نوشت‌افزارها محصولاتی مصرفی هستند و حتی پس از مهرماه نیز خرید آنها رونق دارد؛ با این وجود، در ۲ سال اخیر و با غیرحضوری شدن آموزش‌ها در مدارس، خریدوفروش این کالاها از رونق افتاده بود. فعالان این صنعت و فروشندگان، همه‌گیری کووید ۱۹ و همچنین رشد قابل‌توجه بهای فروش نوشت‌افزار را دو عامل از سکه افتادن بازار این محصولات عنوان می‌کنند. البته با انتشار اخباری مبنی بر بازگشایی مدارس به‌صورت حضوری از آبان و آذر و همچنین تلاش برای واکسیناسیون دانشجویان و برگزاری حضوری کلاس‌ها در ماه‌های آینده، وضعیت این کسب‌وکار نسبت به سال گذشته، اندکی بهبود یافته است. با این وجود،‌ نرخ بالای این محصولات و شرایط اقتصادی که بیشتر مردم با آن درگیر هستند، شور و هیجان را از بازار اول مهر گرفته است.

گشتی در بازارهای مهرماهی

وارد مغازه لوازم‌التحریری می‌شوم، چند کودک همراه خانواده‌هایشان برای خرید آمده‌اند. این مغازه، روزهای قبل سوت‌وکور بود و اکنون جمعیت حاضر در آن به‌ویژه با توجه به شرایط کرونایی جلب‌توجه می‌کند. کودکان همچنان ذوق خرید دفتر، کتاب و سایر لوازم‌التحریر را دارند. جالب آنکه تنوع قابل‌توجهی در انواع نوشت‌افزار به چشم می‌خورد. دیگر کمتر اثری از دفترهای ساده که در دهه ۷۰ و حتی ۸۰ استفاده از آنها مرسوم بود، به چشم می‌خورد.

بیشتر دفترها سیمی و با جلدهای فانتزی هستند. کیفیت ورق‌ها بالاست و گرم بالا هستند و البته به همان نسبت نیز گران‌ترند و طبعا به سبب ظاهر زیبایشان در اولویت انتخاب کودکان خواهند بود. البته که این کالاها نرخ قابل‌توجهی هم دارند.

کمی که جلوتر می‌روم به قفسه تراش‌ها می‌رسم. از معمولی‌ترین تراش‌ها که در رنج قیمتی ۵ تا ۱۰ هزار تومانی به فروش می‌رسند تا تراش‌های فانتزی که بیشتر شبیه اسباب‌بازی هستند به چشم می‌خورد. تراش‌های فانتزی که شبیه ماشین یا دایناسورند برچسب قیمتی ۴۰ هزار تومانی خورده‌اند. در همین حال، تراش‌های آلمانی و برندهای معروف نیز که طبعا از کیفیت خوبی برخوردارند با نرخ ۳۰ تا ۵۰ هزار تومانی به فروش می‌رسند.

این تنوع در جزئی‌ترین نوشت‌افزارها به چشم می‌خورد. اگر در دهه ۷۰ تنها رنگ مدادها با هم تفاوت داشت و کسی که رنگ مداد قرمزش، سرخ‌تر بود یا صورتی می‌توانست متمایز جلوه کند، اینجا چنان تنوعی در مدادها به چشم می‌خورد که کودکان نیز برای انتخاب گیج می‌شوند. کوچک‌ترها از میان قفسه‌ها می‌گذرند و طبیعی است که برای انتخاب سردرگم شوند. مدادهای ساده با بهای ۵ هزار تومان به فروش می‌رسند و مدادهای فانتزی برچسب‌های ۳۰ تا ۵۰ هزار تومانی خورده‌اند.

مدادرنگی یکی از ابتدایی‌ترین وسایل نقاشی برای کودکان است. همان نوشت‌افزاری که اتفاقا کیفیتش تاثیر بسزایی بر عملکرد کودکان در زنگ هنر دارد. قابلیت ترکیب رنگ مدادرنگی‌ها متفاوت است و طبعا هرچه از کالای باکیفیت‌تری برای نقاشی استفاده کنند، استعداد هنری‌شان سریع‌تر شکوفا می‌شود. نگاهی به نرخ مداد رنگی‌ها می‌اندازم از ۵۰ تا ۲۵۰ هزار تومان نرخ دارند.

جامدادی‌ها نیز با توجه به کیفیت و مدل آنها قیمت‌های گوناگونی دارند اما به‌طور میانگین برای خرید یک جامدادی باید ۵۰ هزار تومانی کنار بگذارید. برای خرید یک کوله‌پشتی نیز باید هزینه‌ای ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومانی پرداخت کنید.

خودکار، ست‌های گونیا و نقاله و خط‌کش و... نیز در رده لوازم‌التحریری هستند که به‌مرور نیاز می‌شود و خانواده‌ها ناچارند همین امروز آن را خریداری کنند یا در آینده‌ای نزدیک برای خرید مجدد آن دوباره سری به مغازه بزنند.

با این حساب، خرید نوشت‌افزار معمولی برای یک کودک، شامل کیف، جامدادی، خط‌کش، ۴ عدد پاک‌کن، تراش، ۵ عدد مداد قرمز و مشکی، ۲ عدد خودکار آبی و قرمز، ۱۰ دفتر با تعداد برگ مختلف و یک بسته مداد رنگی ۷۰۰ هزار تومان می‌شود و طبیعتا این مقدار لوازم‌التحریر کفاف چند ماه نخست این کودک را می‌دهد. بدین‌ترتیب می‌توان به‌راحتی محاسبه کرد که این رقم سهم ۲۰ درصدی از حقوق یک کارگر ساده را به خود اختصاص می‌دهد. کارگری که تا پیش ‌ازاین خریدها هم با چالش‌های جدی در تامین معاش خانواده خود روبه‌رو بوده است. بدین‌ترتیب ماه مهر برای بسیاری از مردم رنگ و بوی دلنشینی ندارد.

با آنکه مدت‌ها از زمان تحصیلم گذشته، فارغ از بررسی قیمت‌ها، مدت طولانی دفترها و کتاب‌های زیبا را نگاه کردم. بدون تردید این نوشت‌افزار زیبا برای کودکان جذابیت چندبرابری دارند اما همه از عهده تامین آن بر نخواهند آمد. در چنین شرایطی، قیاس میان همین نوشت‌افزار به معضل دیگری میان کودکان بدل خواهد شد که باید بررسی شود.

بازار رونق ندارد

پس از بررسی شرایط مغازه به سراغ صاحب آن رفتم. سرش شلوغ بود اما با حوصله پاسخ داد. به وی گفتم، این روزها خوب مشتری دارید، خندید و تاکید کرد: این جمعیت ۷، ۸ نفری بازار پررونقی برای اول مهر نیست. اصل فروش‌مان در همین روزهاست. سال‌ها قبل از ۲ هفته قبل از مهر و تا ۲ هفته بعد از آن، در مغازه جای سوزن انداختن نبود. اما حالا در شلوغ‌ترین ساعت‌های خرید که نزدیک غروب است، ۳ یا ۴ خانواده می‌آیند و می‌روند.

از وی درباره میزان خریدوفروش خانواده‌ها پرسیدم، گفت: خیلی کمتر از قبل شده است. کرونا، حضوری نبودن مدارس و وضعیت بد اقتصادی، مهم‌ترین دلایل کاهش خرید مردم است. برخی خانواده‌ها فقط یک دفتر، مداد و خودکار می‌خرند و به فرزندشان می‌گویند همین‌ها که تمام شد دوباره برای خرید می‌آییم. این در حالی است که در دوره‌ای، خانواده‌ها همان اول مهر نیاز چند ماه فرزندشان را خریداری می‌کردند.

به‌علاوه آنکه حساسیت ویژه‌ای روی گم نکردن مداد و تمام نشدن دفترها و... وجود نداشت. البته که اسراف چیز خوبی نیست اما حرفم این است که حالا دغدغه‌های مالی، سبک زندگی مردم را تغییر داده است. البته برخی هم راحت‌تر و با ذوق مدرسه رفتن فرزندانشان خرید می‌کنند. گویی دوست دارند با خرید انواع نوشت‌افزار گران، علاقه فرزندشان به حضور در فضای مدرسه را جلب کنند. خلاصه که این روزها اختلاف میان مشتریان و تفاوت در سبک خرید آنها زیادشده است.

استقبال از نوشت‌افزار ارزان

موسی فرزانیان، رئیس اتحادیه فروشندگان نوشت‌افزار و لوازم مهندسی در گفت‌وگو با و در ارزیابی بازار لوازم‌التحریر اظهارکرد: در ۲ سال اخیر رکود سنگینی بر خریدوفروش انواع نوشت‌افزار سایه افکنده است. کرونا و فشارهای اقتصادی از مهم‌ترین دلایل کاهش تقاضا برای خریدوفروش این محصول به‌شمار می‌روند. وی افزود: با همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ و به‌دنبال تعطیلی مدارس و غیرحضوری شدن آموزش، خرید لوازم‌‌التحریر در کشور به‌شدت کاهش‌یافته است. این رکود درحال‌حاضر نیز وجود دارد. در واقع تا زمانی که مدارس و دانشگاه‌ها به‌صورت حضوری بازگشایی نشوند، نمی‌توان به بهبود شرایط امید داشت. البته طی هفته‌های اخیر روند واکسیناسیون در کشور شدت گرفته و وعده‌هایی مبنی بر بازگشایی سیستم آموزشی کشور از آبان یا آذر داده ‌شده اما باید بیشتر صبر کرد و منتظر شفاف شدن هرچه بیشتر شرایط بود.

این فعال صنف نوشت‌افزار در ادامه خاطرنشان کرد: در ۲ سال اخیر با افزایش بهای دلار و بی‌ارزش شدن ریال شاهد افزایش نرخ همه کالاها بوده‌ایم و لوازم‌التحریر نیز از این روند بی‌نصیب نمانده‌اند. در گذشته خرید لوازم‌التحریر سهم قابل‌توجهی از درآمد خانواده را به خود اختصاص نمی‌داد؛ بنابراین با بازگشایی مدارس شاهد حضور پررنگ مردم برای خرید این‌گونه اقلام بودیم. اما درحال‌حاضر با توجه به شرایط اقتصادی و نرخ قابل‌توجه تورمی که وجود دارد، خرید همین لوازم‌التحریر نیز سهم قابل‌توجهی از سبد خانوار را به خود اختصاص می‌دهد.

وی افزود: در دوره‌ای خرید خودکار، مداد و دفتر به‌راحتی انجام می‌شد و به فراوانی در هر خانه‌ای وجود داشت اما اکنون این روند تغییر کرده است. گویی دیگر خرید و مصرف ‌این محصولات باید با حساب‌وکتاب همراه باشد. فرزانیان گفت: البته باید تاکید کرد بهای فروش نوشت‌افزار در ۲ سال اخیر به‌مراتب کمتر از تورم رشد داشته، چراکه رکود بر این بازار حکمفرماست و بازار کشش رشد قیمتی بیشتر را ندارد.

رئیس اتحادیه فروشندگان نوشت‌افزار و لوازم مهندسی با اشاره به تولید داخل بودن اغلب لوازم‌التحریر موجود در بازار گفت: در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت قابل‌توجهی در مسیر تولید برخی از اقلام نوشت‌افزار همچون خودکار، مداد و دفتر در داخل کشور بوده‌ایم. به‌عنوان مثال، تولید خودکار در کشور نیاز حدود ۸۰ درصد جامعه را تامین می‌کند. در همین حال، برخی تولیدکننده‌های خارجی با توجه به ممنوعیت ورود مداد، با تولیدکننده‌های داخلی همکاری می‌کنند و همان برند خارجی در داخل کشور تولید می‌شود.

در ادامه با توجه به گران شدن مدادهای چوبی، تولیدکنندگان به سمت تولید مدادهای پلیمری رفته‌اند. این مدادها نصف نرخ مدادهای چوبی را دارند. البته که کیفیت آنها نیز از مداد چوبی پایین‌تر است اما در شرایط اقتصادی کنونی، استقبال خوبی از خرید این محصولات می‌شود. در واقع باید ادعا کرد تغییر در شرایط اقتصادی به تغییر در سبک استفاده از نوشت‌افزار منجر شده است.

رشد ۲۵ درصدی بهای لوازم‌التحریر

محمودرضا صنعتکار، رئیس انجمن تولیدکنندگان نوشت‌افزار کشور در گفت‌وگو با ضمن تاکید بر کاهش قابل‌توجه فروش لوازم‌التحریر در کشور طی ۲ سال اخیر، گفت: پاندمی کرونا و به‌دنبال آن تعطیلی مدارس نخستین دلیل کاهش فروش نوشت‌افزار است. گرانی این محصولات در سایه تورم و شرایط نامناسب اقتصادی نیز دیگر علت افت خرید این محصول به‌شمار می‌رود. درواقع با وجود اینکه مردم از گرانی گلایه دارند اما نوشت‌افزار کالایی واجب است و درصورت بازگشایی مدارس انتظار داریم، رونق نسبی به این بازار بازگردد.

صنعتکار افزود: البته در حال‌حاضر خریدوفروش نوشت در مقایسه با سال گذشته تا حدودی رونق یافته اما روند تقاضا برای خرید این محصولات در مقایسه با سال‌های گذشته و قبل از همه‌گیری کووید ۱۹، به‌مراتب کمتر گزارش می‌شود. همین فروش مختصر که برای خرید لوازم‌التحریر شکل گرفته به این دلیل است که مسئولان اعلام کرده‌اند از آبان شاهد بازگشایی مدارس خواهیم بود. چنانچه این وعده عملیاتی شود می‌توان به بهبود شرایط خریدوفروش این محصولات امید داشت.

رئیس انجمن تولیدکنندگان نوشت‌افزار کشور گفت: بهای فروش نوشت‌افزار امسال در مقایسه با سال گذشته حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش داشته است. این رشد قیمتی حتی کمتر از تورم حاکم بر اقتصاد کشور است. رشد قیمتی یادشده در حالی‌است که در همین زمان بهای تولید این کالاها به‌مراتب افزایش بیشتری داشته است. هزینه دستمزد، هزینه خرید مواد اولیه، حتی نرخ حامل‌های انرژی نیز رشد قابل‌توجهی را از آن خود کرده اما با وجود رکود سنگینی که بر بازار خریدوفروش لوازم‌التحریر سایه افکنده و همچنین فروش نرفتن محصولات سابق، نرخ فروش این محصولات مطابق با تورم بالا نرفته است. در واقع بسیاری از تولیدکنندگان همچنان در انبارهای خود موجودی دارند و تولیداتشان را با همان نرخ قبلی به فروش می‌رسانند.

صنعتکار افزود: نوشت‌افزار با کیفیت‌ها و قیمت‌های گوناگون تولید و درنتیجه با بهای متفاوتی در بازار عرضه خواهند شد. به‌عنوان مثال، میزان وزن کاغذ در تولید دفترهای مختلف، یا درجه‌بندی کیفیت، جلد دفتر و... همگی در نرخ تاثیرگذار هستند. یا میان بهای فروش مداد چوبی و پلیمری تفاوت وجود دارد. این روند تفاوت در کیفیت و متناسب با آن نرخ در سایر نوشت‌افزار نیز به چشم می‌خورد. این فعال صنعت نوشت‌افزار در ادامه گفت: بخش قابل‌توجهی از لوازم‌التحریر شامل مداد، خودکار، دفتر، پاک‌کن، لاک، جامدادی و... در داخل تولید می‌شود. در همین حال ۸۰ درصد مواد اولیه به کار رفته در تولید این محصولات نیز داخلی هستند و ۲۰ درصد آن از طریق واردات تامین می‌شود. اما در تولید برخی اقلام مانند پانچ و تراش، همچنان واردات داریم. وی تاکید کرد: کیفیت تولید محصولات ایرانی در مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی نیز بهتر است؛ یعنی کیفیت لوازم‌‌التحریر ایرانی با محصولات ژاپن و اروپایی برابری می‌کند. از این‌رو به خریداران پیشنهاد می‌کنیم محصولات داخلی که نرخ مناسب‌تری هم دارند را خریداری کنند.

سخن پایانی

نخستین روزهای مهرماه بازار با حضور کودکان و نوجوانان برای خرید نوشت‌افزار رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. البته در ۲ سال اخیر از رونق بازار مهر به‌دلیل همه‌گیری ویروس کووید ۱۹، کاسته شده است. اما این‌بار نخستین روزهای مهر با انتشار خبر خودسوزی منجر به مرگ همسر یک کارگر به‌دلیل نداشتن توان خرید لوازم‌التحریر فرزندان‌شان همراه شده است. انتشار این خبر حکایت از عمق شرایط نامساعد اقتصادی قشر قابل‌توجهی از مردم را دارد که در نهایت به از دست رفتن جان یک انسان بدل شده است. در همین حال، بررسی آمار و ارقام بهای نوشت‌افزار و حقوق کارگران به‌راحتی مشخص می‌کند که بسیاری از خانواده‌ها در تامین نیازهای فرزندان خود به نوشت‌افزار با چالشی جدی روبه‌رو شده‌اند. در واقع در چنین شرایطی، ماه مهر آن رنگ و بوی شوق را ندارد.