وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درحالی طرح لغو روادید با حدود ۶۰ کشور را پیشنهاد کرده و مصوبه دولت را برای لغو یکطرفه روادید با برخی کشورها گرفته است که مرکز پژوهش‌های مجلس با واکاوی وضع موجود و اسناد بالادستی، به بررسی این طرح و ارزیابی آن پرداخته است.اوایل آبان‌ ۱۴۰۲، عزت‌الله ضرغامی از موافقت دولت با طرح پیشنهادی لغو روادید با برخی کشورها خبر داد و گفت که ادامه بررسی‌ها درباره برخی کشورها که ملاحظاتی درباره‌شان وجود داشت، به جلسه بعدی موکول شد. هنوز فهرست این کشورها رسما مشخص نشده، اما به تازگی در سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان، سند لغو دوطرفه روادید امضا شده است. افزون بر این، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عربستان و ازبکستان نیز این پیشنهاد را داده است. طرح لغو روادید به انگیزه رونق گردشگری از اوایل دهه ۹۰ مطرح شد، اما به دلیل ملاحظات و برخی مخالفت‌ها به تعویق افتاد. آن زمان نظر وزارت امور خارجه بر این بود که لغو روادید باید دوطرفه باشد. از سوی دیگر درباره برخی کشورها مثل حالا، ملاحظاتی وجود داشت.

ایران با کدام کشورها لغو ویزا شده است؟

براساس گزارش دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش در گروه ورزش، میراث فرهنگی و گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس، درحال‌حاضر ایران و ۵ کشور گرجستان، ارمنستان، ترکیه، سوریه و قزاقستان دوطرفه لغو روادید کرده‌اند. همچنین ایران برای اتباع کشورهای آذربایجان، چین، عمان و مصر به لغو یکطرفه روادید اقدام کرده است.افزون بر این‌ها، برقراری مقررات تسهیل ورود برای اتباع دو کشور ایران و عراق (بدون نیاز به روادید تا ۳۰ روز) در سال ۱۴۰۰ برای مسافران مرزهای هوایی و از سال ۱۴۰۱ برای مسافران مرزهای هوایی و زمینی نیز ازجمله اقدامات مشابه برقراری سیاست لغو روادید بود. با این توضیح که اتباع عراقی در سال‌های گذشته بیشترین تعداد آمار روادیدهای صادرشده را به‌خود اختصاص داده‌اند. برای مثال در سال ۱۳۹۸، از مجموع ۳ میلیون و ۸۵۷ هزار روادید صادرشده، بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار روادید برای اتباع عراقی صادر شده بود. ازاین‌رو، با برقراری مقررات جدید و تسهیل ورود اتباع عراقی به کشور، تعداد کل روادید صادرشده در سال ۱۴۰۱ به رقمی نزدیک به یک‌میلیون و ۷۱۵ هزار کاهش یافته است.

ایران همچنین برای اتباع تمام کشورها، به‌ جز ۹ کشور امریکا، کانادا، انگلیس، اردن، سومالی، کلمبیا، افغانستان، پاکستان و بنگلادش، تسهیلات روادید در فرودگاه را برقرار کرده است.

ایران از اوایل مهر ۱۴۰۲ نیز با کشور روسیه برای سفرهای گروهی لغو روادید شده است؛ به این شکل که گردشگران هر دو کشور در صورت سفر با تور و گروه‌های ۵ تا ۵۰ نفر به‌مدت ۱۵ روز بدون روادید می‌توانند به کشورهای یکدیگر سفر کنند.سیاست درهای باز از طریق لغو روادید و تسهیل سفر، عزم و آمادگی کشورها را برای همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌الملل‌ و افزایش تبادلات خارجی نشان می‌دهد. مرکز پژوهش‌های مجلس با درنظر گرفتن این نکته، دریافته است که کشورهای همسایه ایران همچون ترکیه، امارات و... درحال لغو روادید گسترده با سایر کشورها هستند.همچنین به استناد گزارش سازمان جهانی گردشگری ( UNWTO ) مدت‌هاست طرح نیاز به پیشبرد تسهیلات سفر به‌عنوان وسیله‌ای برای ارتقاء توسعه گردشگری و افزایش مزایای اجتماعی ـ اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه به‌دست آمده است که سهم گردشگرانی که قبل از سفر خود به روادید نیاز دارند همچنان رو به کاهش است. براساس آمار این سازمان در سال ۲۰۰۸ تنها ۲۳ درصد از جمعیت جهان می‌توانستند برای رسیدن به مقصد، بدون دریافت ویزای معمولی از کشور خود خارج شوند. اهمیت این اقدام به‌گونه‌ای گزارش شده‌ است که در سال ۲۰۱۵ این عدد به ۳۹ درصد افزایش یافته است که ۱۸ درصد از آن به سفرهای بدون ویزا و ۱۵ درصد ویزای بدو ورود (ویزای فرودگاهی) اختصاص داشت‌ و ۶ درصد باقیمانده نیز ویزای الکترونیک دریافت می‌کردند.همچنین تحقیقات مشترک سازمان جهانی گردشگری ( UNWTO ) و شورای جهانی سفر و گردشگری ( WTTC ) درباره تاثیر تسهیل صدور روادید بر اقتصادهای G ۲۰، اقتصادهای همکاری اقتصادی آسیا، اقیانوسیه و انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا به‌وضوح نشان‌ می‌دهد که سیاست تسهیل و لغو روادید می‌تواند تقاضای ورود به کشورها را افزایش دهد، موجب رشد صادرات شود و مشاغل بیشتری به‌دنبال اعمال این سیاست در مقاصد گردشگری به‌وجود آید.مطالعه تسهیل سفر UNWTO در سال ۲۰۱۳ نیز نشان می‌دهد، تسهیل ویزا باعث افزایش ۲۰ تا ۲۵ درصدی ورودی بین‌المللی (سفر) به یک کشور می‌شود. از این‌رو بسیاری از کشورهای جهان از جمله برخی از کشورهای همسایه در راستای افزایش ورود اتباع خارجی و جذب گردشگر، اقدام به افزایش تسهیلات در حوزه لغو روادید کرده‌اند.

نظر دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش در گروه ورزش، میراث فرهنگی و گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس براساس گزارش نظارتی که درباره «لغو روادید و تاثیر آن برگردشگری ایران» تهیه کرده نیز بر این است که «اگر این سیاست به‌درستی و در تناسب با سایر سیاست‌ها در حوزه ارتباطات بین‌المللی و گردشگری داخلی اعمال شود، تاثیر مثبتی بر رونق بخش گردشگری خواهد داشت؛ چرا که با بررسی سیاست لغو روادید در سایر کشورها این‌گونه برداشت می‌شود که نتیجه قابل‌انتظار از آن، رشد و رونق گردشگری ورودی و درنتیجه توسعه اقتصادی است. بنابراین کلیت سیاست مذکور از نظر کارآمدی پذیرفته شده ‌است؛ اما سازکار پیشبرد این سیاست در داخل کشور به‌گونه‌ای است که پیامدهای مورد انتظار از آن (تا کنون) محقق نشده است.»مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین با واکاوی قوانین بالادستی اظهار کرد که ماده (۹) قانون تشکیل سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری مصوب سال ۱۳۸۲ در رابطه با سیاست لغو روادید، شورای‌عالی میراث‌ فرهنگی و گردشگری را ملزم به تشکیل جلساتی در این‌باره کرده که در دو سال اخیر چنین اتفاقی رخ نداده ‌است، هرچند این وزارت با تکیه ‌بر سند راهبردی توسعه گردشگری مصوب ۲۹/۴/۱۳۹۹ هیأت‌وزیران اقدامات مربوط با لغو روادید را پیگیری کرده‌ است.

در گزارش نظارتی بررسی تاثیر لغو روادید بر گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که عموم دستگاه‌های اجرایی نسبت به سیاست لغو روادید، نگرش مثبتی دارند، اما دلایل موفق نبودن طرح لغو روادید، مسائلی مانند فقدان زیرساخت‌های لازم برای تسهیل ورود گردشگران، تامین نبودن ملاحظات سیاسی و امنیتی، چالش‌های ارائه خدمات بیمه‌ای، ضعف زیرساخت‌های خدماتی و نیاز به تسهیلگری مطلوب‌تر وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و فقدان آمار و مصوبه‌ای برای تقسیم کار بهتر بین دستگاه‌ها عنوان شده‌ است. تاکنون به‌ دلایل ذکرشده دستگاه‌های اجرایی با پیشنهادهای ارائه‌شده برای لغو روادید همراهی نکرده‌اند.در این گزارش نظارتی با بررسی طرح‌ها و عملکرد وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نتیجه گرفته شده است که اقدامات انجام‌شده در حوزه لغو روادید بدون امکان‌سنجی لازم و توجه به ملاحظات خاص لغو روادید صورت‌ گرفته و هیچ‌یک از طرح‌ها به مرحله اجرا نرسیده ‌است.

مسائلی چون تامین نبودن زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های مختلف، عدم تامین ملاحظات برخی دستگاه‌ها، چالش‌های ارائه خدمات بیمه‌ای، ضعف زیرساخت‌های خدماتی و نیاز به تسهیلگری مطلوب‌تر وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌عنوان دلایل ناموفق بودن سیاست لغو روادید نام برده شده است.بر همین اساس، مرکز پژوهش‌های مجلس با این یادآوری که اولویت کشور در حوزه گردشگری باید مبتنی‌ بر ارتقاء گردشگری داخلی باشد، لزوم بازنگری در سیاست‌های وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از تمرکز بر «گردشگری ورودی» به «گردشگری داخلی» را توصیه کرده و پیشنهاد داده است: شورای‌عالی میراث‌ فرهنگی و گردشگری، تقسیم‌کارِ بین دستگاهی حوزه لغو روادید را تدوین کند و به تصویب هیأت ‌وزیران برساند. همچنین در انتخاب طرح‌های لغو روادید لازم است تا سنجه‌هایی مانند اشتراکات سیاسی، فرهنگی و مذهبی، دارا بودن آستانه‌ جمعیتی متناسب با کشور ایران و رسوب نشدن گردشگران کشورهای هدف پس از ورود به کشور مدنظر قرار گیرد.مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید کرده است که طرح‌های لغو روادید نیز باید منطبق با اولویت‌های کشور تدوین شود. به این معنا که توسعه گردشگری کشور همچون توسعه زیرساخت‌ها باید برمبنای گردشگری داخلی صورت گیرد، زیرا توسعه بر این مبنا نیازهای گردشگران ورودی را برطرف می‌کند، اما توسعه برمبنای گردشگری ورودی توسعه گلخانه‌ای را به دنبال دارد که نیازهای گردشگران داخلی را پوشش نمی‌دهد.در کنار سیاست لغو روادید توصیه شده است به سیاست‌های دیگری همچون تقویت زیرساخت‌های رفاهی، خدماتی، راهکارهای مقابله با محدودیت‌های بین‌المللی و... نیز پرداخته شود؛ چرا که لغو روادید با پیامد احتمالی افزایش تقاضای سفر همراه است و باید برای پاسخ به آن از ظرفیت‌های بخش خصوصی استفاده بهینه کرد.در این گزارش، کشورهایی که برای لغو روادید پیشنهاد شده‌اند با درنظر گرفتن آستانه جمعیتی متناسب با ایران و برخی ملاحظات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، به ۵ دسته تقسیم شده‌اند و یادآور شده است درباره هرکدام ملاحظات فرهنگی، جمعیتی و سیاسی درنظر گرفته شود. این کشورها شامل اعضای اکو، جهان عرب، بریکس (روسیه، برزیل، هند، چین و افریقای جنوبی)، امریکای لاتین و آسه‌آن هستند.