌دستی میزان خروجی مشخص نیست، چراکه بخش زیادی از صنایع‌دستی کشور به‌صورت چمدانی صادر می‌شود. وی با اشاره به تاثیرات تحریم و کرونا در صادرات صنایع‌دستی اظهار کرد: تحریم و کرونا حتما در این موضوع تاثیرگذار است و بسیاری از بازارهای ما پس از این اتفاقات از بین رفته است. با این حال شیوع کرونا این ضرورت را گوشزد کرد که در حوزه برندسازی، بازاریابی و عرضه محصولات متنوع صنایع‌دستی با تکیه بر فناوری‌های نوین بکوشیم که در این مسیر یاری همه نهادهای مربوطه ضروری است.
به این اقتصاد رونق دهید
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با اشاره به ضرورت توجه به تولید محصولات کاربردی در کنار صنایع‌دستی تزئینی تصریح کرد: تولید محصولات روز و کاربردی در زندگی می‌تواند با کمک به توسعه صادرات، درآمدزایی مناسبی برای هنرمندان و کشور داشته باشد و اقتصاد هنر از این طریق رنگ و لعاب رونق به خود خواهد گرفت. وی با اشاره به چالش دیگری در صادرات صنایع‌دستی اظهار کرد: یکی از موانع اصلی که پیش از این صادرکنندگان ما را دچار چالش کرده بود، پیمان‌سپاری ارزی بود، اما خوشبختانه لغو پیمان‌سپاری ارزی صنایع‌دستی در دولت به تصویب رسید. علاوه بر این، اگر دولت بتواند مشوق‌های صادراتی و تولیدی خوبی را برای این حوزه در نظر بگیرد، قطعا شاهد اتفاقات خوبی در حوزه صادرات صنایع‌دستی خواهیم بود.
در نمایشگاه‌ها شرکت کنید
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با تاکید بر ضرورت حضور فعالان این حوزه در نمایشگاه‌های خارجی گفت: حضور در نمایشگاه‌های خارجی موجب معرفی بهتر محصولات صنایع‌دستی می‌شود که نتیجه این امر رشد صادرات خواهد بود. اکنون ما نیازمند جذب نیروهای جوان در حوزه صنایع‌دستی هستیم تا این افراد بتوانند با گردشگران خارجی ارتباط برقرار کنند و بر روش‌های کار و کلیت فضای مجازی مسلط باشند. در نتیجه این روند، نگاهی نو بر بازاریابی تولیدات صنایع‌دستی حاکم می‌شود.
فقدان آمار، زیر پای صادرات را خالی می‌کند
خاطره استادرضایی، رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان تهران درباره وضعیت صادرات صنایع‌دستی به صمت گفت: براساس آمار کشورهای عربی رتبه اول صادرات صنایع‌دستی را در اختیار دارند و پس از آنها کشورهای اروپایی هستند. همواره شعاری درست را می‌شنویم مبنی بر اینکه اولویت نخست در استفاده از ظرفیت صادرات غیرنفتی، صنایع‌دستی است که تنوع زیاد محصول در این بخش نیز این ظرفیت بی‌شمار را نشان می‌دهد اما در حقیقت این فقط یک شعار است و در عمل هیچ تلاشی برای توسعه این بخش نمی‌شود. وی با اشاره به چالش‌های حوزه بسته‌بندی صنایع‌دستی اظهار کرد: ممکن است حوزه بسته‌بندی با توجه به افزایش قیمت‌ها دچار تحول نشود و همچون گذشته به شیوه سنتی ادامه پیدا کند، اما اگر بسته‌بندی حرفه‌ای شکل بگیرد، می‌توانیم شاهد افزایش فروش باشیم. به هر حال وقتی صنایع‌دستی در یک بسته‌بندی شکیل و مرتب ارائه شود، به‌مراتب مشتری‌پسندتر از زمانی است که در کاغذ پیچیده می‌شود.
مشکل کجاست؟
استادرضایی به تشریح مهم‌ترین چالش در حوزه صنایع‌دستی پرداخت و افزود: چالش اصلی ما این است که در صنایع‌دستی تعریف خاصی از نظارت به‌طور متمرکز وجود ندارد. متاسفانه نقص آمار اعلامی ازسوی دولت ما را گمراه می‌کند. ما خلأ بسیار زیادی در بخش آمار داریم، زیرا بسیاری از بنگاه‌های خصوصی فعال در این حوزه معتقدند دلیلی برای اعلام دقیق آمار صادرات آنها وجود ندارد. در واقع چالش اصلی ما این است که ساماندهی درستی برای بکارگیری ظرفیت‌های گسسته انجام نشده است. ما سال‌هاست که درگیر فقدان آمارهای درست هستیم و همواره این موضوع به‌عنوان چالش مطرح شده است. آمارهای موجود همه حدودی هستند و گاهی تا ۳ برابر افزایش رقم نسبت به آمار اعلام‌شده داریم. برای مثال در حوزه زیورآلات سنتی، طراحی‌های لباس و پوشش‌های سنتی صادرات چمدانی داریم، این در حالی است که اگر آمار دقیق این بخش ثبت شود، قابلیت رفع آسیب و برنامه‌ریزی منسجم ایجاد می‌شود.
تنوع زیاد اینجا مشکل‌ساز است!
رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان تهران با اشاره به دلایل فقدان آمار درست بیان کرد: تنوع بسیار محصولات در حوزه صنایع‌دستی همواره جزو موانع شناسایی و کدگذاری حوزه صادراتی محسوب می‌شود که زمانبری و هزینه خاص خود را دارد. در واقع این موضوع باوجود اینکه یک فرصت است، در آمارگیری و برنامه‌ریزی منظم برای توسعه صادرات صنایع‌دستی چالش ایجاد کرده است. در حقیقت به‌دلیل تنوع بسیار محصولات در حوزه صنایع‌دستی، سامانه نظارتی معینی برای آن وجود ندارد. البته امیدواریم با پیگیری‌های صورت گرفته بتوانیم تا پایان سال ۱۴۰۲ ثبت اطلاعاتی حقیقی حداقل در بخش تعاونی‌ها داشته باشیم. وی با تاکید بر اینکه غیر از تولید همه چیز در حاشیه قرار دارد، افزود: برای تولید موفق باید تمرکز تولیدکننده صنایع‌دستی صرفا بر تولید باشد و درگیر مسائل حاشیه‌ای همچون چگونگی تامین مواد اولیه نشود. توجه داشته باشید که اگر چالش تولیدکننده صنایع‌دستی مانند تامین مواد اولیه و ابزار تولید رفع نشود، در مسیر تولید دچار مشکل می‌شود و قادر نخواهد بود که به بازارهای تخصصی فکر و برای آنها برنامه‌ریزی کند.
هیچ برنامه‌ای نمی‌توان داشت
استادرضایی با اشاره به ارزآوری بسیار بالای صنایع‌دستی گفت: در بخش صنایع‌دستی رسته‌های خاصی داریم که ارزآوری آنها افسانه‌ای است. همچنین با استفاده از هوش‌مصنوعی و توانمندی اپلیکیشن‌ها و دیجیتال‌مارکتینگ در بخش صنایع‌دستی، می‌توانیم صادرات این بخش را چندین برابر کنیم، اما درحال‌حاضر آمار متمرکز ثبت‌شده قابل‌استنادی وجود ندارد؛ در نتیجه نمی‌توان هیچ برنامه‌ای برای توسعه صادرات داشت.
برندسازی انهدامی
رئیس اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان تهران با بیان اینکه در بخش صنایع‌دستی باید زنجیروار فعالیت کرد، افزود: نباید با یک برندسازی، انهدامی صورت گیرد و یک برند تک‌حلقه‌ای عمل و غده‌ای سرطانی ایجاد کند که سایر بخش‌ها بیکار بمانند. در واقع بازار هیجانی قابلیت برنامه‌ریزی ندارد و اگر با این روند ادامه دهیم بی‌شک نمی‌توانیم آینده خوبی را برای این صنعت متصور باشیم. باید محصول به فراخور بازار هدف تولید شود.
سخن پایانی
اگر بخواهیم مشکلات فعالان صنایع‌دستی را در چند جمله مطرح کنیم، باید بگوییم صنایع‌دستی و هنرمندان آن متولی ندارند. هنرمند صنایع‌دستی بین سازمان‌ها در حال آمدوشد است و هیچ حمایت‌کننده‌ای ندارد. نکته مهم‌تر صادرات صنایع‌دستی است که باوجود اهمیت بالای آن هیچ آمار دقیقی از آن وجود ندارد و صادرکنندگان فعال در این حوزه باید برنامه خود را روی هیچ بنا کنند! در نتیجه امیدواریم توجه به این حوزه در برنامه هفتم توسعه کمی به این صنعت بی‌جان رونق بخشد.
