«تمایل نداریم از مازوت استفاده کنیم، اما در نقاطی مجبوریم.» این جمله ‌ ای تکراری است که هر سال با سرد شدن هوا و کاهش ذخایر گاز می ‌ شنویم، زیرا با افزایش مصرف گاز خانگی، گاز صنایع قطع می ‌ شود و صنایع و کارخانه ‌ ها برای جلوگیری از توقف تولید مجبور به استفاده از سوخت مازوت می ‌ شوند. در این فرآیند سوخت مازوت گره ‌ ای دیگر بر گره آلودگی هوا می ‌ زند و تایید و تکذیب ‌ های استفاده صنایع و نیروگاه ‌ های تهران از مازوت آغاز می ‌ شود. مسئولان نیز در واکنش به بحران آلودگی هوا هر سال می ‌ گویند: «باید میزان مصرف مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین مدیریت شود. تمایل نداریم که از سوخت مازوت استفاده کنیم اما در نقاطی مجبور به این کار هستیم.» با این همه نمی ‌ توان از مشکلات زیست ‌ محیطی مازوت در آلودگی هوا به آسانی گذشت. صمت در این گزارش در گفت ‌ وگو با کارشناسان به ‌ بررسی دلایل ارجحیت مصرف گاز نسبت به دیگر سوخت ‌ ها پرداخته و عوامل اولویت مصرف سوخت ‌ های فسیلی نسبت به انواع دیگر سوخت در ایران را تشریح کرده است.

«گاز» این سوخت جایگزین را دریابیم

حسین شهیدزاده، کارشناس آلودگی هوا در گفت ‌ وگو با صمت بیان کرد: اگر بخواهیم به ارجحیت سوخت گاز نسبت به دیگر سوخت ‌ های فسیلی درباره آلودگی هوا اشاره کنیم، خوب است اول به این سوال بپردازیم که چرا در شهر تهران مصرف سوخت گاز نسبت به سوخت ‌ های دیگر اولویت دارد؟ زمانی که سوخت ‌ های فسیلی دیگری جز گاز را می ‌ سوزانیم، علاوه بر گازهای آلاینده، مقداری هم ذرات معلق تولید می ‌ شود؛ به ‌ ویژه وقتی که از سوخت سنگینی مانند گازوئیل در خودروهای سنگین استفاده می ‌ کنیم که حجم ذرات معلقی که تولید می ‌ کند، بسیار بیشتر از خودروهای سبک و خودروهای بنزینی است. به همین دلیل اگر می ‌ خواهیم سوخت گاز را در حمل ‌ ونقل جایگزین کنیم، باید به سراغ خودروهای سنگین برویم.

گاز و تجدیدپذیرها در یک سبد

این کارشناس آلودگی هوا با تاکید بر استفاده از سبد انرژی گفت: نیروگاه ‌ های گازسوز، گازهای آلاینده تولید می ‌ کنند، اما مقدار آن نسبت به دیگر سوخت ‌ های فسیلی کمتر است و ذرات معلقی تولید نمی ‌ کنند. مصرف گاز باید در کنار انرژی ‌ های تجدیدپذیر با تناسبی در سبد انرژی رشد کند. وی افزود: اگر ایران دارای منابع مالی بود و می ‌ شد در حوزه انرژی ‌ های خورشیدی سرمایه ‌ گذاری وسیعی و سلول ‌ های خورشیدی را در بیابان ‌ ّها نصب کرد، به انرژی پاک زیادی دست پیدا می ‌ کردیم، اما دستیابی به این انرژی به راحتی که عنوان می ‌ شود، نیست. هزینه سرمایه ‌ گذاری برای اینکه تکیه اصلی مصرف انرژی در کشور به انرژی ‌ های تجدیدپذیر باشد، آنقدر بالاست که باید در یک برنامه زمان ‌ بندی شده و قابل اجرا، آن را عملیاتی کرد. شهیدزادی بیان کرد: حرکت از سوخت ‌ های فسیلی از جمله گاز به سمت انرژی ‌ های پاک مانند استحصال انرژی باد، خورشید و امواج دریایی حتما یک اقدام مثبت تلقی می ‌ شود، اما واقعیت این است که امروز مصرف سوخت ‌ های فسیلی بسیار ارزان ‌ تر تمام می ‌ شود؛ هرچند به محیط ‌ زیست آسیب می ‌ رسانند. با این حال باز هم باید تاکید کرد که آسیب ‌ های محیط ‌ زیستی سوخت گاز بسیار کمتر و از سویی هم گاز در ایران موجود و به ‌ صرفه است.

جانمایی اشتباه نیروگاه ‌ ها

سعید میرترابی، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی در گفت ‌ وگو با صمت گفت: سوخت نیروگاه ‌ ها در ایران شامل گاز طبیعی و گازوئیل است و در زمان کمبود نیز از مازوت یا همان نفت ‌ کوره استفاده می ‌ کنند. یک دلیل مشکلات نیروگاه ‌ ها در ایران به جانمایی آنها برمی ‌ گردد. در واقع از ابتدای احداث نیروگاه ‌ ها توجه و پیش ‌ بینی درستی در زمینه گسترش شهرها صورت نگرفته بود و حالا نیروگاه ‌ هایی که در نزدیکی شهرها هستند آلودگی را به شهرها منتقل می ‌ کنند. بحث دیگری که در سال ‌ های گذشته نیز با آن روبه ‌ رو بودیم، کمبود گاز نیروگاه ‌ ها در فصل زمستان است که آنها را به سمت مصرف مازوت می ‌ کشاند. مازوت یکی از بدترین آلاینده ‌ هاست که پیامدهای زیادی برای محیط ‌ زیست و سلامت شهروندان دارد.

اولویت ‌ های مبارزه با آلودگی

میرترابی گفت: یکی از اولویت ‌ ها در مبارزه با آلودگی ناشی از سوخت ‌ های فسیلی در جهان این است که نیروگاه ‌ ها به سمت مصرف سوخت ‌ های پاک هدایت شوند. در کشورهای اروپایی از طریق برنامه ‌ ریزی در بازه چندساله به سمتی حرکت کردند که امروز بسیاری از نیروگاه ‌ های زغال ‌ سنگ تعطیل شده است. نیروگاه ‌ های ایران وابسته به زغال ‌ سنگ نیستند اما از سوخت ‌ های سنگین نفتی استفاده می ‌ کنند که آلودگی بالایی دارند. البته نه ‌ تنها در سوخت ‌ های نفتی، بلکه در مصرف گاز هم می ‌ توان برنامه ‌ ریزی ‌ هایی برای ‌ گذار داشت. به ‌ عنوان مثال، می ‌ توان بخشی از گاز را ذخیره ‌ و در بخش دیگری به سمت بهینه ‌ سازی حرکت کنیم. وی تصریح کرد: تمام انرژی ‌ های فسیلی آلودگی ایجاد می ‌ کنند، اما نسبت تولید این آلایندگی متفاوت است. در بین سوخت ‌ های فسیلی بیشترین آلودگی متعلق به زغال ‌ سنگ، بعد نفت و در آخر گاز است. کشورهای پیشرفته به گاز به ‌ عنوان یک انرژی انتقالی برای ‌ گذار به انرژی ‌ های پاک ‌ تر نگاه می ‌ کنند؛ به این معنا که اگر بخشی از سبد انرژی وابسته به زغال ‌ سنگ است باید از میزان آن کم و در مقابل به میزان استفاده از سوخت گاز اضافه شود.

استانداردهای متفاوت در ایران

میرترابی گفت: در ایران استانداردها و تعاریف متفاوت است و به ‌ هر حال باید به توانایی ‌ ها و ظرفیت ‌ ها هم توجه داشت. در ایران مصرف گاز گستردگی زیادی دارد و اگر از منظر آلایندگی حساب کنیم، این ‌ گذار از نفت به گاز یک اقدام مثبت بوده است. هرچند در نظر داشتن گاز به ‌ عنوان انرژی انتقالی، باتوجه به ظرفیت ‌ ها و توانایی ‌ ها کشور، هنوز برای ما زود است. این کارشناس انرژی افزود: در اروپا برای ‌ گذار به انرژی ‌ های نو حد معینی مشخص می ‌ شود و می ‌ گویند تا چند سال دیگر باید چقدر سرمایه ‌ گذاری کنیم تا سهم انرژی ‌ های پاک در سبد انرژی به این عدد مشخص برسد. در حال ‌ حاضر در ایران سهم انرژی ‌ های پاک در سبد انرژی حدود یک درصد و چندده برابر کمتر از سهم کشورهای اروپایی است.

هنوز زود است...

وی اضافه کرد: برای ایران هنوز زود است که در کوتاه ‌ مدت به ‌ طور جدی به سمت انرژی ‌ های پاک حرکت کند. این مسئله نیازمند ایجاد زیرساخت و ریل ‌ گذاری است. اگر اراده قطعی وجود داشته باشد، گذار به انرژی نو حداقل یک نسل زمان می ‌ برد. به هر حال، این یک چشم ‌ انداز مثبت است و می ‌ توانیم به مرور سهم گاز را هم در سبد انرژی کم کنیم؛ به این ترتیب می ‌ توان از سوخت گاز برای تامین انرژی استفاده نکرد و آن را نسوزاند و فقط در پتروشیمی ‌ هایی که گاز مصرف می ‌ کنند، از آن استفاده کرد. میرترابی اظهار کرد: البته در کشورهای اروپایی منابع گازی خاصی وجود ندارد و این کشورها بیشتر واردکننده گاز هستند، در صورتی که ایران یکی از صادرکنندگان اصلی منابع گازی است؛ از همین رو عملکرد آنها نمی ‌ تواند لزوما الگویی برای ما باشد، چون ما منابع عظیم گاز داخلی داریم و باید به ‌ شکلی برنامه ‌ ریزی کنیم که ترکیبی از گاز و انرژی ‌ های نو در ۲۰ سال آینده در سبد انرژی ما جای بگیرند. عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی گفت: یکی از چالش ‌ های بزرگ ما در ایران، مصرف فزاینده گاز در بخش ‌ های گوناگون است که البته بهینه نیست و در تدوین برنامه برای تحقق بهینه ‌ سازی مصرف انرژی هم چالش ‌ های مهمی وجود دارد. با این همه به ‌ نظر می ‌ رسد کمبودهای سال ‌ های گذشته در تامین گاز مقطعی باشد. به شیوه ‌ های گوناگون قیمتی، فنی و زیرساختی می ‌ توان غیر از مصرف انرژی، گاز مصرفی پتروشیمی ‌ ها را هم تامین و بخشی از آن را صادر کرد. البته صادرات گاز شاید خیلی از نظر مالی برای ما جذاب نباشد اما آورده ‌ های امنیتی دارد.

سخن پایانی

ایران باوجود اینکه یکی از کشورهای مهم گازی در جهان است به ‌ دلیل تحریم ‌ ها نتوانسته جایگاه ویژه ‌ ای در بازار جهانی داشته باشد. علاوه بر این، در سال ‌ های اخیر به ‌ ویژه در فصل زمستان دچار کسری گاز شده است. یکی از پیامدهای کسری گاز در ایران، هدایت نیروگاه ‌ های گازسوز به مصرف سوخت مازوت بوده که یک آلاینده جدی هوا به ‌ شمار می ‌ رود. در مجموع کارشناسان بر این باورند که تکیه ایران بر سوخت گاز نسبت به دیگر سوخت ‌ های فسیلی، رویکردی مثبت است اما کشور ما خلاف کشورهای پیشرفته به سوخت گاز به ‌ عنوان یک انرژی انتقالی برای ‌ دوران گذار به انرژی ‌ های پاک نگاه نمی ‌ کند.