این طرح آبی شامل ۲۲۷ هزار هکتار از اراضی این استان‌ها بوده و در راستای مدیریت آب ۵۵۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی در حال پیگیری و انجام است. در طرح نخست ۲۹۵ هزار از اراضی دو استان خوزستان و ایلام مشمول مدیریت آب‌های روان شده و شیوه آبیاری نوین با سنتر پیوت‌ها (آبفشان دوار) اجرایی شد. در ادامه این مدیریت کلان آبی، طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی کشور سال ۹۴ آغاز شد که از سوی صندوق توسعه ملی تامین اعتبار شد. طرح در استان اردبیل با ۳ پروژه برای ۵ شهرستان با مساحت بیش از ۴۲ هزار هکتار در حال انجام است. پروژه‌های سد خداآفرین، عمارت و احمد بی‌گلو در راستای ساماندهی آب‌های روان این استان بوده که سد احمد بی‌گلو جز شبکه اصلی بوده و به وسیله وزارت نیرو به بهره‌برداری رسیده و سد عمارت جز شبکه فرعی است که از سوی وزارت جهاد کشاورزی در حال پیگیری بوده و ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. سد خداآفرین شامل شبکه‌های اصلی و فرعی بوده و پروژه مشترک وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی است.

به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی در صورت بهره‌برداری کامل سد خدا آفرین و آبرسانی یک میلیون تن به محصولات زراعی و باغی این استان افزوده شده و پیش‌بینی می‌شود برای ۲۰ هزار نفر ایجاد شغل کند. سد عمارت دارای دو ناحیه بوده که امسال از سوی وزارت نیرو آبگیری شده و کار را در دو شهرستان استان اردبیل به مساحت ۷۷۰ هکتار زمین قابل کشت جلو می‌برد. به گفته مجری طرح، این پروژه در راستا بهبود وضعیت تولید و افزایش راندمان بوده و هدف توسعه کشت نیست. در صورت تامین اعتبار و آب اظهار امیدواری شده این پروژه تا پایان سال به بهره‌برداری کامل برسد و ۲۸ روستا با جمعیت دوهزار و ۵۰۰نفر از آن بهره‌مند شوند. پیشبرد پروژه در دو بعد سخت ‎ افزاری و نرم ‎ افزاری بوده و با مشارکت دادن مردم و توانمندسازی آنها پس از اتمام، کار به تشکل‌ها واگذار خواهد شد. گفتنی است آورده پروژه آبگیری سد عمارت سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب خواهد بود.

عبداله فاتحی، قائم‌مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی در نشست خبری با خبرنگاران در تور رسانه‌ای بازدید از این طرح، گفت: بر اساس تاکید رهبر معظم انقلاب باید آب‌های روان مدیریت و کنترل و در نهایت با برنامه به مزارع هدایت شوند و در اختیار کشاورزان قرار گیرند.

زمین‌های مستعد، نیازمند توجه

این موضوع در دو طرح کلان در حال اجرا است که ۵۵۰ هزار هکتار از ۷ استان خوزستان، ایلام، کردستان، کرمانشاه، اردبیل، آذربایجان‌شرقی و آذربایجان غربی را مشمول طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی می‌کند. دستاورد اجرای پروژه نخست در خوزستان و ایلام، زراعت و برداشت حدود ۲ میلیون تن گندم در خوزستان بود.

وی با اشاره به طرح دوم در غرب و شمال غربی کشور افزود: استان اردبیل زمین‌های مستعد کشاورزی زیادی داشته که نیاز به توجه دارد. این هدف در تعریف ۳ پروژه برای این استان در حال پیگیری و انجام است.

پروژه‌هایی که با بی‌آبی روبه‌رو هستند

قائم‌مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی در ادامه سخنان خود با اشاره به انجام برخی پروژه‌هایی که تامین آب نشده‌اند، عنوان کرد: در اجرای برخی پروژه‌ها در راستای طرح شبکه فرعی آبیاری و زهکشی جلوتر از شرکت آب و فاضلاب استان‌ها بوده‌ایم. در بسیاری موارد مشکل نبود آب در شبکه موجب شده تا پروژه‌ها انجام شود اما به دلیل نبود آب به مرحله اجرا نرسد.

فاتحی اظهار کرد: تامین نشدن آب از سوی وزارت نیرو در نهایت منجر به مستهلک شدن تاسیسات و تجهیزات پروژه‌ها شده یا از سوی سارقان سرقت می‌شود. در نتیجه با وجود تامین زیرساخت‌ها به اهداف دست نمی‌یابیم.

قائم‌مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی با بیان اینکه در برخی پروژه‌ها وزارت نیرو به تعهدات خود عمل نکرده است، عنوان کرد: محدودیتی به لحاظ تامین مالی وجود ندارد اما ضرورت دارد منابع مالی در جایی هزینه شود که مطمئن باشیم آب در شبکه اصلی وجود دارد؛ از این‌رو مذاکرات اولیه انجام و برآورد می‌شود پروژه‌های در حال انجام در استان اردبیل برای تکمیل و به بهره‌برداری رسیدن به حدود دوهزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. همچنین مجموع اعتبار برای طرح آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی کشور ۷ هزار میلیارد تومان است.

وی تاکید کرد: با توجه به موافقت اخیر وزرای جهاد کشاورزی و نیرو فقط برای شبکه‌های فرعی تامین مالی می‌شود که در موعد مقرر آب در شبکه اصلی تامین شده باشد. درحال‌حاضر شبکه‌های فرعی زیادی ایجاد شده اما آب در شبکه اصلی تامین نشده و تجهیزات بدون استفاده در حال فرسایش یا سرقت هستند. در واقع بخشی از هزینه‌ها برای نگهبانی از این تجهیزات بوده که گاهی به اندازه دستمزد افراد در کل انجام پروژه می‌شود.

قائم‌مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی گفت: درخواست ما از وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب استان اردبیل این است که به تعهدات خود پایبند باشند.

پیش‌بینی مهاجرت معکوس

فاتحی با اشاره به تغییرات اقتصادی و تحولات بافت اجتماعی، اظهار کرد: مدیریت و کنترل آب‌های روان با اجرای الگوی کشت منجر به افزایش تولید بدون توسعه اراضی کشاورزی می‌شود. افزایش تولید وضعیت معیشت کشاورزان را بهبود داده و پدیده مهاجرت به شهرها کاهش می‌یابد. حتی در برخی استان‌ها از جمله کرمانشاه گزارش شده با اجرای طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی، کشاورزان مهاجر به روستاهای خود بازگشته‌اند.

وی افزود: اجرای کامل پروژه‌ها به تامین نهاده‌های دامی عشایر نیز کمک کرده و ۱۱هزار هکتار از اراضی تحت پوشش شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی استان اردبیل مربوط به این موضوع است.

حضور کارشناس میراث فرهنگی در پروژه‌ها

قائم‌مقام مجری طرح شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غربی اظهار امیدواری کرد بخش اعظمی از پروژه‌های در دست انجام استان اردبیل تا شهریور ۱۴۰۳ به بهره‌برداری برسد.گفتنی است، مجری طرح در پاسخ به این پرسش مهر که آیا در این طرح عمرانی در حوزه آب به مسائل زیست ‎‌ محیطی توجه شده است گفت، پیش آغاز پروژه باید مجوزهای لازم از سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و میراث فرهنگی اخذ شود؛ علاوه بر اینکه کارشناس میراث فرهنگی تا پایان ساخت این شبکه‌ها حضور دارد.

چالش کشاورزان بالادست و پایین‌دست

یکی از ۳ پروژه در دست اقدام استان اردبیل سد خداآفرین بوده که مشترک بین ایران و کشور آذربایجان است. مسئولیت کنترل و مدیریت آب برای این سد با وزارت نیرو بوده و بهره‌برداری از آن در پایاب سدها با وزارت جهاد کشاورزی است؛ اینکه چقدر آب برای کشاورزی از آن برداشت شود بر اساس مطالعات وزارت نیرو خواهد بود. یکی از گلایه‌هایی که کشاورزان این منطقه به آن اشاره کردند کاشت برنج در بالادست این سد به وسیله کشاورزان استان آذربایجان شرقی بوده که سهم کشاورزان استان اردبیل را کاهش داده و سبب شده تا در امسال کشت دوم کشاورزان در برخی محصولات انجام نشود.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش، مدیریت جزیره‌ای سبب شده تا بخشی از هزینه‌کردها بدون استفاده هرز رفته و ما را از اهداف تعیین شده حتی دورتر از قبل کند. اختلاف نظر بین دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و نیرو سبب شده تا طرح‌های کلان ملی با تاخیر بسیار همراه شود. زمان از دست می‌رود در حالی که می‌توان با بخش کوچکی از این زمان اختلافات را حل و فصل کرده و مانع هدررفت منابع ملی چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ غیرمادی شد.